From Wikipedia, the free encyclopedia
Turcmenistan (en turcmèn: Türkmenistan, prononciat [tʏɾkmønʏˈθːɑːn][1]), ocasionalament la Republica de Turcmenistan (en turcmèn: Türkmenistan Respublikas), es un país d'Asia sens accès a la mar. Confronta Cazacstan e Ozbequistan al nòrd, Afganistan a l'èst, Iran al sud e la mar Caspiana a l'oèst. Sa capitala n'es Ashgabat e lo gentilici es turcmèn -a.
| Turcmenistan | |
| Türkmenistan | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
President Serdar Berdimuhamedow | |
• Totala 488 100 km² | |
• Aiga , % % | |
• Totala (2023) 7 857 841 ab. | |
Turcmenistan a una superfícia de 488 100 km², que 90% ne son cobèrts pel desèrt del Karakum.
Los flumes principals son Amodarià, Atrek e Murgab. La còsta turcmèna sus la mar Caspiana, es plana dins la partida septentrionala e escarpada al centre e al sud. Dins la partida septentrionala se tròba la baia de Türkmenbaşy, la peninsula del meteis nom e lo golf de Garabogazköl, ocupat per un grand palun d'aiga salada. Entre aquel golf e lo mar d'Aral se tròba lo lac Sariqamish, apertenent al Turcmenistan e Ozbequistan.
Lo clima es subtropical desertic, amb pauca pluèja. Los vents i son cauds e secs, e la màger part de la precipitacion se concentra entre genièr e mai. La pluèja annala en Turcmenistan es inferiora als 200 mm. Existisson de menudas zònas de bòsc dins las tèrras nautas del SO e SE.
Lo clima de Turcmenistan es de tipe eissuch e continentau amb pauc de precipitacions. Leis estius son fòrça cauds (fins a 50 °C dins lo Desèrt de Karakom) e leis ivèrns moderats. Lei precipitacions varia entre 100 e 350 mm en causa de la preséncia de montanhas au sud que blòcan lei massas d'èr umidas en provenància de l'Ocean Indian. De vents, sovent portaires d'arena, bofan regularament dempuei lo nòrd e l'èst.
Lei Turcmèns son un pòble nomada turc originari de l'estèpa eurasiatica. Dich Turcoman, aqueu pòble migrèt vèrs lo sud-oèst de la Mar d'Aral a partir de la fin dau sègle X. Puei, una partida dei tribüs turcomans contunièt vèrs l'oèst onte son a l'origina dei Turcs d'Anatolia e d'Azerbaitjan. Certanei Turcomans demorats en Asia Centrala comencèron de se sedentarizar lentament a partir dau sègle XVI en causa de l'ariditat creissenta. Ansin, au començament dau sègle XIX, la region de Kopet Dag, l'oasís de Merv e la vau d'Amodarià èran poblats per de comunautats turcmèns sedentarizadas. Pasmens, lei Turcmèns nomadas contuniavan de menar d'incursions còntra lei pòbles vesins e d'alimentar lei mercats d'esclaus de Khiva ò de Bukharà.
Establits en 1870 a Krasnovodsk lòng dau litorau sud-èst de la Mar Caspiana, lei Rus comencèron la conquista dau territòri turcmèn en 1877. Se turtèron a una resisténcia acarnada e subiguèron una revirada sevèra en 1879. Pasmens, dos ans pus tard, la tribü dei Tekke que menava la resisténcia, subiguèt a son torn una desfacha saunosa au sètge de Gök Tepe. Grèvament afeblits, lei Turcmèns foguèron alora pauc a pauc obligats de se sometre ai Rus : Merv capitulèt sensa combatre en 1884 e lei darriers combats importants s'acabèron en 1885.
La conquista russa accelerèt la sedentarizacion dei Turcmèns e entraïnèt un desvolopament fòrça importanta de la produccion de coton. Leis autoritats novèlas favorizèron tanben la difusion d'un islam pus ortodòx per remplaçar lo sofisme qu'aviá animat la resisténcia turcmèna.
Durant la Guèrra Civila Russa, lei Turcmèns assaièron de restaurar son independéncia. En julhet de 1918, una insureccion permetèt de prendre lo contraròtle d'Ashkhabad ai Bolchevics e d'i installar un govèrn independentista. Sostengut per de tropas britanicas, foguèt finalament reversat per l'Armada Roja au començament de 1920.
En 1924, foguèt creada una Republica Socialista Sovietica de Turcmenistan a partir dau territòri turcmèn tradicionau e de regions eissidas dei Khanats de Khiva e de Bukharà. Pasmens, a respèct deis autrei republicas sovieticas d'Asia Centrala, la RSS de Turcmenistan aguèt una demografia relativament omogenèa ambé solament quauquei minoritats ozbècas lòng de sa frontiera orientala, russas dins lei vilas e cazacas dins lei regions occidentalas.
Lo periòde sovietic foguèt marcat per la collectivizacion fòrça que causèt la fugida de desenaus de milièrs de Turcmèns en 1928 e per lo cavament dau Canau de Karakum que permet d'aigar lei regions deserticas dau país. Dins aquò, la societat turcmèna gardèt de trachs culturaus pròpris, especialament de solidaritats tribalas fòrtas, maugrat l'adopcion progressiva d'un estile de vida pus europèu.
Dins lo corrent dau procès de dissolucion de l'URSS, lei Turcmèns, fòrça dependants dei subsidis de l'Union, votèron en favor de son mantenement lo 17 de març de 1991 (aperaquí 98% dei sufragis exprimits). Saparmurat Niyazov, cap dau partit comunista turcmèn dempuei 1985, sostenguèt lo còp d'estat còntra Mikhaïl Gorbachov. Puei, proclamèt l'independéncia de Turcmenistan en octòbre de 1991.
Dempuei 1991, Turcmenistan es dirigit per un regime autocratic, corromput e fòrça autoritari. Saparmurat Niyazov ne foguèt lo cap fins a sa mòrt en 2006. Subrenomat Turkmenbachi (« Paire dei Turcmèns » en occitan), publiquèt un libre en 1999 que sa conóissença es obligatòria per intrar a l'universitat. Diplomaticament neutre, assaièt de demenir la dependéncia de son país a respèct de Russia, accelerèt lo desvolopament de l'industria dau gas naturau que sei revenguts permèton d'assegurar una certana redistribucion dei richessas au sen de la populacion. Pasmens, Ashgabat se turta a son isolament entre Russia, Iran e Afganistan e au problema diplomatic de l'estatut de la Mar Caspiana qu'empacha la construccion d'un oleoducte vèrs Turquia.
Après la disparicion de Saparmurat Niyazov, lo decan dau govèrn, Gurbanguly Berdimuhamedow, lo remplacèt. Mantèn en plaça lo regime en despiech de l'adopcion de mesuras destinadas a crear una vida democratica de façada coma la creacion de partits politics « d'oposicion » organizada per lo poder.
La populacion, d'aperaquí 4,5 milions d'abitants, se dividís en 77% de turcmèns, 9,2% d'ozbècs e 6,7% de russes, del temps que los tatars, los alemands e d'autras comptan amb 5%. La lenga oficiala e tanben majoritària es lo turcmèn, qu'es parlat per 72% de la populacion, seguida pel rus, principalament dins las vilas, amb 12%, e l'ozbèc, qu'es la lenga de 9%. Existís tanben una diversitat de religions, doncas que se plan 89% son musulman e 9% son de membres de la Glèisa Ortodòxa Russa, la rèsta apertenon a de minoritats pichonas, e qualques unas d'elas, coma los Testimònis de Jehovà, patisson la manca de libertat religiosa.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
