Lo tèrme proprietat, del latin juridic exproprias « proprietat, caractèr propri, especific » e « drech de possession, causa possedada ». Se tracta aicí de l'ensemble dels drechs que donan de prerogativas exclusivas a una o mai personas suls territòris, dels objèctes, dels èssers, de las idèas o dels metòdes.
La proprietat es un drech que s'exercís sus un ben mòble o un immòble, corporal o incorporal. Se devesís tradicionalament en tres drechs reals:
- lo fructus: lo drech de recampar los fruchs del ben (lo profièch),
- l'usus: lo drech de l'utilizar (l’usatge),
- l'abusus: lo drech de'n dispausar es a dire de lo destruire tot o partida, de lo modificar, o de lo cedir a un autre.
Aqueles tres drechs se pòdon separar, desmembrant la propriata. Pòt ne resultar un usufruch, un usatge, una emfiteusi o una servitud.
Lo proprietari pòt suportar diferentas servituds, sovent anodinas (coma l'obligacion de daissar passar las ondas radios), mas a vegada mai contrenhentas (drech de passatge).
Lo proprietari es responsable de sas proprietats, per exemple en cas de domatge sus altrú.
Caracteristicas de la proprietat
Lo ben, objècte de la proprietat, pòt èsser material o immaterial:
- La proprietat materiala es la mai intuitiva: traduch lo fach qu'una causa pòt mai sovent servir pas qu'a una persona a l'encòp.
- La proprietat intellectuala es una invencion modèrna, per designar un artifici juridic que transforma en element caracteristic una causa immateriala, e qu'atal es duplicabla sens privar lo tenent primièr de sa causa. Per exemple: lo contengut d'un libre, un procediment tecnic (brevet), una cançon.
Lo detentor de la proprietat intellectuala ten pas obligatòriament la proprietat materiala, a tanben un ròtle subretot se lo proprietari intellectual cedís un objècte material representatiu d'aqula proprietat (un libre, un CD-ROM, etc.) sens pasmens la cedir al meteis temps.
Istoric de la proprietat
En drech roman, la proprietat èra despartida en bens mòbles e bens immòbles. En drech anglosaxon (common law), i a una distinccion gaireben semblabla entre bens personals (proprietat personala) e bens immòbles (proprietat immobilièra).
John Locke formaliza lo primièr la nocion de proprietat presentada coma un drech natural:
- « Tot òme possedís una proprietat sus la sieuna persona. A aquò pas degun a pas cap de Drech sonque d'esprel. Lo trabalh del sieu còrs e l'obratge de sas mans, podèm dire que li apartenon, en pròpri. Tot çò que tira de l'estat ont la natura l'aviá mes, i mesclèt son trabalh e ajustèt quicòm que li es pròpri, çò quitament que ne fa sa proprietat. Coma foguèt tirada de la situacion comuna ont la natura l'aviá plaçat, deguèt far d'aquel trabalh quicòm qu'exclusís lo Drech dels autres òmes. En efièch, aquel trabalh essent la proprietat indiscutabla d'aquel que la realizèt, pas degun mai qu'el pòt aver de Drech sus çò que li es associat. » (Segon tractat del govèrn civil)
Apond a aquela definicion una clausula de legitimitat exigissent qu'après cada apropriacion privada deu « ne demorar pro, d'una qualitat tan bona, e quitament mai que ne podavan utilizar los individús qu'èra pas encara provesit. » (ibid.)
L'article 2 de la Declaracion dels drechs de l'òme e del ciutadan classifica lo drech de proprietat dins los « drechs naturals e imprescriptibles de l'Òme ». L'article 1 de protocòl addicional de la Convencion Europèa de Salvagardia dels Drechs de l'Òme e de las Libertats Fondamentalas consacra tanben aquel drech al nivèl europèu.
Pròva de la proprietat
En drech francés, la pròva de la proprietat s'exercís per totes mejans, es a dire que lo jutge es susceptible d'examinar totes los arguments o indicis avançats per las partidas d'un litigi que s'opausan sus la proprietat d'un ben. D'entre aqueles indicis pòdon i aver un testimòni, lo pagament dels impòstes... L'acte autentic relatiu a la crompa del ben es un indici particularament fòrt mas es pas une pròva absoluda: lo document pròva se crompèt lo ben a una autra persona, mas demora a montrar qu'aquela persona n'èra lo proprietari legitim.
Sul plan teoric, la nocion foguèt criticada de diferents biais. Globalament se pòt dire que l'estatut donat a la proprietat, e subretot a la proprietat privada, trenca los corrents politics en dos camps, que se pòt qualificar en gròs de socialistas e liberals. Los liberals an tendéncia a defendre feròçament lo drech de proprietat, al nom de la defensa de la libertat individuala, alara que los socialistas an puslèu tendéncia a restrénher e limitar lo drech de proprietat, al nom de l'equitat, dels Drèchs de l'òme, de l'interés general, o uèi de l'ecologia politica e dels drechs de las generacions futuras.
Sul plan practic, pendent longtemps, es la proprieta fonsièra que foguèt l'objècte de l'atencion (amb, dempuèi l'antiquitat, lo tèma de la reforma agrària). Los fisiocrata pensavan atal que la proprietat de la tèrra èra la basa de tota economia, veire que se podava remplaçar totes los impòstes per una taxa unica sul fonsièr.
Amb la modernizacion de l'economia, d'autres elements prenguèron d'importança: las minas, las manufacturas, e fin finala los procediments tecnics.
La proprietat subjècta de rivalitats e de guèrras
La proprietat pòt tanben se comprene coma un drech d'accès a un espaci maritim, per una expleitacion de las ressorgas naturalas. Al Sègle XVII, las rivalitats entre poténcias maritimas, per exemple entre las Províncias Unidas e l'Anglatèrra, provoquèron las primièras reflexions sul drech natural e lo drech internacional, amb Hugo Grotius.
Tota guèrra naís d'una pretencion comuna a la meteissa proprietat, remarca Denis Diderot dins lo Suplement al viatge de Bougainville. L'òme civilizat se trapa sovent amb lo desir de possedir la proprietat d'altrú. Çò qu'engenda lo panatòri. Alara que se l'objècte èra disponible, i auriá pas mai de panatòri e pas mai de procès per sostrach fraudulós.
Jean-Jacques Rousseau formaliza lo drech de proprietat dins Del contracte social. Dins la segonda partida del Discors sus l'origina e los fondaments de l'inegalitat d'entre los òmes, escriu:
"Lo primièr que, avent claus un terren, s'avisèt de dire: Aquò es lo mieu, e trobèt de gents pro simples per lo creire, foguèt lo verai fondator de la societat civila. Quant de crimes, de guèrras, de murtres, quant de misèras e d'orror aguèt pas estalivats al genre uman aquel que, desrabant los pals o colomant un valat, aguèt bramat als sieus semblables: Gardatz-vos d'escotar aquel impostor; siètz perduts, s'oblidatz que los fruchs son a totes, e que la tèrra a pas degun."
« La propriatat, es lo panatòri »
Se, pels autors de la declaracion dels drechs de l'òme e del ciutadan, coma per aqueles de la declaracion universala dels drechs de l'òme, la proprietat es un drech natural e un drech de l'òme, per d'unes, « la proprietat, es lo panatòri », segon la celèbra formula de Proudhon dins Qu'est quò la proprietat ?.
Segon l'analisi anarquista proudhoniana, pòt pas i aver de proprietat sens un sistèma legal perfeccionat. Atal, luènh d'èsse una evidéncia naturala de l'individú, la proprietat es una relacion sociala, interindividuala, que se pòt pas justificar dins son principi o son origina. I a alara pas de diferéncia de natura entre la constrencha exercida per un « proprietari » e aquela exercida per un « panaire », sonque una diferéncia de forma. Aquò seriá alara l'usatge d'un ben que creariá lo drech de possession, e non la proprietat que permetriá d'usar e d'abusar d'aquel ben. Mai que las diferéncias socialas s'amplifican naturalament amb las generacions, coma dins un sistèma social qu'aplica lo drech d'ainat, çò que concentra los drechs e las proprietats sus un sol cap.
A l'opausat d'aquel vejaire, los liberals sostenon que la proprietat es necessària a la libertat de l'individú, que permet d'opausar a l'Estat e a la societat lo drech de seguir las sieunas tòcas. Lo quita Proudhon precisa mai d'un còp sa posicion e justifica subretot la proprietat individuala (limitada dins son esperit a la possession) per la proteccion que dona contra l'Estat[1]. En China, país que legiferèt una lei lo 16 de març de 2007 volent garantir la proprietat privada, quitament se la tèrra es pas concernida[2], de païsans revendican la proprietat privada de lor tèrra contra lo poder arbitrari de l'Estat que vòl los expropriar per bastir d'ostalarias[3]. Per Hernando de Soto, es l'abséncia de sistèma juridic aparant la proprietat qu'empacha los abitants dels païses paures de participar a l'activitat economica e de s'integrar dins la globalizacion capitalista. Per Soto, « La proprietat, es pas sonque gausir d'un ben, aquò es l'ideologia borgesenca. Es subretot tot un sistèma de drechs e de devers »[4]
Proprietat e capitalisme
La naissença del capitalisme es accompanhada d'un movement general de privatizacion de ressorgas de per abans comuna (coma l'espaci), resultant de conquèstas (descobèrta de l'America) o tengudas istoricament per la Glèisa o la noblesa (vejate feudalitat).
Aquel movement donèt una rendabilitat a d'operacions de melhorament, que de per abans aurián fa de profièchs pas que pels mèstres d'òbras, enforçant la capitalizacion.
Per Bernard Friot, es la proprietat lucrativa qu'es una caracteristica del capitalisme, que destria la proprietat de l'usatge[5].
Per la Glèisa catolica, lo drech de proprietat subís doas formas de limitacions[6]:
- d'un costat, la proprietat pòt se piejar sonque sul trabalh, çò que destria la posicion de la Glèisa de la perspectiva de Locke;
- d'un autre costa, la proprietat es subordonada al principi de destinacion universala dels bens: los bens possedits pels òmes contenon de ressorgas materialas que los òmes creèron pas, mas que foguèron creats per Dieu per l’usatge comun segon lo besonh de cadun.
Una proprietat es un element caracteristic. En tota rigor, dins un domèni non material, es donc una causa desconeguda dels non-proprietairis (sens que, acaba d'èsser especifica als proprietaris), es a dire un secret.
Lo secret a pas que d'avantatges:
- aquel que possedís un secret lo pòt pèrdre a tot moment (o l'oblidant, o perdent los elements materials que ne pòrta la traça)
- demora expausat a una novèla descobèrta per un autre, o tanben a son « panadòri » (consultacion d'elements materials portant las traces del secret). Perd alara son avantatge relatiu.
- lo secret interdit per definicion los escambis entre los tenents, escambis que permetriá de novèlas descobèrtas.
- la conservacion d'un secret collectiu implica una fòrta limitacion del nombre de tenents e de la costrencha a vegadas pesucas (limitacions de movements, restriccions dels contactes amb los estrangièrs, etc.): aquò implica de còsts e avegada de limitas a las fabricacions alara que la demanda es mai fòrta, çò que redusís lo benefici de secret.
- etc.
Las societas realizèron donc l'idèa d'un escambi:
- l'autor d'una descobèrta beneficia d'un privilègi temporari;
- la societa pren conneissença d'aquela decobèrta e pòt l'expleitar mai largament.
Aquel tipe d'escambi supausa un sistèma legal perfeccionat, capable de far suportar als terces l'idèa de dever esprar per profièchar de çò que lor es dich uèi, e tanben a l'estrangièr. Supausa tanben un sistèma capable de far plan la diferéncia entre çò que merita aquel tipe de proteccion e çò que lo merita pas. Las controvèrsias actualas suls logicials o sus las informacions geneticas, mas tanben sus las cançons e los films, mòstran que la question encara trobèt pas de responsa consensuala.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
