From Wikipedia, the free encyclopedia
La Nòva Orleans (New Orleans en anglés, La Nouvelle-Orléans en Francés) es la vila mai granda de l'Estat de Loïsiana, als Estats Units d'America, comptant 343 829 abitants e 1 167 764 dins l'aglomeracion (cens federal de 2010). Las limitas de la parròquia d'Orleans, una de las 64 parròquias divisant l'Estat de Loïsiana, correspondon a las de la vila de La Nòva Orleans.
|
| |||
| País |  Estats Units | ||
| Superfícia | 907 km² | ||
| Populacion | 378 715 (2005) | ||
| Latitud | 29°57′53″N | ||
| Longitud | 90°4′14″W | ||
| Altitud | 0-126 m | ||
| Localizacion de la ciutat als Estats Units d'America | |||
|---|---|---|---|
 | |||
Es un centre industrial e de distribucion, un pòrt de mar important e una vila de vida culturala rica, anciana e vibranta (que lo chafre de Big Easy, la « gròssa aisida »), subretot per sa musica, lo jazz, e sa cosina a basa de cauquilhum e crustacèus (cambaròts, ustras, escaravissas). La vila es situada sus las ribas de Mississipí, près de la boca, sus las broas sud del lac Pontchartrain.
En 1691, los explorators franceses percorrèron la region del delta del riu Mississipí. Los coureurs des bois (correires dels bòsques) e trappeurs (tendeires) franceses e canadians percorrèron lo territòri e escambièron la forradura amb los amerindians. En 1701, un primièr establiment de comèrci de la fin del sègle XVII foguèt fortificat jol nom de Fort Saint-Jean a la confluéncia del bayou Saint-Jean e del lac Pontchartrain just al nòrd de la futura ciutat de La Nòva Orleans.
La vila foguèt fondada pels Franceses capitanejats pel Canadian Jean-Baptiste Le Moyne, Sieur de Bienville, en 1718. Lo nom de la vila foguèt causit en onor del regent, Felip, duc d'Orleans. Al començament simple establiment de la Companhiá del Mississipí, venguèt la capitala de Loïsiana francesa en 1722[1](la capitala fuguèt transferida de Biloxi cap a La Novèla Orleans).
Lo site retengut foguèt aquel d'una corba del Mississipí, que la forma en creissent de la vila: es chafrada Crescent City, la vila en forma de creissent. De barris la deurián encerrar, mas foguèron pas jamai realizats. Es solament en 1760 qu'una palancada de fusta foguèt levada en urgéncia.
Los plans de La Nòva Orleans foguèron dessenhats per Adrien de Pauger e Le Blond de la Tour sul modèl tradicional de las vilas novèlas, es a dire un damièr simetric, que la talha maximala deuriá èsser de 88 ectaras divisadas en 66 illòtas[2], amb una plaça ont i a la glèisa (la futura catedrala Sant Loís), l'ostal del governador e de casèrnas. Suls cais foguèron bastits des magazins, un espital e lo convent de las Ursulinas. Foguèt Adrien de Pauger que dessenèt los plans del Vieux Carré amb sas carrièras d'angle drech. La construccion venguèt fòrça dificil a causa del clima mas tanben dels bosques denses qu'ocupavan lo site: l'auragan de 1722 causa de grands damatges[3]. La manca de man d'òbra, las epidamias e los moissals alentisson tanben los trabalhs. L'escavament del grau comencèt en 1723. La levada lo long del Mississipí foguèt acabada en 1724.
Lo fach que la Loïsiana foguèt desprovesida d'estructuras socialas, politicas e religiosas rigidas donavan e totes le sentiment d'una libertat aumentada. Segon los registres parroquial de l'epòca, la mitat dels catolics de La Nòva Orleans fasián pas lors pascas e entrèron sonque rarament dins la glèisa Sant Loís. La frequentacion dels Amerindians de mors mai liuras, coma en matèria sexuala, deguèt contribuir a l'evolucion de las mentalitats. Mas subretot la manca de la femnas èra un problèma màger. Lo Reialme de França envièt de contingents de femnas per la Nòva França e tanben per la Loïsiana francesa. De Filhas del Rei foguèron enviadas a la fin del sègle XVII. Al sègle XVIII arribèron las Filhas de la caisseta, provesidas d'un trocèl constituit suls fond de la caisseta reiala. En qualques ans, arribèron de França mai de 1 300 femnas, que 160 prostituidas. Los cas de bigamia èran pas rares e fòrça colons franceses prenián de joves amerindianas e subretot de joves femnas negras coma calinhairas, qu'installavan dins lor proprietat mercé al sistèma del plaçatge, lo Còdi negre empachant tot maridatge interracial. Brèu, la vila de La Nòva Orleans abrigava una comunautat cosmopolita, multiraciala e quitament equivòca.
En 1733, quand Jean-Baptiste Le Moyne de Bienville tornèt èsser governador de Loïsiana, La Nòva Orleans aviá ja la reputacion d'una vila liura e alègra, amb de fèstas, bonas taulas e danças. Pendent tot aquel periòde, lo francés de França demorèt la lenga oficiala de la colonia: èra la sola lenga dels Blancs, mas los Negres parlavan lo creòl (de basa de francesa) e los amerindians, lors lengas ancestralas.
La Nòva Orleans venguèt la capitala economica de la Loïsiana. Exportavan de pèls vengudas de l'interior e tanben des produchs de las plantacions (indigòt, tabat…).
En 1762, la colonia foguèt daissada a l'Empèri espanhòl per un acòrdi secret: lo tractat de Fontainebleau, que foguèt confirmat pel tractat de París, mas cap governador espanhòl (Antonio de Ulloa) venguèt per prene lo contraròtle de la vila abans de 1766. Tanpauc, pauc d'ispanofòns venguèron s'installar dins la capitala loïsianesa. Uns dels primièrs colons franceses jamai foguèron satisfachs del regime espanhòl e faguèron fòrças peticions per tornar jol precedent. Lo 28 d'octobre de 1768, un grop de colons creòls ensagèron de caçar los Espanhòls de la vila a la seguida de l'establiment de l'exclusiu. Lo retorn a l'òrdre se faguèt per una tropa enviada en julhèt de 1769. Los menaires foguèron arrestats e nòu d'entre eles foguèron condamnats a mòrt[4]. Un conselh municipal foguèt instaurat per satisfar las revendicacions localas.
Un incendi destruiguèt 856 immòbles de La Nòva Orleans lo 21 de març de 1788 e un autre 212 en decembre de 1794. En consequéncia, un reglament d'urbanisme impausèt la brica en remplaçament de fusta pels ostals a estatges, e las teules per las coberturas.
La populacion de la vila se limita a 4 985 abitants en 1785, amb un total de 32 000 abitants per tota la Loïsiana, alara espanhòla e comprenent la partida occidentala de Florida, subretot vèrs Biloxi[5].
En 1791, lo nòu governador de la Loïsiana, Carondelet, comencèt una politica culturala tot en desvelopant l'amelioracion e lo confòrt dels loïsianeses, coma l'installacion de l'esclairatge de las carrièras. Un teatre foguèt bastit carrièra Saint-Pierre, qu'es un bastit de fusta dins lo centre vila de la Nòva Orleans, situada dins lo quartièr del Vieux carré.
En 1795, Espanha autorisèt los Estats Units d'America a utilizar lo pòrt. La vila tornèt jol contraròtle francés en 1800 mas en 1803 Napoleon Bonaparte vendèt la Loïsiana (que compreniá un territòri fòrça mai espandida) als Estats Units d'America per 800 000 000 francs. A l'epòca, la vila comptava pès de uèit mila abitants. Lo mèsme an, lo primièr cónsol de la via, Étienne de Boré, nomenat pel governador William C. C. Claiborne, instituiguèt una fòrça de polícia, capitanejada per Pierre Achille Rivery, al cap de vint e cinc òmes.
La populacion patiguèt d'epidemias de fèbre jauna, malària e vairòla, eradicadas après 1905.
La Loïsiana venguèt un dels Estats dels Estats Units d'America en 1803. La Nòva Orleans, en 1805, comptavan al total 8 475 abitants. Recebèt de 1806 fins a decembre 1809 un total de 9 059 refugiats franceses de Sant Domingo en America, que 2 731 Blancs, 3 102 Negres liures e 3 326 eslaus, çò que faguèt mai que doblar sa populacion. En 1810, la vila comptava 24 552 abitants que sonque 3 200 anglofòns[6].
La populacion de la vila doblèt encara amb l’arribada de creòls franceses que daissèron Sant Domingo a la fin de la coloniá en 1802 e 1803 puèi, amb una segonda èrsa en 1809, per aqueles que foguèron expulsats pels Espanhòls de l'illa de Cuba ont fòrça s'èran refugiats a l'entorn de Santiago; unes cultivèron lo coton dins los quatre Estats du Sud dels Estats Units d'America que representèron 80 % de la cultura du coton en 1860 (Loïsiana, Alabama, Mississipí e Georgia). Pendent la Guèrra angloamericana de 1812 los Britanics envièron una fòrça per ensajar de conquerir la vila mas foguèron vençuts per las tropas comandadas per Andrew Jackson a qualques quilomètres en aval, a Chalmette, l'8 de genièr de 1815 (batalha de La Nòva Orleans).
La populacion de la vila doblèt dins los ans 1830. Vèrs 1840, atengava 100 000 abitants, ne fasent la quatrena vila dels Estats Units d'America.
La vila foguèt capitala de l’Estat de Loïsiana fins a 1849, puèi de 1865 a 1880. A l'epòca, Baton Rouge prenguèt lo relai. Son pòrt aviá un ròtle màger dins lo comèrci dels esclaus, alara qu'aviá la mai granda comunautat d'origina servila.
L'istòria de Delphine Lalaurie es benlèu la mai coneguda dels afars macabres del Vieux carré. Madama Lalaurie, mondana respectada, aculhissiá fòrça grands eveniments dins son opulent ostal, 1140 carrièra Royale. Son estil de vida somptuós èra servit per fòrça esclaus. Pr'amor, lo mal tractament dels esclaus èra illegal, la societat començava a evitar LaLaurie après qu'un vesin aviá susprés aquela femna eleganta perceguent una filha d'esclau amb un foet. La filha sautèt del teulat dins un esfòrç desesperat per fugir LaLaurie que se tuèt. Lo vesin avertiguèt las autoritats. Atal s'acabèt la carrièra sociala de Lalaurie, forgetada per la bona societat.
Pendent la guèrra de Secession, La Nòva Orleans foguèt presa per l’Union (los Nordistas) sens combat lo 1èr de mai de 1862[7]. Coma garda urbana, las milícias dels ciutadans europèus e subretot franceses empachèron la destruccion de la vila desirada pels insurgents [8].
Demòra un caractèr istoric amb la riquesa del sègle XIX al delà del Vieux Carré o carrat francés. La vila aculhiguèt l’Exposicion universala dicha del centenari del coton.
La vila prenguèt una reputacion vila del vicis e de jòcs a la fin del sègle XIX e lo començament del sègle XX coma amb lo quartièr dobtós de Storyville.
Una granda partida de la vila es situada jos lo nivèl del mar. De l'autre costat, es bordada pel riu Mississipí e lo lac Pontchartrain. Fin finala, la ciutat es confortada e cenchada de levadas. Fins al començament del sègle XX, las construccions s'arrestavan a la partida un pauc suslevada naturalament e los bayous perque lo rèste de la region èra constituida de paluns somes a de frequentas aigadas. Aquó fa de la vila, a sègle XIX, la forma d’un creissent. Dins los ans 1910, l'engenhaire A. Baldwin Wood prepausèt un plan ambiciós d'assecament amb de pompas de sa concepcion que son encara utilizada fins ara.
Dins los ans 1920, dins un esfòrç de modernizacion de l’aspècte de la vila, fòrça de barandas dels balets de la carrièra del Canal, la carrièra comerçanta, foguèron levadas. Dins los ans 1960, los streetcars foguèron remplaçats per d'autobuses. Aquelas decisions foguèron enseguida consideradas coma d'errors e ara la carrièra tornèt a l'aspècte inicial, pel plaser dels toristas.
Après lo passatge de l'auragan Katrina lo 29 d'agost de 2005, sa populacion foguèt, en granda partida, desplaçada cap a de vilas de Loïsiana, de Tèxas e d'autres Estats dels Estats Units d'America americana. Ara la vila se torna bastir pauc a pauc, mas una partida dels abitants desplaçats tornèt pas, La Novèla Orleans a de fach perdut 30% de sa populacion.
Los 30 e 31 d'agost de 2008, la vila tornèt èsser evacuada, a l'anóncia de l'arribada de l'auragan Gustav, que contornèt fin finala vila l'endeman.
La vila s'espandís 907 km², que 48,45 % de paluns e aigas. La Nòva Orleans seguís una corba del Mississipí, que son chafre The Crescent City (la vila creissent). La vila es clavada entre lo lac Pontchartrain al nòrd, lo Mississipí que passa per la vila al sud, la parròquia de Jefferson al sud oèst e la parròquia Plaquemine al sud èst. La mai granda partida de son territòri es situada jos lo nivèl del mar (uns 60 cm). De zònas se trapant ja a 5 m en dejós del nivèl del mar contunhan a s'enfonsar en mejana de 6 mm e fins a 2,5 cm per an dins uns quartièrs. Las restancas e las levadas bastidas per arrestar las aigadas del Mississipí e facilitar lo trafec fluvial avent privat la boca de las lisas e alluvions, las zònas umidas qu'aparavan la vila de las aigas desfrenadas son ara jos las èrsas.
La Nòva Orleans es somesa a un clima subtropical umid, caracterizat per d'ivèrns pauc umids (16 a 25 °C) en mejana la jornada. La prima es un dels periòdes melhor per visitar la vila a causa de las bonas temperaturas e son pauc d'umiditat. L'estiu, las temperaturas son plan nautas (35 °C), los matins e los començaments d'après dinada son solelhadas e de periòdes auratjoses se fan sentir en fin de jornada. L'umiditat del clima es dificil a viure en estiu, a la fin de que la vila pòt èsser tocada per des auragans venent del golf de Mexic. Las davaladas son cauds e secs.
Pendent son istòria, la vila foguèt devastada vint e set còps per d'auragans o d'aigadas, es a dire un còp cada onze ans.
|
|
Segon lo cens american de 2000[15], La Nòva Orleans es compausada de:
La Nòva Orleans es una de las vilas mens ricas dels Estats Units d'America. Compta una de las mai importantas populacions negras de país (67 % dels abitants de la vila).
Quand lo taus nacional de la criminalitat mermèt, aquel dels omicidis aumentèt de biais significatiu a La Nòva Orleans. Atal, una persona demorant a La Novèla Orleans a dètz còps mai de risc de se far assassinar que l'American mejan. Lo taus d'omicidis i es superior a aquel de las autras vilas grandas coma Nòva York, Los Angeles o Chicago.
L'economia de La Nòva Orléans es en declin dempuèi de generacions. Pendent de temps èra un grand pòrt internacional que profeitava de sa situacion privilegiada a la boca de las Grandas Planas: lo pòrt exportava de cerealas (12 500 000 tonas en 1996). Viviá tanben mercé un rèirepaís espandit asaigat pels 23 000 km del malhum fluvenc del Mississipí e afluents.
Al sègle XIX, La Nòva Orleans èra le site d'un ostal de las Monedas. Ara, lo bastiment es un musèu de l'Estat de la Loïsiana.
Al sègle XX, jos l'administracion autoritària del governador Huey Long, l'Estat de Loïsiana desvelopèt sas installacions portuàrias e l'industria ligada a l'activitat petrolièra, fasent que fòrça abitants integrar la classa obrièra o mejana. Lo talhièr naval Avondale es le principal site industrial de Loïsiana pels emplecs.
Mas enseguida, lo desvelopament de l'economia productiva o dels sectors coma l'energia o lo comèrci, donant de salaris nauts, foguèron abandonats al benefici de las arts, de la cultura e subretot del torisme.
Lo torisme venguèt l'activitat principala de basa de La Nòva Orleans. Mas es una activitat de salaris pauc nauts, sovent de 50 % mendre de la mejana nacionala permetent a gaireben de la mitat dels emplegats, subretot negres, de mantenir lor familha en dessús del lindal de pauretat.
Lo pòrt de La Nòva Orleans es lo cinquen pòrt dels Estats Units d'America en volum de merças, en valor de merças transportadas, lo pòrt de La Nòva Orleans se situa a la dotzena posicion. Dispausa tanben de la mai granda logor de cai amb 3,1 quilomètres de long e s'i pòdon acostar 13 naus al meteis temps.
Aquela installacion portuària tracta un volum de 84 000 000 tonas de fret per an. Lo pòrt del sud de Loïsiana situat entre La Nòva Orleans e Baton Rouge, tracta 199 000 000 tonas de fret. Ambedós combinats forman lo mai grand pòrt del mond, pel gròs tonatge e lo quatren en volum anadièr tractat.
La Nòva Orleans es un dels principals pòrts del mond per le transbòrdament d'acièr, de cauchó e de cafè. Aculhís mai de 6000 naus par an e 700 000 passatgièrs en transit pels Caribas, Mexic e Bahamas.
Las exportacions del pòrt de La Nòva Orleans se concentran subretot sus las produccions del sud dels Estats Units d'America: las cerealas e los produchs petrolièrs.
Lo pòrt aculhís dins sos terminals « Erato street », « Julia street 1 » e « Julia street 2 » siá près de 700 000 passatgièrs de diferentas companhiás coma: Carnival Cruise Lines, Royal Caribbean Cruise Line, Norwegian Cruise Line e ACCL
La vila es al còr de la cultura de las Caribas e tanben culta del Vodó. Fòrça de visitors adoptan l'eslogan cadian «Laissez les bons temps rouler» [16], coma en landrant dins lo Vieux Carré) (quartièr francés) qu'es bordat pel riu e las carrièras Rempart, Canal e Esplanade. Una de las especialitats localas a beure al Café du Monde (près del French Market) : le café al lach amb de bonhetas. Lo Natchez, una nau de palas, fach cada jorn un torn sul riu Mississipí.
Ara i a doas linhas de streetcars (un biais de tramvai) amb la linha roja parallelament a la carrièra Canal pel Vieux Carré e la verda le long de la carrièra Saint-Charles. Una passejada nostalgica immortalizar dins la celèbra pèça de Tennessee Williams Un tramvai nomenat desir.
A cause de la nautor de la jaça freatica, los cementèris utilizan de cròtas. Dempuèi de temps, de ceremonias funèbras son acompanhadas per de musicians de jazz..
D'entre la especialitats culinàrias: las bonhetas, las mongetas rojas amb du ris, lo Po'boy e los (entrepans) Muffaletta; las ustras del golf e las Crawfish (escaravissas) ; l'Étouffée, lo Jambalaià, lo Gumbo e la cosina creòla
A la venta de la Loïsiana per Napoleon Bonaparte als Estats Units en 1803, lo territòri loïsianés èra subretot poblats de colons d'origina francesa, d'Acadians, de Canadians franceses, de creòls e d'esclaus. Vengut l'Estat de Loïsiana, lo pòrt de La Nòva Orleans recebèt fòrça e de contunh d'imigrants fins a la guèrra de Secession. Los primièrs de s'installar entre 1804 e 1810 foguèron de milierats de Franceses venent de la colonia de Sant Domingo fugissent amb lors esclaus la revolucion haitiana. Puèi arribèron quatre fluxes continús d'immigrants venguts del rèsta dels Estats Units d'America, de França, d'Irlanda e d'Alemanha.
Alexis de Tocqueville en 1832 encontrèt lo procurador general de la Loïsiana, Étienne Mazureau qu'aviá de donadas sociologicas, demograficas e linguisticas sus la Loïsiana tanben sus La Nòva Orleans. La vila portuària èra alara divisada en tres municipalitats; doas son francofònas e una anglofòna[17].
Fins a la guèrra de Secession, la lenga francesa èra preponderanta a La Nòva Orleans, mas la division entre Francofòns Blancs e Francofòns Negres e Creòls apareguèron pendent lo conflicte armat entre Confederats e Unionistas. Los Francofòns Blancs, majoritàriament esclavagistas faguèron causas comunas amb los Confederats majoritàriament favorables al sistèma esclavagista. Preferiguèron abandonar una partida de lor identitat per s'integrar melhor als Confederats anglofòns. Los Creòls, mestisses, mulastres e esclaus negres demorèron fidèls a la lenga francesa.
Après los trebolums de la guèrra civila en rason de la desfacha dels Confederats, lo païsatge linguistic de la Loïsiana aviá cambiat. Los Francofòns son pas mai majoritaris e s'intègran a la societat americana. Quitament se se continua a parlar francés a l'ostal, la majoritat de las escolas utilizan pas que l'anglés coma lenga d'instruccion. Quant als Creòls, mulastres, mestisses e ancians esclaus francofòns, pòdon pas constituir d'escòlas francofònas a causa de lor pauretat. La lenga francesa mermèt alara fins a la Primièra Guèrra Mondiala e foguèt pas mai oficiala a partir 1921.
Calguèt esperar 1968 pel retorn oficial de la lenga francesa en Loïsiana. Segon l'Associacion americana de lengas viventas (Modern Language Association), en 2010 lo francés èra la quatrena lenga mai parlada dins La Nòva Orleans : 90,31 % dels abitants de la vila parlan l'anglés a l'ostal, 4,84 % parlan l'espanhòl, 1,87 % parlan lo vietnamian e 1,20 % parlan lo francés (que 0,15 % un parlar creòl)[18].
Un malhum pro dens gerit per la RTA (Regional Transit Authority) cobrís l’aglomeracion. Vint e uèit linhas de bus passan per la vila de La Nòva Oleans (coma dins los quartièrs d'Algier, Garden District, Mid-City, New-Orleans East e lo Quartièr francés) e tanben la partida èst de la comuna independanta de Metairie (à l'oèst de la vila) e la vila de Gretna (situada sus la riba sud del Mississipí). 3 linhas de tramvai (streetcar) percorron los quartièrs de Mid-City, Garden District, e lo Vieux carré (French Quarter)[19].
La Nòva Orleans possedís una gara Amtrak : la New Orleans Union Passenger Terminal. La vila es atal ligada dirèctament a Chicago. La linha « Crescent » liga Nòva York e La Nòva Orleans desservent doas autras vilas: Washington, DC e Atlanta. La linha « Sunset Limited » liga Los Angeles e La Nòva Orleans.
La vila es desservida per l'aeropòrt internacional Louis Armstrong de La Nòva Orléans, situat a Kenner a vint minutas de la vila e sos quartièrs del Business District.
L'ancian cònsol de La Nòva Orleans, remplaçat en mai de 2010 pel democrata Mitch Landrieu, èra lo democrata afroamerican Ray Nagin, elegit un primièr còp a la prima de 2002 puèi de nòu justesa lo 22 d'abril de 2006, mens de uèit mes après lo passatge de Katrina. A la seguida de que, fòrça policièrs demissionèron del New Orleans Police Department, que s'èra compromes per de violéncias pendent Katrina.
Clubs professionals :
La mai granda infrastructura esportiva de la vila es l'estadi "Superdome".
La Nòva Orleans es embessonada amb onze vilas [22]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.svg){kind=small}
