Judaïsme
From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo judaïsme es una religion monoteïsta apareguda en Orient Mejan durant l'Antiquitat. Principalament basada sus la Torah e sus lo culte de Yahve, compòrta d'elements religiós, de còdis de conducha, una legislacion, de rites e de costumas pas especificament religiosas. Segon sei tèxtes sacrats, es fondat sus l'aliança entre Yahve e lo pòble ebrieu. Lei traças arqueologicas e istoricas indican puslèu una origina cananèa amb un pòble locau qu'auriá pauc a pauc evolucionat dau politeïsme vèrs lo monoteïsme entre lei sègles IX e IV avC.
Durant l'Antiquitat, lo culte de Yahve èra assegurat per lei cohanim, una casta de prèires, e centrat sus lo Temple de Jerusalèm. Pasmens, l'edifici foguèt destruch en 70 apC per lei Romans e jamai restaurat. En plaça, leis Ebrieus foguèron obligats de se dispersar. Aquò entraïnèt la formacion d'un ensemble de comunautats judievas, dich diaspòra, que demorèron mai ò mens unidas gràcias a son eiretatge culturau e religiós. Sovent persecutadas per lei crestians, se concentrèron pauc a pauc en America dau Nòrd, en Euròpa e dins lo mond musulman. Pasmens, après lo genocidi nazi dei comunautats d'Euròpa Orientala, mai d'un judieu sostenguèt lo projècte sionista de tornar crear un estat judieu en Palestina. Dich Israèl, aquel estat foguèt creat en 1948 entraïnant un conflicte totjorn en cors amb leis estats arabs vesins. Pasmens, es uei poblat per mai de 6 milions de judieus sus un nombre totau estimat entre 14 e 18 milions.
Durant son istòria, lo judaïsme evolucionèt mai d'un còp. Es ansin a l'origina d'una pensada teologica, filosofica e scientifica fòrça desvolopada. En particular, influencièt leis autrei religions abraamicas (cristianisme, islam, bahá'i...) que se presentan coma lei successoras reveladas per Yahve a divèrsei profètas dau judaïsme.