Lo franci es l'element chimic de numerò atomic 87 e de simbòle Fr. De la familha dels metaus alcalins, es un element radioactiu que foguèt descubert en 1939. Totes sos isotòpes son fòrça instables e lo franci es lo segond element mai rare de la crosta terrestra. A pas d'aplicacions vertadieras, mas pòt èstre l'objecte de recherchas dins lo domeni de l'espectroscopia.
Las descubertas erroneas o incompletas
Tre la fin dau segle XIX, los chimistas sospechèron l'existéncia d'un metau alcalin de numerò atomic 87, dich eka-cèsi, situat en-dessobre dau cèsi dins la classificacion peridioca[1]. Pasmens, en causa de sa raretat, sa descuberta foguèt un pretzfach long e complicat. La primiera anóncia foguèt l'òbra dau chimista rus D. K. Dobroserdov en 1925. Aviá observat de traças de radioactivitat dins un eschantilhon de potassi. Pensèt a una contaminacion per l'eka-cèsi e publiquèt una tesi sus lo subjecte. O diguèt russi e contunhèt pas sas recherchas sus sa descuberta[2]. Un an mai tard, los chimistas anglés Gerald J. F. Druce e Frederick H. Loring observèron de raias espectralas atribuïas a l'eka-cèsi sus de clichats de rais X d'un eschantilhon de sulfate de manganesa. Li donèron lo nom d’alkalini[2]. En 1930, foguèt lo torn dau professor Fred Allison d'anonciar la descuberta de l'element après l'estudi magnetooptic d'eschantilhons de pollucita e de lepidolita. Prepausèt lo nom de virgini. Pasmens, sos trabalhs foguèron invalidats en 1934 en causa de problemas d'instruments[3].
Aqueles trabalhs son considerats coma erroneus per los chimistas modernes. Aquò foguèt diferent amb los trabalhs dels fisicians Horia Hulubei (1896-1972) e Yvette Cauchois (1908-1999). En estudiant la pollucita e en utilizant un aparelh d'espectroscopia de rais X de resolucion auta, observèron plusors rais d'emission feblas que foguèron interpretaas coma de traças de l'element 87. Totun, aquela descuberta foguèt contestaa per lo fisician estatsunidenc F. H. Hirsh Jr. Lo Francés Jean Baptiste Perrin (1870-1942) sostenguèt Hulubei e Cauchois. Aqueu debat suscitèt una controvèrsia que s'achabèt amb los trabalhs de Marguerite Perey (1909-1975)[2].
Los trabalhs de Perey
Per los istorians modernes de la chimia, la fisiciana francesa Marguerite Perey es la primiera persona que capitèt d'identificar sensa ambigüitat la preséncia d'eka-cèsi dins un eschantilhon. Aquò aguèt luec en 1939 a l'Institut Curie durant una operacion de purificacion d'actini-227. Aquel element se desintegra amb una energia de 220 keV. Pasmens, Perey observèt la preséncia de particulas emesas amb una energia de 80 keV. Atribuïguèt aqueu fenomene a un produch de desintegracion desconeigut. De tests permetèron d'eliminar la preséncia de tòri, de radi, de plomb, de bismut o de talli. De mai, lo produch cherchat aviá las proprietats chimicas d'un metau alcalin. Aquò li permetèt de determinar sa natura.
En 1946, Perey prepausèt lo nom cati per designar l'element noveu. Pasmens, sa superiora, Irène Joliot-Curie (1897-1956) s'opausèt a aqueu terme car èra tròp similar a cation e a l'anglés cat[1]. Franci foguèt alora suggerit per Perey. Lo nom foguèt validat per l'Union Internacionala dels Chimistas en 1949 amb lo simbòle Fa que foguèt rapidament chambiat en Fr[4].
Proprietats atomicas
L'atòme de franci a 87 electrons e son estat fondamentau es [Rn] 7s1. Es l'element amb l'electronegativitat mai febla de la classificacion periodica (0,7 sus l'eschala de Pauling). Sas proprietats chimicas semblan de se raprochar d'aquelas dau cèsi[5].
Proprietats dau franci elementari
Dins las condicions normalas de pression e de temperatura, lo franci es un metau que sas proprietats son mau coneissuas en causa de son instabilitat. Sa densitat es estimaa a 2,48[6]. Son ponch de fusion se situa entre 8 e 27 °C[6][7][8]. Son ponch de bolhiment es pereu maussegur amb d'estimacions anant de 598 a 677 °C[6][9]. Lo franci coprecipita amb plusors saus de cèsi coma lo perclorate, l'iodate, lo picrate e lo tartrate de cèsi per formar de saus de franci generalament solubles dins l'aiga[10]. Pòt egalament precipitar amb lo tartrate de rubidi amb l'acid silicotungstic e l'acid percloric. Aquò permet d'imaginar de metòdes de separacion e de purificacion en adaptant las tecnicas utilizaas per lo cèsi[11][12].
Occuréncia e isotòpia
Article detalhat: Isotòpes dau franci.
Lo franci es lo segond element mai rare de la crosta terrestra après l'astat[13]. Dins la natura, existís unicament a l'estat de traças dins los mineraus d'urani e de tòri[5]. Pasmens, en causa de l'instabilitat de sos isotòpes, se desintegra rapidament e la quantitat totala de franci dins la crosta es estimaa a 30 g.
Una vintenaa d'isotòpes dau franci son estats identificats. Lo mens instable, lo franci-223, a un periòde radioactiu de 22 mn. Es a dire qu'un eschantilhon d'aquel isotòpe dispareis a 99 % en mens de 2 h. Aquò explica la raretat dau franci dins la natura e las dificultats per estudiar sas proprietats. Los autres isotòpes a de periòdes radioactius inferiors a 4 mn e son encara mai instables[14].
Lo franci a pas d'aplicacion en causa de sa raretat e de son instabilitat tròp importanta[15]. Pasmens, es de còps estudiat en fisica atomica e en biologia. Dins lo premier, los trabalhs regardan mai que mai l'espectroscopia car lo franci pòt èsser aisament sintetizat, confinat e refregit. De mai, a una estructura atomica relativament simpla, çò que permet de ben estudiar sos niveus d'energia e las constantas d'encoblament de las particulas subatomicas[16]. En biologia, las recherchas assajèron de trobar d'aplicacions per trachar de cancers, mas los resultats son pas conclusents[15].
Lo franci necessari a aquelas recherchas es generalament sintetizat per una reaccion nucleara entre l'aur-197 e l'oxigèn-18 :
- 197Au + 18 O → 211Fr + 4n.
- 197Au + 18 O → 210Fr + 5n.
- 197Au + 18 O → 209Fr + 6n.
Aquela reaccion permet d'obtenir los isotòpes 209 a 211 que son isolats gràcias a un efecte magnetooptic. Existís pereu de vias de sintesi qu'espleitan lo bombardament d'atòmes de radi per de neutrons o d'atòmes de tòri per de protons. Las quantitats produchas son totjorn fòrça feblas[15].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
