From Wikipedia, the free encyclopedia
L' elocentrisme, sistèma o modèl eliocentric (Ἥλιος = dieu grèc del Solelh e κέντρο = centre) es lo modèl cosmologic segon que lo Solelh es lo centre del sistema solar e totes las planetas orbitan a son entorn.[1]
Foguèt prepausat pel primièr còp dins la Grècia antica per Aristarc de Samos, en responsa al modèl geocentric, e evoluèt amb lo temps e segon los diferents filosòfs que lo defendon. Pendent los sègles XVI e XVII, après aver èsser reviscolada per Nicolau Copernic, foguèt un motiu d'una importanta disputa amb lo modèl geocentric. Fin finala, l'eliocentrisme s'impausèt.
Una granda partida dels problèmas d'acceptacion del modèl eliocentric venián de motius religioses. Si dins la Bíblia es plan l'èsser uman es lo centre de la creacion perque es fach a l'imatge e semblança de Dieu, se podava pas èsser que la tèrra ont abitava siá pas lo centre de l'univèrs.
Los primèrs filosòfs qu'estudièron sus l'estructura de l'Univèrs foguèron los grècs, entre que se destaca la cosmologia aristotelica. Lo sistèma prepausat per Aristòtel èra lo geocentric, es a dire, amb la Tèrra a son centre e los autres corses celèstes tornejant a son entorn. Dins los pòbles mesopotamics, aquò èra ja aquerit.
Mai tard, Claudi Ptolemèu prepausèt un modèl de l'Univèrs fòrça semblant al d'Aristotelic. Sa teoria desiá que la Tèrra èra al centre de las planetas, la Luna e lo Solelh descrivon d'orbitas complicadas a l'entorn d'ela. Ptolemèu èra preocupat que lo modèl funcione segon lo punt de vista matematic, e qu'aquel pòt pas èsser explicat per la realitat sul movement planetari. Son modèl foguèt admés pendnet catorze sègles fins a que foguèron acceptadas las teorias de Copernic.
La teoria Eliocentrica es un modèl astronomic ont la Tèrra e las planetas se mòvon a l'entorn d'un Solelh que se tròba relativament al centre del Sistema Solar. Istoricament, l'eliocentrisme s'opausava al geocentrisme, que plaçava la Tèrra al centre. L'idèa que la Terra torneja a l'entorn del Solelh ja èra prepausada al sègle III AbC per Aristarc de Samos, mas trobèt ne faguèron pas reson los astronòmas de l'antiguitat.
Foguèt fin finala al sègle XVI, pendent la renaissença, qu'un modèl matematic completament predictiu d'un sistema eliocentric èra presentat pel matematic, astrònoma e clèrgue catolic polonès Nicolau Copernic, amb la publicacion en 1543 del libre “De Revolutionibus Orbium Colestium”. Aquò marquèt lo començament de çò que se nomena ara dins l'istòria de la sciéncia la “revolucion copernicana”.
Aristarc foguèt lo primèr filosòf que defendèt un sistèma eliocentric, vèrs l'an 200 AEC. Pasmens se sa teoria èra mai pròcha de la realitat que pas una autra, aguèt pas de succès perque lo sistèma geocentric èra completament alunhat de la societat.[2]
Copernic es considera coma lo primèr científic de prepausar, mostrar e defendre un modèl eliocentric. Revolucionèt l'astronomia e la sciéncia en general al postular que la Tèrra e las autras planetes se mòvon en orbitas circularas a l'entorn del Solelh (Levat la Luna que vira a l'entorn de la Tèrra). Adòpta l'idèa revolucionària d'una Tèrra en moviment que, mai, torneja sus ela meteissa, alara que lo Solelh demora immobil. Son idèa èra tan revolucionària que cerca l'ajuda dels filosòfs grècs coma Aristarc.[3]
Son tèma central èra lo calcul corrècte de las posicions planetàrias e per aquò esita pas a trencar amb una tradicion de mai de 2.000 ans del concèpte d'una Tèrra al repaus. Aquel modèl s'adaptava pas plan se s'introdusiá pas de corbas nomenadas epiciclas, que fasiá tan complicat lo modèl ptolemaíc. Alara que lo sieu modèl, explica de biais mai simple las irregularitats de las planetas (moviment retrograd, cambiament de luminositat, etc.).
Se publiquèt sas idèas, de postum, en 1543, dins lo libre De Revolutionibus Orbium Coelestium.
Un còp conegut lo modèl eliocentric e l'enòrma distància entre la Tèrra e las estelas de que parlavan pel primièr còp los astrònomas de l'epòca, Bruno arribèt a la concluson que las distàncias cosmologicas son infinidas. Atal, l'Univèrs es infinit e lo Sistèma Solar es d'entre los autres sistèmas semblants o màger, que lo nombre es illimitat. Alara lo nòstre Solelh ocupa pas un luòc privilegiat dins l'Univèrs, car es un Univèrs infinit qu'a pas de centre.[4]
En 1610, Galileo realizèt un telescòpi e lo dirigiguèt cap al firmament. Foguèt lo primièr a concebre la veritadièra magnitud de l'Univèrs. Observèt las estelas jamai vistas fins alara. Descobriguèt los quatre satellits de Jupitèr e constatèt que viran a l'entorn d'aquela planeta e que alara la Tèrra es pas lo centre de totes los moviments dels corses celèsts; descobriguèt los cratèrs de la Luna e las tacas solaras, çò que li donèt lo dobte que los astres sián compausats per un etèr immutable diferent dels elements terrèstres. E mai descobriguèt las fasas de Vènus.[5]
Per explicar tot, çò que gaireben anava a li costar la vida, adoptèt lo modèl eliocentric de Copernic, mas contunhèt supausant d'orbitas circularas per las planetas.
Brahe prepausèt un modèl geoeliocentric, ont la Tèrra èra lo centre de l'Univèrs mas que las autras planetas (levat la Luna) viran a l'entorn del Solelh, e aquò a l'entorn de la Tèrra.[6]
Johannes Kepler collaborèt amb l'astronòma Tycho Brahe pendent los darrièrs ans de vida d'aquel darrièr. Brahe li leguèt un fòrça complet catalòg estelar amb de nòtas suls movements de las planetas, sobretot de Mart. A partir d'aquelas donadas e de las sieunas teorias Kepler concebèt que las teorias de Brahe s'justan pas amb una supausada orbita circulara, quitament se se prenga un modèl eliocentric. Alara, Kepler arribèt a la concluson que las planetas virant a l'entorn del Solelh descrivon d' orbitas ellipticas puslèu que de circularas e lo Solelh se situa en un dels fòcus de l'ellipsa. Enuncièt alara las leis sul movement de las planetas:[7]
1. totas las planetas se desplaçan a l'entorn del Solelh en descrivent d'orbitas ellipticas, que lo Solelh ocupa un dels seus fòcus.
2. lo radivector qu'unís la planeta amb lo Solelh, escoba d'airas egalas en de temps egals.
3. per totas las planetas, lo carrat de lor periòde orbital o lo temps que meton a far un torn al Solelh, es proporcional al cube de la distància mejana amb lo Solelh
Aquelas leis son validas pel movement de las planetas a l'entorn del Solelh e pel movement dels satellits a l'entorn d'una planeta.
Newton definir las leis de tipe matematic mostradas per Galilèu. Sos estudis comprenon un gran nombre de disciplinas. Apliquèt las leis de la dinamica a l'estudi dels fenomèns naturals per a elaborar son explicacion de la realitat. Supausèt que lo fach que la Luna vira a l'entorn de la Tèrra puslèu que de sortir projectada en linha drecha se deu a la preséncia d'una fòrça que la buta cap a la Tèrra e la fa descriure una circumferéncia. Nomenèt aquela fòrça gravetat e supausèt qu'agissiá a distància, qu'i a pas res que connècta físicament la Tèrra e la Luna. Newton mòstrar que la meteissa fòrça que fa caire un objècte sus la Tèrra, manten a la Luna sus son orbita. A partir de les leis de Kepler, ne deguguèt la lei de la gravitacion universala: la fòrça d'atraccion entre dos còrs, amb massas m1 e m2 respectivament, es proporcionala al produch de las massas m1 e m2 e inversament proporcionala al carrat de la distància que separa los dos còrs.[8]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
