Dál Riata

Dál Riata (tanben Dalriada o Dalriata) foguèt un reialme Gaelic qu'èra situat a l'encòp sus las còstas oèst de l'Escòcia actuala e las còstas nòrd de l'Irlanda actuala, dins los territòris nomenats uèi Argyll e Bute, Lochaber, County Antrim. La vista tradicionala de Dál Riata coma una colonia irlandesa en Escòcia foguèt tornar mesa en question sus de basas arqueologicas, mas es pas clar qu'un consensus siá trapat e los istorians demòran devesits sus lo subjècte. Los abitants de Dál Riata son sovent apelats Scots, del latin scotti, un mot que ven del bas latin scottis, que ven del mot grèc σκοτοσ que significa "foscor", e que pus tard designarà los "gaelic-parlants", si que non escocés, irlandés o autre. Son tanben sonats Gaels, un terme plan mai clar, o Dál Riatans.

Imatge satellit d'Escòcia e del nòrd d'Irlanda que mòstra l'airal aproximatiu del Dál Riata.

Lo reialme atenhèt son desvolopament maximal jos Áedán mac Gabráin (574-608), mas son expansion foguèt arrestada a la Batalha de Degsastan en 603 per Æthelfrith de Northumbria. De desfachas seriosas en Irlanda e Escòcia al temps de DomnBrecc (m. 642) acabèron l'edat d'aur del Dál Riata, e lo reialme devenguèt un client de Northumbria, alara assubjectida als Pictes. I a una brega sus la destinada del reialme al sègle VIII, ont d'unes veson pas de reviscòl del Dal Riata aprèp la longa passa de dominacion estrangièra, d'aprèp 637 fins a a pauc près 750 o 760, alara que d'autres veson una respelida del Dal Riata jos Áed Find (736-778) e l'usurpacion de la reialtat de Fortriu per lo Dál Riata, un parelh de generacions pus lèu que lo que n'es creditat abitualament: Cináed mac Ailpín (800-858). Lo reialme desapareis fins finala a l'Edat Viking.