Iráklio

Iráklio (gresk skrift Ηράκλειο, italiensk Candia) eller Heraklion er den største byen på Kreta i Hellas og den fjerde største i landet. Andre variantar av namnet er Herakleion og Irakleio. I fleire hundreår vart byen kalla Candia (gresk Χάνδαξ eller Χάνδακας, tyrkisk Kandiye).

Iráklio Lokalt namn Ηράκλειο
Markusbasilikaen frå 1239
Geografi
Stad	Kreta
Koordinatar	35°20′N 25°08′E
Areal	244,6 km²
Administrasjon
Land	Hellas
Periferi Periferieining	Kreta Iráklio
Hovudsete	Iráklio (145 440 innb.)
Demografi
Folketal	179 302 (2021[1])
Folketettleik	733,0 /km²

Iráklio er adminstrasjonssete for periferien Kreta og for periferieininga Iráklio. Ruinane av Knossos, som vart grave ut av Arthur Evans, ligg i nærleiken.

Administrativ inndeling

Den tidlegare kommunen Iráklio, no kommunaleininga Iráklio

Kommunen vart danna i 2011 ved at ein slo saman dei tidlegare kommunane

• Iráklio
• Gorgolaínis
• Néa Alikarnassós
• Palianí
• Témenos

Dei fem tidlegare kommunane er no kommunaleiningar.^[2]

Ved folketeljinga i 2021 hadde kommunen 179 302 innbyggjarar, medan kommunaleininga Iráklio hadde 156 842 og tettstaden med same namn 145 440 innbyggjarar.^[1]

Historie

Iráklio ligg nær ruinane av palasset Knossos, som i den minoiske perioden var den største byen på Kreta. Det er derfor sannsynleg at det låg ei hamn her for så lenge sidan som år 2000 fvt. Det er derimot ingen arkeologiske funn som støttar dette.

Den noverande byen Iráklio vart grunnlagd i 824 evt. av sarasenarar (eit arabisk muslimsk folk). Dei bygde ei vollgrav rundt byen som vern og kalla byen خندق eller Ḫandaq, 'vollgrav'. Sarasenarane lét sjørøvarar få nytta hamna som tilflukt, noko som irriterte det nærliggande Austromarriket.

Den austromerske tida

I 961 gjekk austromarane leia av Nikiforos Fokas, seinare austromersk keisar, til åtak og erobra byen, slakta sarasenarane, plyndra og brende byen til grunne. Dei heldt kontrollen over området og gjenoppbygde Khandak dei neste 243 åra.

Den venetianske perioden

I 1204 vart byen kjøpt av Republikken Venezia som ein del av ein komplisert politisk avtale som involverte mange andre saker etter det fjerde krosstoget. Venetianarane utbetra vollgrava ved å byggje enorme festningsverk, dei fleste framleis intakt, inkludert ein enorm mur, enkelte stader opp til 40 meter tjukk, med 7 bastionar og ei festning i hamna. Khandak fekk namnet Candia på italiensk og vart sete for hertugen av Candia. Som følgje av dette vart det venetianske administrative distriktet på Kreta kalla Regno di Candioa (Kongedømet Candia). Byen heldt namnet Candia i fleire hundreår og det same namnet vart ofte nytta om heile Kreta.

Etter venetianarane kom tyrkarane i Det osmanske riket. Dei omleira byen i 22 år, i ein blodig krig der mange kretarar og tyrkarar døydde. Venetianarane overgav seg i 1669. Under osmanarane vart byen offisielt kalla Kandiye (som igjen vart nytta om heile Kreta), men vart uformelt kalla Megalo Kastro 'Stor borg'. Under den osmanske perioden vart hamna fylt med slam, så det meste av skipstrafikken flytta til Khaniá vest på øya.

Den moderne perioden

I perioden med sjølvstyre under tilsyn frå Stormaktene (1898-1908) var Candia ein del av den britiske sonen. I lag med resten av Kreta vart han ein del av Den kretiske staten i 1908, og så ein del av Hellas i 1913. I den samband vart byen gjeve namnet Iráklio, etter den gamle romerske hamna Heracleum ('Herakles'), som ein ikkje nøyaktig veit kor låg. Det største monumentet i byen er den venetianske mellomalderfestninga Rocca al Mare (òg kalla Koules) som ligg ved hamna.

Klima

Kreta har eit varmt middelhavsklima. Somrane i låglandet er varme og tørre med klår himmel. Fjellområda er kjøligare og får meir regn. Vintrane i låglandet er milde og ein får sjeldan frost og snø her.

Månad	Jan	Feb	Mar	Apr	Mai	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des
Normal maks. temp. °C	15	16	17	20	23	27	29	28	27	23	20	17
Normal min. temp. °C	9	9	10	12	15	19	22	22	19	17	13	11
Nedbør (mm)	91,4	76,2	58,4	30,5	15,2	2,5	0	0	20,3	68,6	58,4	76,2
Kjelde: www.weather.com

Byar og tettstader

Dei største byane og tettstadene i kommunen er:

Tettstad	Kommunaleining	Folketal 2011[3]	Folketal 2021[1]
Iráklio	Iráklio	140 730	145 440
Néa Alikarnassós	Néa Alikarnassós	12 925	13 029
Vasilíes	Iráklio	1 662	1 656
Profítis Ilías	Témenos	1 429	1 320
Skaláni	Iráklio	1 180	1 182
Dafnés	Iráklio	1 204	1 133
Káto Asítes	Gorgolaínis	1 076	1 037
Stavrákia	Iráklio	913	985
Goúrnes	Iráklio	639	918
Jofyrákia	Iráklio	618	877
Finikiá	Iráklio	824	859
Veneráto	Palianí	836	832
Kallithéa	Néa Alikarnassós	734	757
Voútes	Iráklio	682	719
Marathítis	Iráklio	809	704
Avjenikí	Palianí	533	608
Ájos Mýronas	Gorgolaínis	612	565
Ájos Vlásios	Iráklio	416	535
Ájos Sýllas	Témenos	545	499
Lofoúpoli	Iráklio	572	483

Kjelder

1. Folketeljing 2021
2. Νόμος 3852/2010 - ΦΕΚ 87Α/7-6-2010
   Lov 3852/2010: Kallikratis-reforma, arkivert frå originalen 30. juli 2023, henta 7. september 2023
3. Folketeljing 2011, revidert

• Denne artikkelen bygger på «Heraklion» frå Wikipedia på engelsk, den 10. september 2007.

Bakgrunnsstoff

• Offisiell heimeside
• Informasjon om Iráklio Arkivert 2007-03-15 ved Wayback Machine.
• Bykart og virtuell rundtur