Chanson

Chanson er eit fransk ord for song. Det finst både tradisjonelle og moderne former, frå mellomalderen og renessansen fram til i dag. dei moderne, tradisjonelle chansons vert ofte akkompagnert av eit trekkspel. Ordet nyttast elles i fleire samanhengar:

• om franske songar med poetiske, forteljande tekstar.
• som namn på den mest vanlege måten poetiske, forteljande tekster tolkast. Ein songar som har spesialisert seg i denne måten å tolke songar på vert kalla ein chansonnier (eller chansonist og chansonkunstnar på norsk).
• om europeiske songar innan kabaret- og i varietésjangeren
• i engelsktalande land kan chanson tyde at det er tale om ein song med fransk tekst.
• om trubadurane sine songar, kjent frå mellomalderen og renessansen.
• heltedikt frå den tidlege mellomalderen, Chansons dei gestes, som vart deklamert etter minnet.

Mellomalderen og renessansen

I denne tida var ein chanson ein polyfonisk fransk song, der dei tidlege oftast ville vere skrive i ein formes fixes som ballade, rondeau eller virelai. Enkelte komponistar kom seinare til å bruke meir generell poesi i varierande formspråk. Dei tidlegaste vart skriven for to, tre eller fire stemmer. Fram ein byrja å skrive for fire stemmer på 1500-talet var tre stemmer mest vanleg.

Guillaume de Machaut var den første komponisten av chansons som vert rekna for å vere viktig. På 1300-talet komponerte han verk for tre stemmer, skriven i formes fixes. På 1400-talet er Guillaume Dufay og Gilles Binchois frå Burgund dei viktigaste, dei har ein enkel stil med tre stemmer. Seinare, på 1400- og 1500-talet, kjem Johannes Ockeghem og Josquin Des Prez. I komposisjonane deira ser vi at lyrikken vert friare, dei flyttar seg bort frå formes fixes og tok til å etterlikne stilen som finst i motettane på denne tida og liturgisk musikk. Midt på 1500-talet komponerer Claudin de Sermisy og Clément Janequin det som vert kalla parisiske chansons. Dei brukar ikkje formes fixes og er meir einfelte og homofoniske. Mange av desse verka vart gjevne ut av Pierre Attaingnant. Frå og med denne generasjonen vart komponistane av chansons påverka av italienske madrigalar. Mange tidlege instrumentalstykke er diminutive, eller ornamenterte variasjonar over chansons. Denne sjangeren gjekk over i canzone som er ein førgjengar for sonaten.

Fransk solo-song oppstod i løpet av 1500-talet, truleg utvikla det seg frå dei nemnte parisiske chansons. På 1600-talet blømde mellom anna sjangrane air dei cour og chanson pour boire. Desse vart som oftast akkompagnert av lutt eller tangentinstrument. Mellom komponistane i denne perioden finn ein Antoine Boesset, Denis Gaultier, Michel Lambert og Michel-Richard Lalande.

På 1700-talet vart vokalmusikken i Frankrike dominert av opera og først på 1800-talet vart solo-song «gjenoppdaga». Først innanfor den romantiske salong-musikken, men i midten av hundreåret, vart dette endra til sofistikerte musikkstykke inspirert av tyske lieder. Louis Niedermayer var ein av dei viktigaste personane i denne rørsla, han hadde lete seg inspirere av Franz Schubert. Andre komponistar som følgde han var mellom anna Eduard Lalo og Felicien David. Seinare i same hundreår følgde fleire komponistar deira døme og komponerte stykke dei kalla melodie eller chanson, til desse høyrer Ernest Chausson, Emmanuel Chabrier, Gabriel Fauré og Claude Debussy. Denne tradisjonen har vorte halde ved like på 1900-talet av mange nyare, franske komponistar.

Sjå òg

• Viser
• Chansonnier

Kjelder

• Denne artikkelen bygger på «Chanson» frå Wikipedia på bokmål, den 3. april 2010.