Nivkhisk

Nivkhisk eller giljakisk er eit isolert språk som blir snakka i Russland.

Nivkhisk нивхгу
Andre namn	giljakisk
Klassifisering	Isolert språk
Bruk
Tala i	Russland
Nivkhisktalande i alt	198[1]
Skriftsystem	Det kyrilliske alfabetet
Språkkodar
ISO 639-3	niv

Ved folketeljinga i Russland i 2010 vart det registrert 4652 medlemmer av den etniske gruppa som snakkar nivkhisk, men berre 198 menneske som snakka nivkhisk.^[1] I 1989 var dei tilsvarande tala omkring 4673 medlemmer, men mindre enn ein firedel av desse hadde giljakisk som førstespråk.^[2] Ei av dei viktigaste årsakene til dette er tvangsflytting av delar av folket, noko som har medført at mange har vorte isolert og dermed tek i bruk andre språk.

Dialektar

Nivkhisk er delt inn i fire dialektar, amur, nordsakhalinsk, sørsakhalinsk og austsakhalinsk. Skilnadene mellom amur og sakhalin er store.

Grammatikk

Nivkhisk er eit SOV-språk. Det har høg grad av inkorporering, eit trekk det delar med eskimoisk-aleutiske språk.

Fonologi

	Fremre	Bakre
		urunda	runda
Lukka	ɪ		u
Mid	ɪe	ɤ	o
Open	æ

Konsonantar

		Labial	Alveolar	Palatal	Velar	Uvular	Glottal
Nasal		m	n	ɲ	ŋ
Lukkelyd	aspirert	pʰ	tʰ	cʰ	kʰ	qʰ
	uaspirert	p	t	c	k	q
Frikativ	ustemt	f	s		x	χ	h
	stemt	v	z		ɣ	ʁ
Rullelyd	ustemt		r̥
	stemt		r
Approksimant			l	j	w

Nivkhisk har også ein kompleks morfofonologi, t.d. vekslar lukkelydar med kontinuantar på suffiksgrensa.

	Aspirert ↔ ustemt					Uaspirert ↔ stemt
Lukkelyd	pʰ	tʰ	cʰ	kʰ	qʰ	p	t	c	k	q
Kontinuant	f	r̥	s	x	χ	v	r	z	ɣ	ʁ

Døme:

• /pəɲx/ 'suppe'
• /pənraj vəɲx/ 'andesuppe'
• /amsp vəɲx/ 'selsuppe'
• men: /cxəf pəɲx/ 'bjørnesuppe'

Utviklinga av nivkhisk i det nivhkiske samfunnet

Sovjetisk og russisk statistikk^[3] gjev følgjande tal for utviklinga av nivkhisk

Etniske nivkhar og prosentdel av dei nivkh-talande (tala i tabellen er for den sovjetiske perioden runda av til næraste hundre)

År	Etniske nivkhar	Nivkhisk- talarar	Prosent
1926	4.100	4.100	100 %
1959	3.700	2.800	76 %
1970	4.400	2.200	50 %
1979	4.400	2.100	48 %
1989	4.700	1.100	23 %
2002	5.162	688	13 %
2010	4.652	198	4,3 %

Skriftspråk

Etter eit par forsøk på skriftfesting i 1880, fekk nivkhisk eit latinskbasert skriftspråk i 1931, i tråd med dåverande sovjetisk språkpolitikk. Det latinske alfabetet vart erstatta med kyrillisk i 1937^[4].

А а	Б б	В в	Г г	Ӷ ӷ	Ғ ғ	Ӻ ӻ	Д д
Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	К’ к’
Ӄ ӄ	Ӄ’ ӄ’	Л л	М м	Н н	Ӈ ӈ	О о	П п
П’ п’	Р р	Р̌ р̌	С с	Т т	Т’ т’	У у	Ў ў
Ф ф	Х х	Ӽ ӽ	Ӿ ӿ	Ц ц	Ч ч	Ч’ ч’	Ш ш
Щ щ	ъ	Ы ы	ь	Э э	Ю ю	Я я

I den nivkhiske amur-dialekta finst også bokstavane Ӷ ӷ, Ў ў, Ч’ ч’.

Kjelder

1. Vserossijskaja perepis naselenija 2010 [Folketeljinga i Russland 2010], arkivert frå originalen 15. mars 2013, henta 19. november 2012
2. Ethnologue-tal frå 1989
3. Tabellen fram til 2002 er henta frå tysk wikipedia, som har tala frå offisiell sovjetisk og russisk statistikk. For ein introduksjon til sovjetisk statistikk over språk, sjå Trond Trosterud: Introduction to the Soviet census data presented here, artikkelen inneheld presentasjon og referanse til primærkjelder. Tala for 2010 er henta frå "Vserossijskaja perepis naselenija 2010" - Folketeljinga i Russland 2010 Arkivert 2013-03-15 ved Wayback Machine.
4. Электронное фонетическое справочное пособие по нивхскому языку "Нивх диф", arkivert frå originalen 26. april 2009, henta 4. august 2012

Bibliografi

• Gruzdeva, Ekaterina. 1998. Nivkh, Lincom Europa, Munich, ISBN 3-89586-039-5
• Janhunen, Juha (2016). «Reconstructio externa linguae Ghiliacorum». Studia Orientalia 117: 3–27. Henta 15 May 2020.
• Maddieson, Ian. 1984. Patterns of sounds, Cambridge University Press, ISBN 0-521-26536-3
• Mattissen, Johanna. 2003. Dependent Head Synthesis in Nivkh: A Contribution to a Typology of Polysynthesis, John Benjamins, Amsterdam, Philadelphia, ISBN 1-58811-476-7