Komi
permisk språk From Wikipedia, the free encyclopedia
Komi (eller komisyrjensk) er eit permisk språk i den uralske språkfamilien. Det blir framfor alt snakka i Republikken Komi, der det er offisielt språk i lag med russisk, men også i dei administrative områda som grensar mot republikken, særleg i Nenetsia og i Arkhangelsk oblast. Også i Murmansk oblast er det ein minoritet av komiar, dei er etterkommarar etter komiar som vandra dit over isen til Kola-halvøya på slutten av 1800-talet.
- Sjå òg Republikken Komi
Komi blir skrive med det kyrilliske alfabetet, med tilleggsbokstavane І, і (ikkje-palataliserande [ i ]) og Ӧ, ӧ (schwa).
Skriftspråket for komi har ei svært interessant historie, som skil det frå alle andre uralske språk. Det første skriftsystemet for komi, abur, vart laga på 1300-talet, av misjonæren Stefan av Perm. Alfabetet minnar til ein viss grad om kyrillisk og gresk, men er eit sjølvstendig alfabet med bokstavar ikkje funne for andre skriftsystem. Viss vi ser bort frå nokre korte tekstar på ungarsk, var komi det første uralske språket som vart skriftfesta. meir enn to hundre år før dei uralske språka i vest, og meir enn fire hundre år før andre uralske språk i Russland. Abur er inkludert i Unicode, i Plan 1 for historiske skriftsystem .
På 1500-talet vart abur erstatta med kyrillisk. Komi-nasjonalskalden Ivan Kuratov (1839-75) såg på komi som eit isolerande språk, på line med kinesisk, og ville endre rettskrivinga drastisk, men fekk ikkje gjennomslag for synet sitt. Etter oktoberrevolusjonen vart komi skrive med det såkalla Molodtsov-alfabetet i ein kort periode, før dei i tråd med den bolsjevikiske poltitikken gjekk over til det latinske alfabetet. Etter politikkomleggjinga i 1935 gjekk dei attende til det kyrilliske alfabetet.
Det grammatiske systemet i komi skil seg ikkje så myhkje frå det i dei andre uralske språka. Eitt særdrag er at komi har hatt mykje apokope, slik at språket inneheld mange einstava ord, som kyv "språk", jf. finsk kieli (lydendringa l -> v i utlyd er regelrett). Eit anna særdrag er at språket har svært mange kasus.
Lydlære
- For meir om dette emnet, sjå Fonologien i komi.
Komi har sju vokalar, tre høge (i, ʉ, u), tre midtre (e, ə, o) og ein låg (a). Lydane blir skrive med desse symbola på komi: и, ы, у, е, ӧ, о, а.
Bøying
- For meir om dette emnet, sjå Morfologien i komi.
Komi har eit rikt kasussystem, med desse kasusa: nominativ, akkusativ, genitiv, ablativ, dativ, komitativ, konsekutiv, karitiv, instrumental, illativ, inessiv, elativ, prosekutiv, transitiv, terminativ, approksimativ, egressiv.
Adjektiva i komi blir bøygd i grad, med komparativsuffikset -džʉk, og superlativpartikkelen med, t.d. bur «god», burdžʉk «betre», med bur «best». I predikativ posisjon kongruerer adjektivet med substanitvet i tal, suffikset er -əś. Som attributt er det ubøyeleg, men brukt som substantiv blir det bøygd som eit substantiv, i kasus, numerus og possessiv (tom «ung», tomjas «dei unge»). Partisipp blir brukt adjektivisk.
I komi blir verba bøygd i person, tal (singularis og pluralis), tempus (presens, preteritum og futurum).
Negasjonsverbet blir bøygd i tempus, slik som i sørsamisk.
Setningslære
Ordstillinga i komi er i hovudsak SVO.
Indre språkhistorie
Komi høyrer til dei permiske språka, og utgjer i lag med komipermjakisk den eine greina av denne språkfamilien. Den andre er udmurtisk, som blir snakka lenger sør, og som i lang tid har vore under påverknad av tyrkiske språk.
Røttene i dei fleste uralske ord er av forma CVCV, som i finsk suoni «blodåre». I komi har desse ofte gjennomgått apokope, siste vokal er borte, som i komi sən. Ei anna språkleg endring er at ordfinal l har vorte til v, slik at ordet for språk, som på finsk er «kieli», på komi er kʉv.
Morfologien til komi og komipermjakisk veks, dei har fått fleire nye kasus dei siste tusen åra.
Ytre språkhistorie
Komi er etter ungarsk det uralske språket med dei eldste skriftlege kjeldene.
| komi | nordsamisk | finsk | |
|---|---|---|---|
| 1 | öтик | okta | yksi |
| 2 | кык | guokte | kaksi |
| 3 | куим | golbma | kolme |
| 4 | нёль | njeallje | neljä |
| 5 | вит | vihtta | viisi |
| 6 | квайт | guhtta | kuusi |
| 7 | сизим | čieža | seitsemän |
| 8 | кöкъямыс | gávcci | kahdeksan |
| 9 | öкмыс | ovcci | yhdeksän |
| 10 | дас | logi | kymmenen |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
