Gotisk arkitektur

Gotisk arkitektur eller gotikk er ein periode innan arkitektur, skulptur og målarkunst, framfor alt i kyrkje- og klosterarkitekturen og den religiøse kunsten, men òg i den verdslege arkitekturen. Gotikken dominerte det katolske Vest-Europa i mellomalderen, frå kring 1150 til kring 1550. Kan hende meir enn noko anna periode innan europeisk kunsthistorie vart gotikken basert på prinsipp for konstruksjonen av bygningane. Byggmeistrane utvikla og kombinerte spissbogar og ribbekrysskvelving på ein ny måte, og nytta kombinasjonar av utvendige pillarar og støttebogar for å take opp sidekraftene frå kvelva over kyrkjeromma. Største problemet var å få til harmoniske kryssande kvelvingar - særskilt om dei hadde ulik diameter.

Katedralen Notre-Dame de Chartres i Chartres er i gotisk stil, med unnatak av vestfronten, som er eldre og i romansk stil.

Den vesle kyrkja Sainte-Chapelle i Paris, med dei høge vindaugo og så å seie inga veggflater, vert rekna som perla i gotisk arkitektur.

Katedralen i Ely.

Klosteret i Batalha.

Gotisk konstruksjon

Oppdeling av veggane i arkade, triforium, og klerestorium. Strebebuane kan ein òg sjå.

Grunnplan av Laonkatedralen med rett avslutta kor og tverrskip

Grunnplan for Notre-Dame i Reims, bygginga byrja kring 1210. Koret er vorte absidalt og tverrskipa er i ferd med å forsvinna

Grunnplan for Kølnerdomen

Den gotiske byggjestilen vert ofte kalla spissbogestilen av di stilen er kjenneteikna av at bogar og kvelv vart gjeve ei avspissa form, i motsetnad til dei halvsirkelforma bogane og kvelva som kjenneteikna den tidlegare bygningsstilen i mellomalderen, den romanske stilen, òg kalla rundbogestilen. Eit viktig utviklingsdrag i gotikken var dessutan ideen om å gjere kyrkjebygningane og kyrkjeromma så høge som råd var, og dessutan å samle tyngdene av kvelva mest mogleg i punkter, slik at veggane kunne opnast opp og sleppe det himmelske ljoset inn i bygningane gjennom store vindaugo med fargerike glasmåleri.

Inndeling av gotikken

Vanlegvis vert byrjinga på gotikken rekna å vera 1136, då kyrkjekoret i den franske Saint Denis-kyrkja vart ombygd under leiing av abbed Suger.

Gotikken vert gjerne delt inn i tre faser:

• Unggotikk kring 1140 til 1190
• Høggotikk kring 1194
• Seingotikk kring 1375

I England er ei anna inndeling vanleg:

• Early English fra ca. 1180
• Decorated seint på 1200-talet
• Perpendicular frå kring 1310

Nygotikk

I løpet av renessansen og barokken såg ein stort sett på gotikken med forakt. Interessa tok seg trass i dette opp i England på slutten av 1700-talet, og frå kring 1825 braut nygotikken fram for alvor i England. Snart spreidde han seg til alle delar av den katolske og protestantiske verda, og i dag finst nygotiske kyrkjer i alle verdsdelar.

Nokre kjende gotiske katedralar

Katedral	Byggår	Sted/Region
Frankrike
Klosterkyrkja Saint-Denis	1136	Saint-Denis, Île-de-France
Notre-Dame i Chartres	1194–1220	Chartres, Eure-et-Loir
Nortre-Dame i Reims	1210–1252	Reims, Marne
Notre-Dame i Laon	1155–1230	Laon, Aisne
Notre-Dame de Paris	1160	Paris
Notre-Dame i Amiens	1220–1266	Amiens
Saint-Étienne i Bourges	1195-1255	Bourges, Cher
Saint-Pierre i Beauvais	1225-1278	Beauvais, Oise
Sainte-Chapelle	1242–1248	Paris
Sainte-Cécile		Albi
Eglise-des-Jacobins		Toulouse
Italia
Santa Maria sopra Minerva		Roma
Santa Maria Novella i Firenze		Firenze
Domkyrkja i Siena		Siena
Domkyrkja i Milano		Milano
San Franceso-kyrkja		Assisi
Spania
Santa Maria i Burgos	1221–1260	Burgos
Katedralen i Leon	1253–1302	Leon
Santa Maria de la Sede		Sevilla
Storbritannia
Salisburykatedralen		Salisbury
Wellskatedralen		Wells
Rochesterkatedralen		Rochester
Lincolnkatedralen		Lincoln
Gloucesterkatedralen		Gloucester
Westminster Abbey		London
Tyskland
Domkyrkja i Naumburg		Naumburg
Kölnerdomen		Köln
Katedralen i Ulm		Ulm
Freiburger Münster		Freiburg
Sentraleuropa
Stefansdomen	1258	Wien i Austerrike
Mariakyrkja i Kraków		Polen
Mariakyrkja i Gdansk		Polen
Katedralen i Zagreb		Kroatia

Litteratur

• Coldstream, Nicola; The Decorated style, Architecture and ornament 1240-1360, London 1994 ISBN 0-7141-2734-5
• Frankl, Paul; Gothic Architecture, Yale University Press 2000, ISBN 0-300-08799-3
• Grodecki, Louis; Gothic Architecture, Milano 1978, ISBN 0-571-14515-9
• Jantzen, Hans; High Gothic, New jersey 1984 ISBN 0-691-00372-6
• Simson, Otto von; The Gothic Cathedral, New York 1956. ISBN 0-691-01867-7
• Wilson, Christopher; The Gothic Cathedral, London 1990. ISBN 0-500-27681-1

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Gotisk arkitektur

• Bildete frå mellomalderens kunst og arkitektur
• Historia om gotisk arkitektur Arkivert 2006-05-28 ved Wayback Machine.
• Kunsthistorie Witcome
• Kart over katedralar i England og Wales
• Pevsner Architectural Guides Arkivert 2006-06-17 ved Wayback Machine.
• Britain Express — Early english gotisk arkitektur
• BTinternet Tidslinje
• Britain Express: Decorated gotisk arkitektur
• BTinternet Tidslinje
• Britain Express - Perpendicular gotisk arkitektur
• BTinternet Tidslinje
• Katedralen i Amiens, Quiz Interiør Arkivert 2010-06-23 ved Wayback Machine.
• Katedralen i Amiens Quiz Eksteriør Arkivert 2007-03-15 ved Wayback Machine.
  Denne arkitekturartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.