Astma
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
Astma (òg stundom skrive asthma), eller reversibel obstruktiv luftvegssjukdom, er ein immunologisk sjukdom som fører til meir eller mindre reversible rier av andenød. Det er ei form av type-1-hypersensitivitet der bronkiolane er trongare enn normalt på grunn av betennelse og spasmar i vevet i luftvegsveggene. Ein person med astma kan oppleva piping i brystet og andenød, særleg etter fysisk arbeid, ekstrem temperatur, kontakt med allergen eller ved infeksjonar — men òg gjerne til visse tider på døgnet eller i samband med at ein legg seg eller står opp. Ved plutselege rier av andenød kan det vera nødvendig med medisinsk førstehjelp eller sjukehusinnlegging. Astma blir behandla med ulike medikament for inhalering eller svelging, og nokre gonger òg for injeksjon, inkludert intravenøs administrering.
Første gongen vi veit om at omgrepet astma (gresk ἂσθμα, ‘kortpust’) vart bruka var i Iliaden av Homer, der det vart bruka om den fryktelege kvelninga av Hektor vart offer for. (Iliaden, Song 15, v. 9–11) Omgrepet blir så bruka med tydinga ‘kort pust’ av Aischylos i Persarane og av Platon i Republikken. I si noverande medisinske tyding vart omgrepet først bruka av Hippokrates i Aforismane.
Hovudsymptomet på astma er piping i brystet som resultat av obstruksjon av luftvegane. Hoste, nokre gonger produktiv med klårt slim, er òg vanleg. Symptoma er typisk sett svært variable, ofte med brå byrjing, og utløyst av faktorane nemnde ovanfor. Symptoma er ofte verre om natta eller ved oppvakning. Auke i luftvegsobstruksjonen vil føre til andenød. Astma kan nokre gonger opptre saman med sure oppstøyt — særleg blant eldre pasientar.
Teikn på astma er piping i brystet, rask pust, lengre utpustfase enn innpustfase, inntrekking av vevet mellom ribbeina og over kragebeinet og skulderblada, oppblåst bringe og rhonchi (surklande lydar høyrbare i stetoskop). Ved alvorlege åtak kan pasienten vera cyanotisk (blå som resultat av oksygenmangel); pasienten kan ha bringesmerter og kan i særleg alvorlege fall miste medvetet. Mellom anfalla er mange pasientar symptomfrie.
_constriction-animated.gif)
I dei fleste fall kan lækjaren stille diagnosen på grunnlag av typiske symptom og teikn. Dei typiske snøgge endringane i luftvegsobstruksjon kan påvisast ved fall i lungefunksjonen ved testar gjorde spontant, etter fysisk aktivitet eller etter inhalering av histamin eller metakolin; og etterfølgjande betring etter inhalering av eit bronkodilatormedikament. Ved blodprøve viser det seg gjerne at eosinofilnivået og IgE-nivået er høgare enn normalt.
Mange menneske med astma har allergiar: Positive allergitestar støttar astmadiagnosen og kan vera til hjelp for å finne utløysande faktorar det er mogleg å unngå. Ein del astmatikarar har fått påvist gastroøsofagal reflukssjukdom (GERD). I nokre av desse falla kan det vise seg at GERD er det underliggjande problemet. Andre undersøkingar, som t.d. røntgenbilete eller CT-skan, kan vera nødvendig for utelukking av andre lungesjukdommar.
I seinare år er det òg funne at ein del pasientar med persistent moderat til alvorleg astma har obstruktiv søvnapné i tillegg. I slike fall viser det seg ofte at behandling av søvnapnéen òg betrar behandlingsprognosen for astmaen deira. I ein del fall har det òg vist seg at nattastma kan gje kliniske utslag som ligg svært tett opp til søvnapné og som i polysomnografundersøkingar viser seg vanskeleg å kjenne att som astma heller enn søvnapné. Arkivert 2011-06-15 ved Wayback Machine.
Pasientar med persistent sjukdomsbilete og dårleg behandlingsrespons bør òg utreiast for eventuell α₁-antitrypsinmangel.
Typiske utløysande faktorar inkluderer:
Episodar med piping i brystet og andenød responderer oftast til inhalasjonsbronkodilatorar som verkar ved at dei avspenner den glatte muskulaturen i luftvegsveggene. Ved meir alvorlegare tilstandar er det ofte nødvendig å gjeva pasienten inhalert, ved oral eller intravenøs kortison som undertrykkjer betennelsen og reduserer hevelsen i luftvegsveggene.
Utløysande faktorar slik som husdyr og aspirin bør utreiast og hanskast med2. Astmatikarar med meir eller mindre daglege symptom vil oftast ha utbytte av regelbunden medisinbruk. Den mest effektive førebyggjande lækjemiddeltypen er kortisonpreparat til inhalering.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
