İzmir-moordaanslag

De İzmir-moordaanslag (Turks: İzmir Suikastı) was een moordcomplot om de Turkse president Mustafa Kemal Atatürk te vermoorden tijdens diens bezoek aan de Turkse stad İzmir op 14 juni 1926. Deze aanslag werd voortijdig ontdekt en voorkomen, voordat het was uitgevoerd. Als gevolg hiervan liet Atatürk vele personen arresteren. Er werd ontdekt, dat een groep ex-ministers, wetgevers en gouverneurs de moordaanslag beraamd had, die zou worden uitgevoerd door een kleine bende huurmoordenaars onder leiding van voormalig parlementslid Ziya Hurşit. De moordaanslag wordt ook wel het İzmircomplot of de İzmiraanslag genoemd.

Verloop van de gebeurtenissen

Achtergrond

De redenen achter de moordpoging moeten gezocht worden in de concurrentie. Tijdens de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog was niet iedereen in het Turks verzet het ermee eens, dat Atatürk de leiding had genomen over het Turks verzet en later toen Turkije gesticht werd daar de president van werd. Een andere reden was, dat de latere seculaire hervormingen van Atatürk bij zijn presidentschap veel weerstand opriepen bij de meer islamitisch georiënteerde parlementsleden en bestuursfunctionarissen.

Geplande aanslag

Schets van de plattegrond, die de geplande positie van de uit te voeren moordaanslag toont. Gepubliceerd in de krant Vakit op 21 juni 1926

Tijdens een stedenbezoek door land zou Atatürk de stad İzmir bezoeken op 14 juni 1926.^[1] De aanslag was op die betreffende dag gepland om plaats te vinden in het Kemeraltı district van İzmir op een kruispunt, waar Atatürks auto zou vertragen. Op dat moment zou Ziya Hurşit geweerschoten lossen vanaf het Gaffarzâde hotel, terwijl Gürcü Yusuf en Laz İsmail bommen op de auto zouden gooien vanuit de kapperszaak onder hotel. Vervolgens zouden de drie ontsnappen met Çopur Hilmi en Giritli Şevki, die in een auto in een zijstraat op hen zouden wachten. Vervolgens zouden ze dan met hulp van de motorboot van Giritli Şevki vluchten naar het naburige Griekse eiland Chios.

Het plot werd op het allerlaatste moment onthuld door de gouverneur van İzmir Kâzım bey, die een dag voor de geplande moordaanslag een telegram stuurde naar aan Atatürk, die zich op dat moment vanwege zijn stedenbezoek in de stad Balıkesir bevond en de volgende dag volgens plan naar İzmir zou afreizen.^[2] In het betreffende telegram beschreef Kâzım bey hoe hij achter de plannen van de moordenaars was gekomen. De dag ervoor kreeg hij nieuws van zijn vriend Sarı Efe Edip Bey, waarmee hij samen in de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog had gevochten, om 's avonds ergens heen te gaan om een ontmoeting te hebben met een officier genaamd Hilmi en Ziya Hurşit. Bij die ontmoeting werd hem gevraagd om mee te werken aan het moordcomplot. Kâzım bey deed toen alsof hij zou meewerken, waarna hij nadere informatie verkreeg over hun plannen en de betrokken mensen in het complot. Na afloop van de ontmoeting besloot Kâzım bey de volgende dag Atatürk rechtstreeks in te lichten in plaats van de politie te verwittigen, omdat hij niet zeker was of dat leden van de İzmirse politie ook in het complot zaten.

Berechting

De verdachten werden gearresteerd en een hoorzitting begon door een onafhankelijkstribunaal om ze te berechten.^[3][4] Bij de hoorzitting, eerst gehouden in İzmir en later in Ankara, bleek dat er een grotere oppositiegroep achter de aanslag zat. Een aantal leden van de opgeheven Progressieve Republikeinse Partij, een aantal oude leden van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang en de Karakol-beweging werden verdacht. Meerdere personen werden gearresteerd en voorgeleid bij de hoorzitting. Van de 130 ondervraagde personen kregen er 19 de doodstraf, 7 werden verbannen, 2 kregen gevangenisstraf en 34 werden vrijgelaten.

Resultaat van de berechtingen in İzmir

Ziya Hurşit, Gürcü Yusuf, and Laz İsmail op de rechtbank in Izmir, 1926

Ismail Canbulat in de rechtszaal, 1926

Abidin Bey in de rechtszaal, 1926

Doodstraf

1. Ziya Hurşit
2. Laz İsmail
3. Gürcü Yusuf
4. Çopur Hilmi
5. Ahmet Şükrü Bey
6. Mehmet Arif Bey
7. İsmail Canbulat (Hoewel hij eerst berecht werd tot 10 jaar gevangenisstraf, werd dit uiteindelijk veranderd in de doodstraf)^[5]
8. Sarı Efe Edip Bey
9. Abidin Bey
10. Halis Turgut Bey (Hoewel hij eerst berecht werd tot 10 jaar gevangenisstraf, werd dit uiteindelijk veranderd in de doodstraf)^[5]
11. Rüştü Pasha
12. Hafız Mehmet
13. Miralay Rasim Bey
14. Kara Kemal (Hij werd berecht tot de doodstraf bij verstek, maar pleegde zelfmoord op 27 augustus 1926, toen men hem op het spoor was)
15. Abdülkadir Bey (Hij werd berecht tot de doodstraf bij verstek en werd gevangen genomen, terwijl hij op het punt stond naar Bulgarije te ontsnappen. Later werd hij berecht in Ankara en opnieuw ter dood veroordeeld. Vervolgens werd hij geëxecuteerd in de nacht van 31 augustus 1926.)

Gevangenisstraf

1. Sürmeneli Vahap (Hij werd eerst veroordeeld tot 10 jaar opsluiting in een fort, maar werd uiteindelijk verbannen naar Konya)

Vrijspraak

1. Faik Bey

2. Sabit Bey

3. Halet Bey

4. Feridun Fikri Bey

5. Kâmil Bey

6. Zeki Bey

7. Bekir Sami Kunduh

8. Besim Bey

9. Necati Bey

10. Münir Hüsrev Bey

11. Kâzım Karabekir

12. Ali Fuat Cebesoy

13. Refet Bele

14. Cafer Tayyar Eğilmez

15. Cemal Mersinli

16. Necati Bey

17. Ahmet Nafiz Bey

18. Torbalılı Emin Efendi

19. Trabzonlu Naciye Nimet Hanım

20. Sürmeneli Keleş Mehmet

21. Bahçıvan İdris

22. Mustafa oğlu Şahin Çavuş

23. Sabahaddin Efendi

24. Giritli Hüseyin oğlu Latif

Resultaat van de berechtingen in Ankara

Doodstraf

1. Mehmet Cavit Bey
2. Hilmi Bey
3. Nail Bey
4. Nâzım Bey

Gevangenisstraf

1. Vehbi Bey (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
2. Hüsnü Bey (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
3. İbrahim Bey (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
4. Ethem Bey (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
5. Rahmi Bey (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
6. Rauf Orbay (aanvankelijk veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar werd uiteindelijk verbannen)
7. Ali Osman Kâhya (10 jaar gevangenisstraf)
8. Salih Kâhya (10 jaar gevangenisstraf)

Vrijspraak

1. Hüseyin Cahit Yalçın

2. Mustafa Vasıf Karakol

3. Azmi Bey

4. Abdülhak Adnan Adıvar

5. Küçük Talât Bey

6. Mithat Şükrü Bey

7. Hüseyinzâde Ali Bey

8. Eyüp Sabri Bey

9. Salâh Cimcoz Bey

10. Küçük Nâzım Bey

11. Cemal Ferit Bey

12. Naim Cevat Bey

13. Hasip Bey

14. Rıza Bey

15. Gözlüklü Mithat Bey

16. Hasan Fehmi Bey

17. İhsan Bey

18. Ali Rıza Bey

19. Saadettin Bey

20. Bekir Bey

21. Mehmet Ali Bey

22. Hilmi Bey

23. Cavid Bey

24. İzzet Bey

25. Seyit Bey

26. Salih Reis Bey

27. Tırnakçı Salim Bey

28. Ali Osman Kâhya Bey

29. Selâhattin Köseoğlu

30. Hüseyin Avni Bey

31. Gaziantepli Ahmet Muhtar Bey

32. Rifat Bey

33. Sudî Bey

34. Haydar Reşid Bey

35. Zarcı Refik Bey

36. Büyük Mithat Bey

37. Gani Bey

38. Raşid Bey

39. Muhiddin Bey

40. Hasan Sabri Bey

41. İsmail Cabbar Bey

42. Hüseyin Bey

43. Ahmet Nesimi Bey

44. Hamdi Baba

45. Doktor Rasuhi

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

• Kuyaş, Ahmet (June 2012). İzmir Suikastı-1926. NTV Tarih (41).
• Savaşal Savran, Gülten, 1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri. Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (2006).
• Anıl, Yaşar Şahin (2005). Mahkeme Tutanaklarına Göre İzmir Suikastı Davası. Kastaş Yayınları. ISBN 9789752820593.
• Kocahanoğlu, Osman Selim (September 2012). Atatürk'e Kurulan Pusu: İzmir Suikastinin İçyüzü, 4.. Temel Yayınları, İstanbul. ISBN 978-975-410-064-8.
• Mehmetefendioğlu, Ahmet, Gürel, Cemal Necip (Fall 2012). İzmir Suikastı Mahkûmları İçin 1956 Yılında Yapılan Bir İade-i İtibar Girişimi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi.

Referenties

1. Savaşal Savran 2006, p. 21.
2. Savaşal Savran 2006, p. 22.
3. Kuyaş 2012, p. 38.
4. Savaşal Savran 2006, p. 41.
5. Savaşal Savran 2006, p. 63.

Overige literatuur

• Mumcu, Uğur (1992). Gazi Paşa'ya Suikast. Uğur Mumcu Vakfı Yayınları. ISBN 9758084097.
• Sönmez, Pakize (1994). Atatürk'e İzmir Suikastinin İçyüzü. Detay Yayıncılık.
• Kandemir, Feridun (1955). İzmir Suikastinin İçyüzü (I-II). Tarih Yayınları.
• Avcı, Cemal (2007). İzmir Suikasti: Bir Suikastin Perde Arkası. IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul. ISBN 9789752551138.
• Özoğlu, Hakan (2011). Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası: 150'likler, Takrir- i Sükun ve İzmir Suikastı. Kitap Yayınevi, İstanbul. ISBN 978-6051050812.
• Erman, Azmi Nihat (1971). İzmir Suikasti ve İstiklâl Mahkemeleri. Temel Yayınları, İstanbul.
• Kılıç, Sümer (1994). İzmir Suikastı: İddianame ve Kazım Karabekir'in Savunması. Emre Yayınları, İstanbul. ISBN 9789757369332.