Urntje

Het urntje of perigynium is een ongeveer flesvormig laagteblad of catafyl, een soort schutblaadje dat gewoonlijk alleen een vrouwelijke bloem bevat. Een urntje staat in de oksel van een kafje. De vrouwelijke bloem bestaat uit alleen een stamper en vormt na de bevruchting een vruchtje. Het urntje omsluit grotendeels bij rijpheid de vrucht. Een urntje komt voor bij soorten van het geslacht zegge (Carex).

Variatie in bouw

Aan de top van het urntje (perigynium) is een opening, waardoorheen de stijl en de stempels van een stamperbloem naar buiten steken. Een stamperbloem bestaat uit een plat of driekantig vruchtbeginsel en een stijl met twee of drie stempels. Binnen het urntje is een veelal volledig gereduceerde asje, de rachilla aanwezig, waarop de stamperbloem staat.

Bij een aantal zeggesoorten is de rachilla echter niet gereduceerd.^[1] De rachilla steekt dan gewoonlijk uit het urntje naar buiten. Soms heeft de rachilla aan het uiteinde een haak die in de vacht van een dier kan blijven haken, waardoor het urntje makkelijk verspreid kan worden.

Bij enkele Carex-soorten kan de rachilla aan zijn top nog een kleine bloeiwijze dragen. Deze bloeiwijzen bestaan uit een (mannelijke) meeldraadbloemen in de oksel van kafjes, of zelfs nog uit enkele urntjes met stamperbloemen.

Afbeeldingen

• 
  C. capensis Thunb. (Schoenoxiphium ecklonii Nees.) met half open urntjes met 'bloeiwijzen' erin
• 
  C. megalepis K.A.Ford
  (syn.: Uncinia ferruginea) met rachilla met haakje
• 
  C. myosuroides (syn.: Elyna spicata, Kobresia myosuroides).
• 
  Sterk gereduceerde urntjes (middenrij) bij gele zegge (C. flava)

Schema's van de bouw

Variatie in perigynium (urntje) bij het geslacht Carex, zegge
Schoenoxiphium- type kafje rachilla half open perigynium stamperbloem kafje rachilla perigynium stamperbloem kafje rachilla perigynium stamperbloem (∞) kafje meeldraadbloem (∞) kafje meeldraadbloem […]	Kobresia- type kafje rachilla kafje kafje[2] perigynium stamperbloem (∞) kafje meeldraadbloem […]	Uncinia- type kafje rachilla, uittredend met haak perigynium stamperbloem […]	Carex- type kafje rachilla[3] perigynium (urntje) stamperbloem […]
	(∞) kafje: meerdere herhalingen […] = enkele herhalingen van het kafje, zoals de erboven staande.

Het perigynium of urntje is homoloog met een cladoprofyllum, dus vergelijkbaar met catafyl of laagteblad. Het cladoprofyllum omgeeft de basis van een zijtakje in een vertakte bloeiwijze; het urntje omgeeft de basis van een meestal sterk tot volledig gereduceerde rachilla.

Bronnen, noten en/of referenties

1. Global Carex Group (2015), Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. Bot J Linn Soc, 179: 1–42. doi:10.1111/boj.12298
2. bij Kobresia-type 2 extra kafjes
3. de rachilla is meestal (sterk) gereduceerd of zelfs niet meer herkenbaar

Literatuur

• (en) Global Carex Group (2015), Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. Bot J Linn Soc, 179: 1–42. doi:10.1111/boj.12298