Stigma (schandvlek)

Een stigma is een brandmerk dat aan een bepaald persoon, groep personen of zaak wordt gekoppeld. Een stigma kan ook een negatief vooroordeel zijn dat leeft onder een bevolkingsgroep. In het Nederlands kent men het afgeleide werkwoord "stigmatiseren". Synoniem hieraan is het "brandmerken". Deze woorden worden gebruikt in overdrachtelijke zin.

Waarom wil iedereen graag dat jij normaal bent? - Universiteit van Nederland

Experts vanuit meerdere expertisegebieden werken aan stigmatisering, wat leidt tot verschillende definities. Tegenwoordig is de consensus dat stigmatisering een sociaal proces is dat plaatsvindt onder stigmatiseerders, en dat stigmatisering niet slechts het gevolg is van het hebben van een ongewenste eigenschap. Link en Phelan (2001)^[1] stellen dat stigmatisering het gevolg is van vier samenvloeiende en elkaar versterkende (sociale) processen. Allereerst onderscheiden en labelen mensen hun verschillen. Een tweede proces houdt in dat dominante culturele ideeën ervoor zorgen dat gelabelde personen aan ongewenste of negatieve stereotypes worden gelinkt. In het derde proces worden gelabelde personen in verschillende categorieën geplaatst, om in enige mate een distinctie tussen 'wij' en 'zij' te bewerkstelligen. Tijdens het vierde proces verliezen gelabelde personen hun status en ervaren zij discriminatie, wat leidt tot ongelijkheden.

Gezondheidsgerelateerd stigma

Verschillende eigenschappen of kenmerken kunnen gestigmatiseerd worden. Welbekend en illustratief is het fenomeen van gezondheidsgerelateerd stigma. Een algemeen geaccepteerde definitie hiervan is: "Een sociaal proces, ervaren of geanticipeerd, gekenmerkt door exclusie, verwerping, beschuldigen en devaluatie ten gevolge van ervaring met, perceptie van of gerechtvaardigde anticipatie van een negatieve sociale veroordeling betreffende een persoon of groep. De fundatie voor deze veroordeling is iemands kenmerk als gevolg van een ziekte. Deze veroordeling is, medisch gezien, ongewenst."^[2]

Naast deze definitie heeft Weiss (2008) een framework ontwikkeld, gebaseerd op eerder werk van Scambler,^[3] om stigma en stigmatisering verder te conceptualizeren.

Conceptual framework, as described by Weiss (2008) on stigma

Dit framework maakt een verschil tussen degenen die gestigmatiseerd worden en de stigmatiseerders. Voor degenen die gestigmatiseerd worden, worden twee typen stigma onderscheiden: ervaren stigma en gevoeld stigma. Ervaren stigma omvat de feitelijke ervaring van stigmatisatie: een negatieve, gestigmatiseerde karaktereigenschap wordt gekoppeld aan de identiteit van de gestigmatiseerde, bijvoorbeeld het ongeschikt worden geacht voor het huwelijk vanwege een ziekte. Gevoeld stigma, daarentegen, omvat geïnternaliseerd stigma. Dit is het proces waarin een persoon met een gestigmatiseerde eigenschap de veronderstelde buitensluitende gedachten van de maatschappij accepteert en hem- of haarzelf zelf-stigmatiseerd.^[2] Naast geïnternaliseerd stigma omvat gevoelde stigma ook geanticipeerd stigma, wat inhoudt dat de gestigmatiseerde persoon stigmatisatie verwacht of anticipeerd ten gevolge van zijn of haar gezondheid.^[4] Dit kan leiden tot onder andere het verhullen van een ziekte.

Evenzo, zijn er drie typen stigma te onderscheiden vanuit het perspectief van een stigmatiserend persoon, volgens dit model. Allereerst uitgevoerd stigma, wat de feitelijke actie van stigmatisatie omvat, dus het actief meedoen in het proces van (sociale) exclusie of andere daden jegens een persoon met het gestigmatiseerde kenmerk. Ten tweede, gesteunde stigmatisatie, wat inhoudt dat een stigmatiseerder rechtvaardiging en steun verleent aan de (sociale) exclusie van gestigmatiseerde personen, maar de stigmatiseerder zelf onthoudt zichzelf van actief participeren aan de stigmatisatie. Ten derde, geaccepteerd stigma, wat inhoudt dat stigmatiserende acties van anderen geaccepteerd worden, zonder deze openlijk te steunen. Geaccepteerd stigma komt vaak voor als omstanders een gevoel van onmacht hebben^[4][2] Er moet opgemerkt worden dat er verschillende conceptuele modellen en definities voor stigma bestaan.