Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck

De Spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck is de tussen 1877 en 1880 door de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij aangelegde spoorlijn die Zutphen via Winterswijk en Borken met Gelsenkirchen verbond. De lijn heeft aan Duitse kant het DB-lijnnummer 2236 onder beheer van DB Netze. Het baanvak Winterswijk - Borken is bekend onder de naam Borkense Baan en werd buiten gebruik gesteld in 1979.

DB 2236 Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck
Totale lengte	102,7 km
Spoorwijdte	normaalspoor 1435 mm
Aangelegd door	Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij
Geopend Zutphen - Winterswijk: 24 juni 1878 Winterswijk - G.-Bismarck: 21 juni 1880
Opheffing treindienst Winterswijk - Burlo: 4 maart 1940 Burlo - Borken (Westf): 29 september 1961
Gesloten Winterswijk - Burlo: 29 september 1979 Burlo - Borken (Westf): 30 september 1994
Huidige status Zutphen - Winterswijk: in gebruik Winterswijk - Borken (Westf): opgebroken Borken (Westf) - G.-Bismarck: in gebruik
Geëlektrificeerd	nee
Aantal sporen Zutphen - Winterswijk: 1 Kienveenweg - Hervest-Dorsten: 1 Hervest-Dorsten - Gladbeck-Zweckel: 2 Gladbeck-Zweckel - G.-Bismarck: 1
Baanvaksnelheid Zutphen - Winterswijk: 140 Borken - Gelsenkirchen-Bismarck: 100
Beveiliging Zutphen - Winterswijk: ATB NG Borken (Westf) - G.-Bismarck: PZB
Omgrenzingsprofiel Zutphen - Winterswijk: OPS-NL / G2[1]
Beladingsklasse Zutphen - Winterswijk: C2[1] Borken - Gelsenkirchen-Bismarck: D4[2]
Treindienst door Zutphen - Winterswijk: Arriva Borken - G.-Bismarck: NordWestBahn
Traject
lijn van Arnhem Centraal lijn van Amsterdam Centraal IJssel tramlijn van Emmerik opg. tramlijn van Hengelo opg. IJsselkade 0,0 Zutphen 1,6 Nieuwstad tramlijn naar Deventer opgebroken stamlijn Zutphen opgebroken lijn naar Leeuwarden lijn naar Glanerbrug tramlijn Zutphen - Eefde opgebroken Berkel 7,0 Warken tramlijn van Hengelo opgebroken 11,8 Vorden 17,5 Brandenborch lijn van Doetinchem opgebroken 21,3 Ruurlo lijn naar Hengelo GOLS opgebroken 28,8 Beltrum-Zieuwent tramlijn van Zeddam opgebroken 33,9 Lichtenvoorde-Groenlo tramlijn naar Groenlo opgebroken N18 lijn van Neede opgebroken 42,5 Winterswijk West Winterswijk GOLS 43,6 Winterswijk lijn naar Zevenaar DB 2264 naar Bocholt opgebroken 48,7 Kienveenweg 50,4 52,3 grens Nederland - Duitsland 50,1 Burlo DB 2265 van Empel-Rees opgebroken DB 9205 van Burgsteinfurt opgebroken 42,3 Borken (Westf) DB 2265 naar Münster Hbf 37,0 Marbeck-Heiden 29,8 Rhade 31 25,3 Deuten DB 2273 van Quakenbrück DB 2002, Büderich - Haltern am See opgebroken DB 15 van Hervest-Dorsten opgebroken 20,5 Hervest-Dorsten Lippe Wesel-Datteln-Kanaal 18,9 Dorsten DB 2273 naar Bottrop Nord opgebroken 14,1 Feldhausen 11,2 Gladbeck-Zweckel DB 2251 naar Gladbeck West lijn van Essen-Altenessen naar Wanne Westhafen DB 2250 van Hamm (Westf) Gladbeck West DB 2250 naar Oberhausen-Osterfeld Süd 9,4 Gladbeck Ost Zeche Graf Moltke I & II Zeche Hugo II, V & VIII Zeche Hugo I & IV 2E34 Zeche Graf Moltke III & IV 5,1 Gelsenkirchen-Buer Süd Tram  301  Zeche Mathias Stinnes III & IV Zeche Hugo III DB 2246 van Oberhausen-Osterfeld Süd Hugo 3,1 aansluiting Hugo industrieaansluiting opgebroken Tram  302  Emscher Rijn-Hernekanaal DB 2153 van aansl Nordstern DB 2172 van Essen Hbf Zeche Bismarck II DB 2235 van Gelsenkirchen-Schalke opgebroken Zeche Bismarck I 0,0 Gelsenkirchen-Bismarck -0,3 Gelsenkirchen Zoo aansluiting Hafen Grimberg opgebroken DB 2153 naar Bochum Hbf

Geschiedenis

Eind 19e eeuw kwam de textielindustrie op in de Achterhoek, en dan met name in Winterswijk. De roep om dit gebied aan te sluiten op het spoornet werd steeds groter. In 1872 werd de Nederlandsch-Westfaalsche Spoorweg-Maatschappij (NWS) opgericht en nog dat jaar, op 27 maart, kreeg het de concessie om de spoorlijn Zutphen - Winterswijk aan te leggen. Er werden projecties gemaakt voor de ligging van de spoorlijn, die van Zutphen via Vorden en Ruurlo naar Winterswijk zou komen te lopen. Een twistpunt was nog een treinstation tussen Ruurlo en Winterswijk. De kortste ligging kende geen grote kern, maar vlakbij waren Groenlo en Lichtenvoorde gelegen. Beide plaatsen probeerden de spoorlijn langs hun plaats te laten leggen. Zo kocht Lichtenvoorde voor 50.000 gulden aan aandelen in de NWS en sprak de wens uit de spoorlijn en station aan de zuidzijde van het dorp te laten leggen. Groenlo zocht juist steun bij de aangrenzende gemeenten Eibergen, Neede en Borculo en kwam met een gezamenlijk alternatief plan waarbij de spoorlijn ook die plaatsen aan zou doen. Uiteindelijk besloot de NWS om het spoor de kortste route te laten nemen en werd het station tussen Groenlo en Lichtenvoorde ingepland, in het dorp Lievelde. Beide plaatsen werden nog middels een tramverbinding aangesloten op het station Lichtenvoorde-Groenlo. Groenlo in 1883 met de tramlijn Groenlo - Lievelde en Lichtenvoorde in 1908 met de tramlijn Lievelde - Zeddam. Eibergen en Neede werden later alsnog aan het spoornet verbonden door de Spoorlijn Winterswijk - Neede.

In 1873 had ondertussen de Bergisch-Märkische Eisenbahn Gesellschaft de concessie gekregen voor de spoorlijn Winterswijk - Gelsenkirchen, die zou aansluiten op de Nederlandse lijn. In 1877 werd begonnen met de aanleg van het Nederlandse gedeelte. Uiteindelijk kwam een paar jaar later het spoor gereed. De lijn werd winstgevend door het vervoer van steenkolen uit het Ruhrgebied naar Nederland. Station Winterswijk werd een belangrijk doorvoerstation van kolen. In 1926 ging de exploitatie van de spoorlijn over naar de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.

Op 24 januari 1970 werd de stoptrein tussen Winterswijk en Zutphen, toen nog verzorgd door de NS, 'overvallen' door indianen te paard. De ludieke actie vormde een protest tegen toenmalige plannen van het kabinet-De Jong tot sluiting van een aantal onrendabele regiolijnen.

Stations en gebouwen

Hieronder een overzicht van alle Nederlandse stations langs de lijn (cursief: voormalig station):

Station	Geopend	Huidig gebouw
Zutphen	1865	1952, NS, 2e gebouw, uniek ontwerp van H.G.J. Schelling, bij opening type SS tweede klasse
Nieuwstad	1890	Niet aanwezig, station gesloten in 1918
Warken	1878	Niet aanwezig, station gesloten in de jaren 30
Vorden	1878	1877, NWS, 1e gebouw, type NWS-Vorden
Brandenborch	1878	Niet aanwezig, station gesloten in 1930
Ruurlo	1878	Niet aanwezig, gebouw type NWS-Vorden gesloopt in 1985
Beltrum-Zieuwent	1892	Niet aanwezig, station gesloten in 1933
Lichtenvoorde-Groenlo	1878	Niet aanwezig, gebouw type NWS-Vorden gesloopt in 1989
Winterswijk West	2001	Niet aanwezig
Winterswijk	1879	1879, NWS, 1e gebouw, uniek ontwerp

Treindienst

De treindienst tussen Zutphen en Winterswijk wordt verzorgd door Arriva, dat daarvoor gebruik maakt van Spurts. Er rijden twee stoptreinen per uur; 's avonds na 22:00 en in het weekend rijdt er één stoptrein en één sneltrein per uur.

Tussen Winterswijk en Borken is er enkele malen per dag een verbinding met een buurtbus via het Duitse grensdorp Oeding.

De treindienst tussen Borken en Gladbeck-Zweckel en verder naar Essen (Regional-Expess 14 "Der Borkener") wordt verzorgd door NordWestBahn. Er rijdt één trein per uur.

De treindienst Dorsten - Gelsenkirchen - Wanne-Eickel - Dortmund (Regionalbahn 43 "Emschertal-Bahn") wordt ook verzorgd door NordWestBahn. Er rijdt maandag tot en met vrijdag en zaterdag overdag één trein per uur, zaterdagavond en zondag één trein per twee uur.

De treindienst tussen Coesfeld en Dorsten (Regionalbahn 44 "Der Coesfelder") wordt eveneens verzorgd door NordWestBahn in een uursdienst. Na 20.00/21.00 uur rijden geen treinen.

Serie	Treinsoort	Route	Bijzonderheden
30400 RE 30	Sneltrein (Arriva)	Apeldoorn – Zutphen – Winterswijk	Rijdt 's avonds van Zutphen naar Apeldoorn en van Apeldoorn naar Winterswijk. Rijdt in het weekend de gehele dag tussen Winterswijk en Apeldoorn. Stopt tussen Zutphen en Winterswijk op alle tussengelegen stations.
30800 RS 31	Stoptrein (Arriva)	Winterswijk – Zutphen	enkele treinen rijden van/naar Apeldoorn
RE 14	Regional-Express (NordWestBahn)	Essen Hbf – Bottrop Hbf – Gladbeck West – Dorsten – Hervest-Dorsten – Borken (Westf)	Der Borkener Zondagmorgen 1x per twee uur tussen Dorsten en Borken
RB 43	Regionalbahn (DB Regio NRW)	Dortmund Hbf – Dortmund-Lütgendortmund Nord – Castrop-Rauxel Süd – Herne – Wanne-Eickel Hbf – Gelsenkirchen Zoo – Gladbeck Ost – Dorsten	Emschertal-Bahn zaterdagavond en zondagochtend 1x per twee uur
RB 44	Regionalbahn (NordWestBahn)	Oberhausen Hbf – Oberhausen-Osterfeld Süd – Bottrop Hbf – Gladbeck West – Dorsten	Der Dorstener

Restanten

De Borkense baan is de bijnaam van het voormalige baanvak tussen Winterswijk en Borken. Dit werd in 1880 geopend, maar al in 1940 werd het personenvervoer gestaakt en in 1979 werd het volledig gesloten. Van dit baanvak zijn nog sommige restanten terug te vinden.

Afbeeldingen

• 
  Borkense Baan aan de Haverkampstegge in Kotten
• 
  Borkense Baan van Nederland naar Duitsland
• 
  Borkense Baan van Duitsland naar Nederland
• 
  Wachterswoning 36 aan de Meester Brouwerlaan, ten zuiden van Winterswijk
• 
  Block Holland tussen Winterswijk en de Duitse grens
• 

Zie ook

• Lijst van wachtposten aan de spoorlijn Zutphen - Gelsenkirchen-Bismarck

Bronnen, noten en/of referenties

1. Netverklaring ProRail 2013 (v1.4) (bijlage 13 en 14)^{[dode link]} Geraadpleegd op 28 juli 2013
2. Interactieve kaart van DB Netze (voor dienstregeling 2013) Geraadpleegd op 28 juli 2013

• Stichting Pas op de Buren (1999): Pas op de Buren! Over de rivaliteit tussen Lichtenvoorde en Groenlo. ISBN 90-9012245-1
• http://nrwbahnarchiv.bplaced.net/strecken/2236.htm
• http://www.sporenplan.nl/html_nl/sporenplan/ns/ns_normaal/ah.html
• http://www.sporenplan.nl/figuren/tekeningen/db_normaal/db_nrw/muenster-minden.pdf
• http://www.sporenplan.nl/figuren/tekeningen/db_normaal/db_nrw/gelsenkirchen-recklinghausen.pdf