Scheepsramp

Een scheepsramp is een groot ongeluk, waarbij ten minste één schip betrokken is. In de periode 1989-2007 gingen jaarlijks gemiddeld 209 schepen groter dan 100 gt verloren waarbij elk jaar gemiddeld 644 mensen om het leven kwamen.^[1]

De ramp met de Amoco Cadiz op 16 maart 1978

De Titanic tijdens een proefvaart

Volgens de Raad voor de Scheepvaart is een scheepsramp:

"Een voorval, overkomen aan een schip, ten gevolge waarvan schade van betekenis aan dat schip of zaken aan boord daarvan, of letsel aan een of meer van de opvarenden, of schade aan een ander schip of de zaken aan boord daarvan, dan wel letsel aan een of meer van de opvarenden daarvan is veroorzaakt."

Bovenstaande definitie houdt in dat bij een ongeluk aan boord van een schip waarbij slechts een persoon ernstig letsel oploopt, ook sprake is van een scheepsramp. De ondergang van een schip als zodanig heet schipbreuk.

De meest besproken en beroemde scheepsramp is zonder twijfel de ondergang van de Titanic. Naar aantal slachtoffers had van de tien ergste scheepsrampen slechts één niet plaats tijdens of als gevolg van een oorlog. Veel rampen binnen de civiele scheepvaart zijn milieurampen, veroorzaakt door tankers die hun lading verliezen na beschadiging door aanvaringen of het scheuren van de romp ten gevolge van slecht weer.

In de civiele scheepvaart zijn de meeste rampen het gevolg van menselijk falen. Daartoe behoren onder meer:

• stuur- en navigatiefouten
• gebrekkige communicatie onder de bemanning en tussen schepen (vaak veroorzaakt door taalverschillen van internationaal samengestelde bemanningen)
• alcoholgebruik
• (over)vermoeidheid
• blind vertrouwen op de automatische piloot

In mindere – maar niet te overziene – mate spelen weersomstandigheden een rol. Meestal worden rampen veroorzaakt door een combinatie van factoren. Een slecht gebouwd schip, bemand door onbekwaam personeel in slecht weer, is een levensgevaarlijke cocktail.

Rampen, vooral met tankers, worden vaak verergerd doordat de lading in zee terechtkomt. Daarom wordt nu gepleit om dit soort schepen dubbelwandig uit te voeren.

De grootste scheepsrampen naar aantallen slachtoffers

Hoewel de ramp met de Titanic een van de grootste scheepsrampen ooit was, valt het dodental van 1522 in het niet bij de slachtoffers die vielen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Doelgerichte bombardementen met jachtvliegtuigen en torpedo's uit onderzeeërs maakten in korte tijd tienduizenden slachtoffers, niet alleen onder troepen, maar ook onder de grote scharen vluchtelingen.

Grote rampen met Nederlandse schepen waren die met de Van Imhoff (400 slachtoffers) en met de Rooseboom (500 slachtoffers). De Van Imhoff werd tot zinken gebracht door een torpedo afgeworpen door een Japans vliegtuig op zondag 18 januari 1942, de Rooseboom werd zes weken later getorpedeerd door de Japanse duikboot I-59.^[2]

Het officiële dodental verschilt vaak van de conclusies die door anderen, zoals de media, worden getrokken. Hierdoor kunnen soms grote verschillen ontstaan.

datum	schip	vlag	locatie	slachtoffers	opmerkingen
30 januari 1945	Wilhelm Gustloff	Duits	43 kilometer ten noorden van Łeba (tegenwoordig Polen)	9400 ca. 9400	Het Duitse stoomschip met vooral geëvacueerde vluchtelingen uit Oost-Pruisen en gewonde Duitse soldaten wordt getorpedeerd door de Russische S-13.
16 april 1945	Goya	Duits	Kap Rozewie (Rixhöft, tegenwoordig Polen)	7000 > 7000	Het Duitse stoomschip met vluchtende troepen en havenarbeiders uit Danzig wordt getorpedeerd door de Russische onderzeeër L-3 in de Oostzee.
18 september 1944	Junyo Maru	Japans	voor de kust van Sumatra	5620	Het Japanse stoomschip wordt getorpedeerd door de Britse onderzeeër Tradewind. Aan boord zijn 2300 Nederlandse, Britse, Amerikaanse en Australische krijgsgevangenen en 4200 Javaanse slaven.
29 juni 1944	Toyama Maru	Japans	richting Okinawa (Japan)	5400 ca. 5400	Van de meer dan 6000 manschappen van de Japanse 44ste gemengde brigade overleefden slechts ca. 600 man de aanval met torpedo's door de Amerikaanse onderzeeër USS Sturgeon.
3 mei 1945	Cap Arcona	Duits	Neustadt in Holstein (Duitsland)	5000 > 5000	Duits stoomschip met aan boord ten minste 2300 overlevenden van concentratiekampen wordt door Hawker Typhoon jachtbommenwerpers van de Britse Royal Air Force tot zinken gebracht.
7 november 1941	Armenia	Sovjet-Russisch	Zwarte Zee	5000 > 5000	Door Duitse vliegtuigen wordt dit passagiersschip met 5000 tot 7000 mensen aan boord aangevallen. Het schip zinkt binnen vier minuten. Er zijn slechts 8 overlevenden.
25 februari 1944	Ryusei Maru	Japans	Ambon (Nederlands-Indië)	4998	Beschoten door een Amerikaans schip. Aan boord waren in totaal 6600 mensen.
20 december 1987	Doña Paz	Filipijns	Zuid-Chinese Zee	4341	Na een aanvaring met een olietanker zinkt deze volgeladen veerboot. Een van de grootste rampen in vredestijd.
12 februari 1944	Oria	Duits	Egeïsche Zee	4074	Het stoomschip Oria loopt op een rots nabij de Griekse kust. De Italiaanse krijgsgevangen aan boord verdrinken allen.
3 december 1948	Kiangya	Chinees	Gele Zee, voor de kust van China	3920	Het schip, met aan boord onder meer soldaten uit de regio Mantsjoerije en vluchtelingen uit de Chinese Burgeroorlog, loopt op een mijn en zinkt. Alle opvarenden komen om het leven.
3 september 1941	Iosif Stalin	Sovjet-Russisch	Oostzee	3849	Schip loopt op een mijn en wordt daarna beschoten door Finse kustartillerie.
27 september 1944	Ural Maru	Japans	Zuid-Chinese Zee	3700	Beschoten door de onderzeeboot USS-249.
10 februari 1945	General von Steuben	Duits	voor de kust van Pommeren (tegenwoordig Polen), ter hoogte van Stolpmünde	3100 ca. 3100	Dezelfde onderzeeër die elf dagen eerder de Wilhelm Gustloff tot zinken bracht, torpedeert het Duitse stoomschip met gewonde en vluchtende Duitse soldaten.
17 juni 1940	Lancastria	Brits	Franse Atlantische kust ter hoogte van St. Nazaire	Onbekend ca. 3000-7000	Brits schip met aan boord een onbekend aantal manschappen en Franse vluchtelingen, wordt door de Luftwaffe gebombardeerd en zinkt. Het dodental is een schatting. Pas in 2040 zal het officiële rapport worden vrijgegeven.
15 april 1912	Titanic	Brits	Noord Atlantische Oceaan	1522	Het als onzinkbaar bekendstaande luxe passagiersschip komt in aanvaring met een ijsberg en zinkt binnen drie uur.
26 september 2002	Joola	Senegalees	Atlantische Oceaan	1517	Deze veerboot kapseisde voor de kust van Gambia, terwijl hij onderweg was van Ziguinchor naar Dakar.
7 maart 1939	SS Castillo de Olite	Spaans	Middellandse Zee	1476	Troepentransportschip ten behoeve van de Spaanse burgeroorlog wordt beschoten door kustartillerie.
22 september 1914	Cressy, Hogue en Aboukir	Brits	Noordzee	1459	Drie Britse kruisers zinken na een torpedoaanval door een Duitse SM U-9-onderzeeboot. De vloot krijgt de bijnaam ‘live bait squadron’.
31 mei 1916	Queen Mary	Brits	Noordzee	1245	Vergaat tijdens de Zeeslag bij Jutland.
7 mei 1915	Lusitania	Brits	Ierse Zee	1198	Op 7 mei 1915 werd het schip tijdens een reis van New York naar Liverpool door de Duitsers tot zinken gebracht. Door deze aanval werden de Verenigde Staten de Eerste Wereldoorlog in getrokken.
26 september 1954	Toya Maru	Japans	Grote Oceaan	1153	De Japanse veerboot Toya-Maru wordt tijdens de overtocht van Hokkaido naar Hontsju door een wervelstorm overvallen en vergaat.
31 mei 1916	Invincible	Brits	Noordzee	1026	Vergaat tijdens de Zeeslag bij Jutland.
31 mei 1916	Indefatigable	Brits	Noordzee	1015	Vergaat tijdens de Zeeslag bij Jutland.
3 februari 2006	Salaam Boccaccio '98	Egyptisch	Rode Zee	1014	De Salaam Boccaccio '98 was een Egyptische veerboot die op 3 februari 2006 zonk tijdens een vaart van Duba in Saoedi-Arabië naar Safaga in Egypte. Het schip had 1401 opvarenden, waarvan 1305 passagiers en 96 bemanningsleden. 387 mensen konden worden gered.

De grootste rampen met veerboten

Veerboten in Europa zijn relatief veilig. Toch verongelukte op 28 september 1994 de Estonia, een Oostzeeveerboot, op weg van Tallinn naar Stockholm. De ondergang van de Estonia is vanwege de 852 slachtoffers de grootste scheepsramp in de Europese naoorlogse geschiedenis. Een andere ernstige ramp met een Europese veerboot vond plaats op 6 maart 1987 toen de Herald of Free Enterprise schipbreuk leed tijdens de overtocht van Zeebrugge naar Dover. Een samenloop van omstandigheden (alcoholgebruik door de bemanning, slechte communicatie, te snel varen door tijdsdruk en gebrekkige of ontbrekende waarschuwingssystemen) leidden ertoe dat het schip water kon maken, nadat de boegdeur niet correct was gesloten. Het ongeluk kostte 193 mensen het leven. Het roll-on-roll-offscheepstype lag daarvoor al onder vuur, vanwege de grote autodekken die over de volle lengte en breedte doorliepen om snel te kunnen laden. Zodra een dergelijk schip water maakt, zorgt het vrije vloeistofoppervlak voor een snelle afname van de stabiliteit en een zeer snel kapseizen. Het zou echter tot na de ramp met de Estonia duren voordat de IMO de SOLAS aanpaste met onder andere meer eisen aan lekstabiliteit voor roroschepen.

In veel landen in de derde wereld speelt overbelading een rol. Door falend toezicht gaan veel meer mensen aan boord dan veilig is. Soms leidt dat tot de ramp zelf, vaak worden de gevolgen verergerd door een tekort aan reddingsmiddelen. De meeste menselijke slachtoffers van scheepsrampen vallen tijdens oorlogshandelingen. In dit overzicht zijn deze rampen niet opgenomen.

datum	schip	land/zee	slachtoffers	opmerkingen
20 december 1987	Doña Paz	Filipijnen	3000 > 3000	De olietanker Vector ramt de Doña Paz midscheeps aan bakboordzijde. De lading van de Vector, 1400 ton brandstoffen, vat vlam en explodeert, waarna de veerboot zinkt. Het aantal slachtoffers wordt geschat op ten minste 3000, maar zou in werkelijkheid tot 4400 kunnen belopen. De passagierslijst vermeldde slechts 1586 namen.
26 september 2002	Joola	Gambia	1517	Met meer dan 1800 passagiers aan boord, kapseist het op slechts 600 opvarenden gebouwde schip. Veiligheidsvoorschriften waren ernstig veronachtzaamd.
17 februari 1992	Neptune	Haïti	1200 >1200	Aan boord van het schip bevinden zich zowel lading als een onbekend aantal passagiers. Als het slagzij maakt breekt paniek uit. Nog voor de ferry zinkt overlijdt al een aantal mensen na onder de voet te zijn gelopen.
2 februari 2006	Salaam Boccaccio '98	Rode Zee	1014	Vermoedelijk is kort na het vertrek brand uitgebroken in de machinekamer. De bemanning besluit door te varen. Mogelijk is tijdens het blussen het autodek onder water komen te staan. Drie uur later maakt het schip slagzij en zinkt.
28 september 1994	Estonia	Oostzee	852	Het schip maakt water in zwaar weer nadat vermoedelijk de boegklep is afgebroken en maakt slagzij. Binnen een halfuur is het gezonken. Hoewel hulp snel ter plaatse is, verdrinken veel passagiers die verrast worden door de snelle ondergang. De koude zee maakt veel slachtoffers door onderkoeling.
25 mei 1986	Samia	Bangladesh	600 >600	Tijdens een storm slaat de ferry om met bijna twee keer zoveel passagiers aan boord als was toegelaten.
27 januari 1981	Tampomas II	Indonesië	600 >600	Na een brand aan boord zinkt de ferry die niet was voorzien van toereikende blus- en reddingsmiddelen.
21 mei 1996	Bukoba	Victoriameer, Tanzania	549
30 december 2006	Senopati Nusantara	Javazee, Indonesië	400-500	In zwaar weer maakt de ferry slagzij en zinkt. Door de omstandigheden duurt het meer dan twee dagen tot de laatste overlevenden zijn gered. De meeste opvarenden zijn dan reeds omgekomen, tijdens de ondergang van het schip of wachtend op redding.
20 januari 1996	Gurita	Indonesië	338	In zware storm gezonken bij Banda Atjeh.
10 oktober 1993	Seohae	Zuid-Korea	300 ca. 300	In storm vergaan bij Pusan.
1 april 1980	Rushi	Bangladesh	230	In storm vergaan op de rivier de Padma.
6 maart 1987	Herald of Free Enterprise	België, buiten Zeebrugge op weg naar Dover	193	Brits roll-on-roll-offautoveer van Townsend Thoresen dat door het onvergrendeld blijven van de boegdeur kapseisde.

De scheepsrampen met de ernstigste gevolgen voor het milieu

Zie Milieuramp#Rampen met olieverontreiniging voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Literatuur

• Jack Devanney (2006): The Tankship Tromedy, The Impending Disasters in Tankers, CTX Press, Tavernier, Florida

Bronnen, noten en/of referenties

• CTX Casualty Database

1. Mansell, J.N.K. (2009): Flag State Responsibility: Historical Development and Contemporary Issues, Springer, p. 206
2. SS Rooseboom (+1942), Wrecksite.eu