Romeinse villa Vaesrade

De Romeinse villa Vaesrade, ook wel aangeduid als Villa Nuth-Vaesrade, Vaesrade-Thull of Thull-Zandberg(se)weg, is een terrein met de resten van een Romeinse villa nabij het dorp Vaesrade in de gemeente Beekdaelen in de Nederlandse provincie Limburg. De villa uit de 2e eeuw na Chr. was van het type villa rustica en behoort tot de minimaal 60 Romeinse villacomplexen die op de Zuid-Limburgse lössgronden (deels) zijn opgegraven.^{[1][noot 1]} De archeologische site is sinds 1983 een rijksmonument.^[3]

Romeinse villa Vaesrade
Situering
Locatie	Vaesrade (Zuid-Limburg)
Coördinaten	50° 56′ NB, 5° 54′ OL
Informatie
Omschrijving	resten Romeinse villa
Datering	ca. 100-200 AD
Periode	Romeinse tijd
Vondstjaar	1870
Vinder	Jozef Habets
Maquette van de villa in het Thermenmuseum in Heerlen. Voor- en achterzijde
Terra sigillata, in 1944 gevonden te Vaesrade
Portaal    Archeologie

Ligging

De villa was gelegen in een veld op de hoek van de Zandbergweg en de Reulingsweg, in een gebied dat lokaal bekendstaat als "Op de Reulinck", iets ten noorden van het dorp Vaesrade en ten oosten van de buurtschap Thull. Het villacomplex lag op een hoger deel van het Plateau van Doenrade, circa 1 km oostelijk van de Geleenbeek. Vanaf de villa liep een 3 à 4 meter brede weg naar het dal van de Geleenbeek.^[4]

De villa lag circa 7 km ten noorden van de Via Belgica, de belangrijke heirweg van Tongeren (Atuatuca Tungrorum) via Maastricht (Mosa Trajectum) en Heerlen (Coriovallum) naar Keulen (Colonia Claudia Ara Agrippinensium). Enkele kilometers naar het oosten lag een andere belangrijke weg, die van Aken (Aquae Granni) naar Xanten (Colonia Ulpia Traiana). Zo'n 1 à 2 km naar het westen lag de Romeinse villa Nuth-Reimersbeek. Op ongeveer dezelfde afstand naar het zuiden lag de Romeinse villa Hoensbroek-Schuureik.^[5]

Geschiedenis

In 1870 is het terrein voor het eerst onderzocht door de priester en amateurarcheoloog Jozef Habets, samen met zijn vriend rector Crousen uit Vaesrade. Er werden fundamenten van mergelsteen aangetroffen. Habets concludeerde dat het om een Romeinse villa ging die door brand verloren was gegaan. Tussen de potscherven, stukken tegels, plavuizen en dakpannen troffen ze een gedeelte van een vaas aan met het opschrift IACIANII. Uit inscripties op dakpannen meende Habets te kunnen opmaken, dat bij de villa in Vaesrade dezelfde dakpannen waren gebruikt als bij de Villa Onderste Herkenberg bij Meerssen, waar hij vanaf 1865 opgravingen had verricht.^[4]

In 1932-33 volgde een hernieuwd onderzoek onder leiding van de jonge archeoloog Wouter C. Braat (1903-2000) van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daarbij werden opnieuw fundamenten en aardewerkfragmenten aangetroffen, voornamelijk scherven van ruwwandige gebruiksvoorwerpen, zoals kookpotten, wrijfschalen, beschilderde voetjes van bekers met stekels en een fragment van een rood beschilderde beker met schubben. Ook werd ongeveer 400 à 500 meter ten westen van de villa, op de Thullenerheide, een Romeins graf ontdekt. Bij de bevrijding van Zuid-Limburg door het Amerikaanse leger in september 1944 kwamen in deze omgeving onbedoeld meerdere grafkuilen vrij te liggen. Bewoners wisten daaruit enkele schaaltjes en bekers van terra sigillata veilig te stellen.^[4]

Voor een tentoonstelling over de Via Belgica in het Heerlense Thermenmuseum en het Maastrichtse Bonnefantenmuseum, vervaardigde de Groningse student klassieke talen en archeologie Martin de Leeuw in 1987 een tweetal opengewerkte maquettes van de villa te Vaesrade. Eén ervan staat permanent opgesteld in de hal van het Thermenmuseum.^[6]