Metriek stelsel

Voor het huidige metrieke stelsel, zie SI-stelsel.

Een metriek stelsel of metrisch systeem is een systeem van uniforme standaardeenheden voor het meten van bijvoorbeeld afstand, gewicht en temperatuur. De invoering van het metriek decimaal stelsel was een van de belangrijkste verwezenlijkingen van de Franse Revolutie en het napoleontisch tijdperk. Vóór de invoering van het metrieke stelsel werden verschillende maten gebruikt in verschillende landen en zelfs in verschillende delen van een land. Zo verving de meter oudere maten als de duim, de el en de voet.

Een meetlint in centimeter, een thermometer in graden Celsius, een kilogram gewicht en een elektrische multimeter in volt, ampère en ohm

In het verleden zijn verschillende varianten van het metrieke stelsel ontwikkeld, waaronder het cgs-systeem en het Nederlandse metrieke stelsel. Sinds 1960 wordt het Internationale Stelsel van Eenheden (SI-stelsel) gebruikt als internationale metrieke standaard. Dit stelsel is de wettelijke standaard in de Europese Unie. Alle eigenschappen en maten van producten die op de markt gebracht worden, moeten uitgedrukt worden in dit stelsel.

Geschiedenis

Landen naar datum van metricatie van 1795 tot 1998.

Zie Metricatie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het metrieke stelsel is in opdracht van de Franse regering door een groep natuurkundigen ontworpen in de jaren 1790–1798, ten tijde van de Franse Revolutie. Voordien was er sprake van een chaotische toestand met tal van regionaal verschillende en slecht op elkaar aansluitende eenheden. Dit werd nu vervangen door een uniform decimaal stelsel voor alle maten en gewichten.^[1] In alle buurlanden en overzeese koloniën die het revolutionaire en later Napoleontische Frankrijk veroverde, werd tussen 1795 en 1815 het metrieke stelsel ingevoerd. Tijdens de Restauratie werd dit overal weer ongedaan gemaakt en de oude lengtematen opnieuw ingevoerd in een poging de Revolutie uit te wissen.

In Nederland, België en Luxemburg vond de (tweede) metricatie plaats in 1820.^[1] Koning Willem I der Nederlanden vond het namelijk belangrijker om eenheid te creëren in zijn nieuwe koninkrijk dan angstvallig elke associatie met de Franse Revolutie te vermijden. Toen werden traditionele eenheden als voeten, morgens en pinten vervangen door meters, vierkante meters en kubieke meters en decimale vergrotingen en verkleiningen van deze basale eenheden. Wel werden enkele decennia oude namen gebruikt voor de moderne eenheden: de el voor de meter, palm voor decimeter, duim voor centimeter en streep voor millimeter. Behalve enkele uitzonderingen worden traditionele eenheden in deze landen niet toegepast, wat wellicht ook de reden is dat het woord "metricatie" in Nederland nagenoeg onbekend is.^[bron?]

In de rest van de 19e eeuw werd het metrieke stelsel opnieuw of voor het eerst ingevoerd in vooral continentaal Europa en Latijns-Amerika. Begin 20e eeuw volgde het grootste deel van Azië en halverwege de 20e eeuw werd de meter geïntroduceerd in de meeste Afrikaanse landen. Pas in 1975 gingen het Verenigd Koninkrijk en het Gemenebest over op het SI, maar nog steeds worden in Engeland veel traditionele eenheden gebruikt, zij het (meestal) niet officieel. Anno 2023 zijn van de ontwikkelde landen alleen de Verenigde Staten van Amerika niet metrisch. Dat betreft met name het gebruik van maten en gewichten in het dagelijks leven; in de natuurwetenschappen werkt men gewoonlijk met het SI-eenhedenstelsel omdat met het Amerikaanse eenhedenstelsel alleen moeizaam wetenschap is te bedrijven.

Wie de voordelen van het internationale eenhedenstelsel afzet tegen de nadelen van traditionele eenhedensystemen, begrijpt niet goed waarom men in bepaalde landen zo'n moeite heeft met de metricatie.

De meest bekende en langstgebruikte traditionele eenhedenstelsels die nog niet geheel vervangen zijn door het metrieke stelsel, zijn het US Customary system (USC) en het British Imperial system (BI), die in veel opzichten met elkaar overeenkomen, maar toch een aantal essentiële verschillen kennen. In beide systemen hanteert men soms dezelfde naam voor een eenheid, maar zijn de feitelijke waarden verschillend. Zo is een USC-gallon 3,79 l en een BI-gallon 4,55 l.