Menapien

Het Menapien (Vlaams: Menapiaan) is een geologisch tijdperk dat gehanteerd wordt in de stratigrafie van het noordwesten van Europa. Het heeft de status van super-etage en is onderdeel van de serie Pleistoceen. Het Menapien duurde van 1,20 tot 1,07 Ma (miljoen jaar geleden). Het Menapien volgt op het Waalien, en na het Menapien komt het Bavelien. Het Menapien is genoemd naar een Gallische stam, de Menapii.^[2]

Indeling van het Pleistoceen
Internationaal[1]			Noordwest-Europa
Serie	Subserie	Etage	Super-etage	Etage	Tijd (Ma)
Holoceen	Vroeg	Greenlandien	Holoceen		jonger
Pleistoceen	Laat	(onbenoemd)	(onbenoemd)	Weichselien	0,116 - 0,0117
				Eemien	0,126 - 0,116
	Midden	Chibaien		Saalien	0,238 - 0,126
				Oostermeer	0,243 - 0,238
				(onbenoemd)	0,324 - 0,243
				Belvédère	0,338 - 0,324
				(onbenoemd)	0,386 - 0,338
				Holsteinien	0,418 - 0,386
				Elsterien	0,465 - 0,418
			Cromerien	diverse etages	0,850 - 0,465
	Vroeg	Calabrien
			Bavelien	diverse etages	1,07 - 0,85
			Menapien	diverse etages	1,20 - 1,07
			Waalien	diverse etages	1,45 - 1,20
			Eburonien	diverse etages	1,80 - 1,45
		Gelasien	Tiglien	diverse etages	2,40 - 1,80
			Pretiglien	diverse etages	2,58 - 2,40
Plioceen		Piacenzien	Reuverien		ouder
Tabel 1 - Indeling van het Pleistoceen Blauwe vakken: Glaciaal of Stadiaal - Roze vakken: Interglaciaal of Interstadiaal

Glaciaal

Het Menapien wordt gekenmerkt door een kouder klimaat dan het Waalien. De aanwezigheid van een afwisseling van iets warmere en iets koudere perioden maakt dat het Menapien geen simpel glaciaal is met de rang van etage maar dat sprake is van een complexer tijdperk met de rang van superetage. Het ontbreken van voldoende goed te dateren afzettingen maakt de paleogeografische situatie uit die tijd moeilijk reconstrueerbaar. Het noorden van Nederland bevat aanwijzingen voor koude of glaciale omstandigheden. Het gaat daarbij om sedimenten met noordelijk of Scandinavisch grind en stenen, die bekendstaan als de Hattem Lagen. Het voorkomen van dergelijk grind zou op de nabijheid van landijs wijzen.