Lijst van merknamen die als soortnaam worden gebruikt

Dit is een lijst van merknamen die in het Nederlandse taalgebied zo zijn ingeburgerd dat men ze als soortnaam is gaan gebruiken. Dit verschijnsel heet merkverwatering^[1] of antonomasie.

In deze lijst staat eerst de merknaam of productnaam, gevolgd door de houder van de merknaam en dan de omschrijving van het ermee bedoelde product.

  A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z  

A

• Airfryer (Philips), heteluchtfriteuse
• Aspirine (Bayer), pijnstiller^[2]

B

• Bahco, verstelbare moersleutel
• Bakeliet (Bakelite AG), fenolhars, de eerste soort kunststof
• Barbie (Mattel), plastic aankleedpop
• Baxter (Baxter International Inc.), infuus
• Bialetti (Alfonso Bialetti), mokkapot
• Bic, balpen^[3]
• BiFi, worstje^[4]
• BiNaS, informatieboek voor het Nederlandse voortgezet onderwijs in de natuurwetenschappen. Het alternatief wordt zelden bij eigen naam genoemd.^[5]
• Bobcat, graafmachine
• Borsalino, deukhoed^[6]
• Brinta, ontbijtproduct (afkorting van BReakfast INstant TArwe)
• Botox (Allergan), merknaam voor botulinetoxine
• Buisman (firma Buisman), koffieversterker

C

• Cellofaan/Cellophane (DuPont), een dunne kunststof film
• Celluloid (Alexander Parkes), een soort thermoplast
• Cif (Unilever), merknaam van schuurmiddel historisch in Vlaanderen gebruikt als soortnaam
• Chocomel (Nutricia),^[7] nu een algemene naam voor alle merken chocolademelk
• Clark, een vorkheftruck, in Vlaanderen meestal aangeduid als clark^[8]
• Coke (Coca-Cola), koolzuurhoudende frisdrank met colasmaak

D

• Delco (Delco Electronics), stroomverdeler voor auto, gebruikt in Vlaanderen
• Derny, gangmaakmotor, oorspronkelijk van de Éts. Derny in Vichy
• Dinky Toys, modelauto, meestal in schaal 1:43
• Discman (Sony), draagbare cd-speler
• Dixi (TOI TOI & DIXI), mobiel toilet
• Duspol (Benning), 2-polige spanningstester

F

• Formica, vezelversterkte kunststof
• Fotoshoppen (grafisch softwarepakket Photoshop van Adobe), digitale beeldbewerking (Van Dale verwijst ook in zijn uitleg naar het merk)
• Frikandel, gefrituurde gehaktworst^[9]
• Frigo, voornamelijk in België voor koelkast, afkorting van Frigidaire, in 1918 door General Motors als handelsmerk geregistreerd
• Frigolite, voornamelijk in België voor geëxpandeerd polystyreen naar de merknaam van het Zweedse bedrijf Nordiska Frigolit Aktiebolaget
• Frisbee (Wham-O), plastic speelgoedschijf
• Fanta (The Coca-Cola Company), koolzuurhoudende frisdrank met sinaasappelsmaak

G

• Googelen (Google) eerst alleen zoekmachine, nu algemeen voor zoeken op internet^[10]
• Gyproc (Saint-Gobain), gipsplaat^[11]

H

• Heroïne (Bayer), diacetylmorfine^[12][13]

I

• Inbussleutel, het woord "inbus" is afkomstig van het Duitse bedrijf Innensechskantschraube Bauer und Schaurte
• Isomo, voornamelijk in België voor geëxpandeerd polystyreen
• iPad, wordt gebruikt voor alle soorten tablets^[14][15]

J

• Jacuzzi, bubbelbad
• Jeep (Chrysler), 4×4-terreinwagen
• Yo-Yo (Yo-Yo Manufacturing Company), kinderspeelgoed^[16]

K

• Kamut, voornamelijk in Nederland voor khorasantarwe^[17]
• Kerosine (oorspronkelijk gespeld als Kerosene, Abraham Gesner), brandstof
• Kevlar (DuPont), vezels (para-aramide) voor kogelwerende vesten
• Kleenex (Kimberly-Clark Corporation), papieren zakdoekjes^[18]
• Kliko, minicontainer
• Kodak, fototoestel^{[19][20][21][22][23][24]}
• Kooiaap, meeneemheftruck, van de firma Kooi
• Kruimeldief (Black & Decker), kruimelzuiger
• Kwatta (merk), merk dat in de jaren '50 de generieke naam voor chocolade-repen was.

L

• Labello (Beiersdorf AG), lippenbalsem
• Linoleum (Frederick Walton), slijtvaste vloerbedekking
• Luxaflex (Hunter Douglas), horizontale jaloezieën^{[25][26][27][28]}
• Lego (LEGO SYSTEM A/S) wordt ook voor andere plastic bouwblokken gebruikt

M

• Maggi (Nestlé), smaakversterker voor gerechten
• Maizena (Unilever), soortnaam voor maïszetmeel
• Matchbox, speelgoedauto
• Maxi-Cosi (Dorel), autostoeltjes, kinderwagens en buggy's
• Meccano (Meccano Ltd.), metalen constructiespeelgoed
• Motel (Milestone Mo-Tel), algemene term voor goedkope hotels aan doorgaande wegen

O

• Ossenwit (Vandemoortele), talg
• Otto, minicontainer^[29] lokaal in Oost-Nederland

P

• Pamper (Procter & Gamble), wegwerpluier (de fabrikant zegt steeds Pampers, ook in het enkelvoud)
• Pechelbuis, kunststof buis voor elektrische leidingen, elektrabuis, meestal uit PVC. Zie ook Polivolt.
• Plexiglas, polymethylmethacrylaat
• Polaroid (Polaroid Corporation), instant fototoestel
• Popnagel (POP), blindklinknagel
• Portakabin, noodgebouw, modulair gebouw
• Post-it (3M), klevend memobriefje
• Pritt(-stift) (Henkel), lijmstift
• Pyrex (Corning Glass Works), hittebestendig glas

R

• Ranja, aanmaaklimonade

S

• Semtex (Explosiva), kneedbaar explosief
• Senseo, (Philips) koffiemachine met pads
• Skai (Konrad Hornschuch AG), kunstleer
• Solex (Vélosolex S.I.F.A.C.), bromfiets
• Spa (Spadel, naar de stad Spa), mineraalwater
• Stanleymes (Stanley Works), mes met verwisselbare bladen^[30]

T

• Taser (Taser International), stroomstootwapen
• Teflon (Chemours, voorheen DuPont), merknaam van de kunststof polytetrafluoretheen (PTFE)
• Tempex, in Nederland voor geëxpandeerd polystyreen.^[31]
• Thermoskan (Thermos LLC), vacuümbewaarfles^[32]
• Ty-Rap (Thomas & Betts), kabelbinder
• Tikkie (ABN AMRO), uitsluitend in Nederland voor een mobiele app voor betaalverzoeken^[33]
• Tipp-Ex (Tipp-Ex GmbH & Co), correctievloeistof
• TomTom (Tom Tom NV), gps-navigatiesysteem
• Trespa (Trespa International BV), harsplaat
• Tupperware (Earl Tupper), plastic producten, voornamelijk om voedsel luchtdicht in te bewaren

V

• Valium (Hoffmann-La Roche), merknaam voor Diazepam
• Vaseline (Unilever), merknaam voor petrolatum
• Velux, dakvenster^[34]
• Velcro, klittenband
• Vespa, bromfiets of scooter
• Viagra (Pfizer), merknaam voor Sildenafil
• Vise-Grip (vise-grip), merknaam voor griptang^[35]
• Vlizotrap, uitvouwbare zoldertrap

W

• Walkman (Sony), draagbare cassettespeler^[36]
• Wasco, vetkrijt
• WD-40, kruipolie en waterverdrijvende spray
• Waxine, theelichtje
• Winchester (Winchester Repeating Arms Company), geweer
• Weckpot, J. WECK GmbH u. Co. KG, glazen pot bestemd voor het inmaken (wecken) van levensmiddelen,
• Wybertje, ruitvormige keelpastille van Klene en bij ver­ge­lij­king ruit­vor­mig te­ken of mo­tief.^[37]

Z

• Zamboni (Zamboni & Co. Inc.), ijsdweilmachine
• Zeppelin (LZ, Luftschiffbau Zeppelin), stijf luchtschip (ook gebruikt voor slap luchtschip)
• Zodiac, rubberbootje

Externe links

• Website "OnzeTaal" over merk- c.q. soortnamen
• Merkmoord
• Typisch Vlaamse tot soortnaam geworden merknamen
• Van Dale over tot soortnaam verworden merknamen

Bronnen, noten en/of referenties

1. De keerzijde van de bekendheid. Köster Advocaten introductie (22 maart 2012). Gearchiveerd op 28 maart 2018.
2. nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt' - aspirine
3. nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt' - bic
4. Radio2 - Of we kennen de worstjes van de concurrentie, maar die noemen we gemakshalve óók gewoon BiFi. Een onvervalst geval van merkverwatering, of met een duur woord “antonomasie”: de merknaam wordt zo bekend, dat we hem in de spreektaal ook geven aan de worstjes van een ander merk. Gearchiveerd op 3 december 2023.
5. Regeling toegestane hulpmiddelen voor de centrale examens vo 2022. https://wetten.overheid.nl (1 augustus 2021). Gearchiveerd op 28 september 2022. Geraadpleegd op 28 september 2022.
6. Metro - 20 dec 2017, ....boeken te sluiten. De fameuze deukhoeden vielen destijds in de smaak, waardoor de bedrijfsnaam al snel uitgroeide tot een soortnaam. De hoedemaker ......
7. Chocomel Geschiedenis. chocomel. Gearchiveerd op 28 augustus 2019. Geraadpleegd op 9 oktober 2019.
8. hermans-heftrucks.be - Het ontstaan van de vorkheftruck oftewel "Clark". Gearchiveerd op 2 oktober 2023.
9. VRT - taal - Frikandel is een Nederlands-Nederlandse aanduiding (oorspronkelijk een merknaam) voor een gefrituurde gehaktworst. Gearchiveerd op 15 augustus 2022.
10. nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt'
11. remarkable.be - Merkverwatering
12. (en) heroin (n.). Online Etymology Dictionary. etymonline.com. Gearchiveerd op 11 november 2017. Geraadpleegd op 10 november 2017.
13. (en) Blakinger, Keri, Ten startling facts about the history of heroin. Substance.com (21 juli 2014). Gearchiveerd op 13 juni 2017. Geraadpleegd op 10 november 2017.
14. economischoogpunt.nl -Genericide oftewel merkverwatering iPad als voorbeeld gegeven. Gearchiveerd op 4 december 2023.
15. (en) thenextweb.com - iPad is in danger of becoming a generic tradmark. Gearchiveerd op 3 juni 2019.
16. (en) kcby.com - Similar cases deemed "escalator" generic in 1950, "thermos" generic in 1963 and "yo-yo" generic in 1965.
17. plezierindekeuken.nl - Kamut merkverwatering. Gearchiveerd op 11 december 2023.
18. (nl) nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt' - Kleenex
19. (nl) nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt' - Kodak
20. thehuntingdivision.be - Kodak wordt als soortnaam gebruikt
21. inta.org - Genericide
22. merkenmarketeers.be - Vergeet je kodakske niet he
23. De Standaard - Waar ging Kodak de mist in?. Gearchiveerd op 16 november 2023.
24. Bodartservicehouse.be - Antonomasie. Gearchiveerd op 12 augustus 2022.
25. Cobouw.nl - Merkverwatering
26. Wehkamp - Jaloezieën
27. Microsoft naar Van Dale over woord 'msn'en'. Volkskrant (24 april 2008). Gearchiveerd op 28 maart 2018.
28. Historiek.net - Hoe de Belgen Pilsen bevrijden. Gearchiveerd op 23 maart 2024.
29. https://www.destentor.nl/hengelo/wie-is-otto-het-verhaal-achter-de-typisch-twentse-naam-voor-een-afvalcontainer~a9ba9afc/?cb=2e26261f5c13218f245a56c952d9f34a&auth_rd=1
30. Hendrixen.nl - Stanleymes merkverwatering
31. In 1968 was Tempex nog een handelsnaam . Door de tijd heen begonnen verschillende bronnen tempex als soortnaam te gebruiken, zoals het Nieuwsblad van het Noorden (1970) , Tubantia (1972) , De waarheid (1973) , De Telegraaf (1994) en Amigoe (1995)
32. nl.express.live - Merkverwatering: waarom Google niet graag heeft dat u 'googelt' - thermos
33. Punt-avans.nl - Tikkie. Gearchiveerd op 16 november 2023.
34. A. Clabots, Heibel in het appartementsgebouw, p. 66
35. Bij besluit. Gearchiveerd op 16 november 2023.
36. walkmancentral.com - . Gearchiveerd op 11 februari 2024.
37. Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal, editie 2015