Keizerrijk Trebizonde

Het keizerrijk Trebizonde (Grieks: Βασίλειον τής Τραπεζούντας/Basileion tēs Trapezountas), gesticht in april 1204, was een van de drie Grieks-Byzantijnse opvolgersstaten van het Byzantijnse Rijk. De oprichting van het Keizerrijk Trebizonde had geen directe betrekking op de verovering van Constantinopel door de Vierde Kruistocht, omdat het zich al een paar weken voor die gebeurtenis afscheurde van het Byzantijnse Rijk.

Βασίλειον τής Τραπεζούντας
←  1204 – 1461  →  →
Kaart
■ Keizerrijk Trebizonde, 1204
Algemene gegevens
Hoofdstad	Trebizonde
Talen	Pontisch, West-Armeens, Lazisch en Osmaans(vanaf de 14e eeuw)
Religie(s)	Orthodoxe Kerk
Regering
Regeringsvorm	Monarchie
Dynastie	Komnenen
Staatshoofd	Keizer
Geschiedenis
-	1204
-	1461

Trebizonde in 1265

Klein-Azië en de zuidelijke Balkan in 1265. Uiterst rechts Trebizonde.

Geografisch gezien bestond het Keizerrijk Trebizonde uit niets meer dan de zuidelijke kust van de Zwarte Zee. Zijn demografische nalatenschap doorstond nog enkele eeuwen na de Ottomaanse verovering in 1461, en een aanzienlijk aantal Grieks-orthodoxe bewoners (Pontische Grieken genaamd) bleven in dit gebied tot in de vroege 20e eeuw.

Op dat moment werd de rest van de orthodoxe christenen gedeporteerd naar Griekenland, zoals bepaald werd door de bevolkingsuitwisseling tussen Griekenland en Turkije. Deze overeenkomst had geen betrekking op de lokale moslims die Griekse dialecten spraken, die nog steeds in Trebizonde leven tot op de dag van vandaag.

Geschiedenis

Het rijk van Trebizonde ontstond als uiting van plaatselijk separatisme al enkele dagen na de val van Constantinopel.^[1] Het werd gesticht door de broers Alexios I en David Megas Komnenos, kleinzoons van de Byzantijnse keizer Andronikos I Komnenos, die Constantinopel ontvluchtten en met hulp van hun tante Tamar van Georgië de stad Trebizonde (Grieks: Τραπεζοῦς/Trapezous, thans Trabzon in Turkije) veroverden. Net als de heersers van de rivaliserende rijken van Nicea en Epirus beweerde Alexios I (1204-1222) de legitieme opvolger van het gevallen Byzantijnse Rijk te zijn.

Tot een herstel van dit rijk was hij echter niet in staat: Sinope verloor hij aan de Seltsjoeken, de steden van Paphlagonië aan de Niceaanse keizer Theodoros I Laskaris.^[2] Zijn schoonzoon en opvolger Andronikos I (1222-1235) wist in 1223 de zuidkust van de Krim met Chersonesos van de Seltsjoekse veroveringsdrang te redden. Keizer Johannes II (1280-1284; 1285-1297) sloot vrede met Michaël VIII Palaiologos, die het Byzantijnse Rijk herstelde, en werd zijn schoonzoon. Te zijnen gunste deed hij afstand van zijn aanspraak op het Byzantijnse Rijk en dus op de keizerstitel, hoewel de Trebizondische heersers deze al kort daarna weer voerden.^[2]

Na de stichting van het Il-kanaat in 1256 werd Trebizonde het belangrijkste centrum voor de Europese handel met Perzië, Centraal-Azië en China; Genua en Venetië openden er factorijen.^[2] Interne problemen hadden in de veertiende eeuw invallen van de Turkmenen en binnenlandse opstanden tot gevolg, die Alexios III (1349-1390) wist te dempen. Ook sloot hij vrede met de Turkmenen. Zijn opvolger Manuel III (1390-1416) aanvaardde begin vijftiende eeuw het opperleenheerschap van Timoer Lenk. Sinds het midden van die eeuw werd Trebizonde bedreigd door het Ottomaanse Rijk. Pogingen anti-Ottomaanse coalities te vormen met het Rijk der Witte Schapen en verschillende Anatolische emiraten en Georgische vorstendommen bleven zonder succes.^[2] De laatste keizer, David (1459-1461), verloor zijn rijk in 1461 aan Mehmed II.

Keizers

periode	keizer	opmerking
1204-1222	Alexios I Megas Komnenos	Kleinzoon van Andronikos I Komnenos, keizer van Byzantium
1222-1235	Andronikos I Gidos	Schoonzoon van Alexios I
1235-1238	Johannes I Megas Komnenos Axouchos	Zoon van Alexios I
1238-1263	Manuel I Megas Komnenos	Zoon van Alexios I
1263-1266	Andronikos II Megas Komnenos	Zoon van Manuel I
1266-1280	Georgios Megas Komnenos	Zoon van Manuel I
1280-1284	Johannes II Megas Komnenos	Zoon van Manuel I
1284-1285	Theodora Megale Komnene	Dochter van Manuel I
1285-1297	Johannes II Megas Komnenos	Zoon van Manuel I
1297-1330	Alexios II Megas Komnenos	Zoon van Johannes II en Eudokia, dochter van Michaël VIII Palaiologos
1330-1332	Andronikos III Megas Komnenos	Zoon van Alexios II
1332	Manuel II Megas Komnenos	Onechte zoon van Andronikos III
1332-1340	Basileios Megas Komnenos	Zoon van Alexios II
1340-1341	Irene Palaiologina	Onechte dochter van Andronikos III, vrouw van Basileios
1341	Anna Anachoutlou Megale Komnene	Dochter van Alexios II
1341	Michaël Megas Komnenos	Zoon van Johannes II en Eudokia, dochter van Michaël VIII Palaiologos
1341-1342	Anna Anachoutlou Megale Komnene	Dochter van Alexios II
1342-1344	Johannes III Megas Komnenos	Zoon van Michaël
1344-1349	Michaël Megas Komnenos	Zoon van Johannes II en Eudokia, dochter van Michaël VIII Palaiologos
1349-1390	Alexios III Megas Komnenos	Zoon van Basileios
1390-1416	Manuel III Megas Komnenos	Zoon van Alexios III
1416-1429	Alexios IV Megas Komnenos	Zoon van Manuel III
1429-1459	Johannes IV Megas Komnenos	Zoon van Alexios IV
1459-1461	David Megas Komnenos	Zoon van Alexios IV