Lijst van Nederlandse plaatsen met stadsrechten

Aan een aantal plaatsen in Nederland zijn ooit stadsrechten toegekend. Van sommige van de plaatsen op de lijst is niet bekend of, en zo ja wanneer, stadsrechten verleend zijn. Dat die plaatsen, met name de meeste Friese steden, evenals Appingedam en Groningen, een eigen stadsrecht bezaten, staat daarbij niet ter discussie.

 Portaal Steden

De toekenning van stadsrechten heeft sinds de herzieningen van de grondwet in 1848 en de daaruit voortvloeiende Gemeentewet van 1851 geen betekenis meer. Vanuit sociaal-geografisch gezichtspunt hebben veel van deze plaatsen niet de bevolkingsaantallen die de benaming rechtvaardigen voor wat nu onder een stad wordt verstaan.

Tabel

Stad	(Huidige) provincie	Jaar
Aardenburg	Zeeland	1187 voor 1187
Abbekerk	Noord-Holland	1414[1]
Alkmaar	Noord-Holland	1254[2]
Almelo	Overijssel	1420 voor 1420
Ameide	Utrecht	1277
Amersfoort	Utrecht	1259
Ammerstol	Zuid-Holland	1322
Amsterdam	Noord-Holland	1306
Appingedam	Groningen	1327
Arnemuiden	Zeeland	1574
Arnhem	Gelderland	1233
Asperen	Gelderland	1314
Assen	Drenthe	1809[3]
Austerlitz	Utrecht	1806
Axel	Zeeland	1213
Baarn	Utrecht	1350 omstreeks 1350[4]
Barsingerhorn-Haringhuizen	Noord-Holland	1415[1]
Batenburg	Gelderland	1349
Bergen op Zoom	Noord-Brabant	1212 voor 1212[5]
Berlikum	Friesland	1355
Beverwijk	Noord-Holland	1298[6]
Bergeijk	Noord-Brabant	1331
Biervliet	Zeeland	1183
Blokzijl	Overijssel	1672
Bolsward	Friesland	1455
Borculo	Gelderland	1375
Breda	Noord-Brabant	1198-1212[7]
Bredevoort	Gelderland	1388 vóór 1388
Brielle	Zuid-Holland	1306
Bronkhorst	Gelderland	1482
Brouwershaven	Zeeland	1403
Bunschoten	Utrecht	1383
Buren	Gelderland	1395
Coevorden	Drenthe	1408
Culemborg	Gelderland	1318
Delden	Overijssel	1321 vóór 1322; opnieuw in 1333
Delft	Zuid-Holland	1246[8]
Delfshaven	Zuid-Holland	1818[9]
Delfzijl	Groningen	1819[9]
Deventer	Overijssel	1123[10]
Doesburg	Gelderland	1237
Doetinchem	Gelderland	1236
Dokkum	Friesland	1298
Domburg	Zeeland	1223[11]
Dordrecht	Zuid-Holland	1220[12]
Echt	Limburg	1343
Edam	Noord-Holland	1357
Eembrugge	Utrecht	1300
Eemnes-Binnen	Utrecht	1439
Eemnes-Buiten	Utrecht	1352
Eindhoven	Noord-Brabant	1232
Elburg	Gelderland	1233
Emmeloord	Flevoland	1992
Enkhuizen	Noord-Holland	1355
Enschede	Overijssel	1325
Franeker	Friesland	1374
Geertruidenberg	Noord-Brabant	1213
Geervliet	Zuid-Holland	1381
Gendt	Gelderland	1233
Genemuiden	Overijssel	1275
Gennep	Limburg	1371 vóór 1371
Goedereede	Zuid-Holland	1312
Goes	Zeeland	1405
Goor	Overijssel	1263
Gorinchem	Zuid-Holland	1382
Gouda	Zuid-Holland	1272[13]
Grafhorst	Overijssel	1333
's-Gravenhage	Zuid-Holland	1806
Gravenzande 's-Gravenzande	Zuid-Holland	1246[14]
Gramsbergen	Overijssel	1442
Grave	Noord-Brabant	1233
Groenlo	Gelderland	1277
Groningen	Groningen	1227[15]
Grootebroek Grootebroek (of Broek)	Noord-Holland	1364
Haarlem	Noord-Holland	1245[16]
Haastrecht	Zuid-Holland	1396
Hardenberg	Overijssel	1362
Harderwijk	Gelderland	1231
Harlingen	Friesland	1234
Hasselt	Overijssel	1252
Hattem	Gelderland	1299
Heenvliet	Zuid-Holland	1469
Heerenberg 's-Heerenberg	Gelderland	1379
Helmond	Noord-Brabant	1232
Hem	Noord-Holland	1414[1]
Hertogenbosch 's-Hertogenbosch	Noord-Brabant	1184
Heukelum	Gelderland	1391
Heusden	Noord-Brabant	1318
Hindeloopen	Friesland	1225
Hoogwoud	Noord-Holland	1414[1]
Hoorn	Noord-Holland	1357
Huissen	Gelderland	1314
Hulst	Zeeland	1180
IJlst	Friesland	1268
IJsselstein	Utrecht	1363[17]
IJzendijke	Zeeland	1303
Kampen	Overijssel	1236
Kessel	Limburg	1312
Klundert	Noord-Brabant	1357
Kortgene	Zeeland	1431
Laag-Keppel	Gelderland	1404
Langedijk	Noord-Holland	1415[1][18]
Leerdam	Utrecht	1407
Leeuwarden	Friesland	1285
Leiden	Zuid-Holland	1266 vóór 1266[19]
Lochem	Gelderland	1233
Maasbommel	Gelderland	1328
Maassluis	Zuid-Holland	1814
Maastricht	Limburg	1204 vóór 1204[20]
Medemblik	Noord-Holland	1289[21]
Megen	Noord-Brabant	1357
Meppel	Drenthe	1644[22] / 1809
Middelburg	Zeeland	1217,[23] vermoedelijk al voor 1215[24]
Monnickendam	Noord-Holland	1355
Montfoort	Utrecht	1329
Montfort	Limburg	1294
Muiden	Noord-Holland	1122
Naarden	Noord-Holland	1351
Niedorp Stede Niedorp	Noord-Holland	1415[1]
Nieuwpoort	Zuid-Holland	1283[25]
Nieuwstadt	Limburg	1263 of 1271
Nijkerk	Gelderland	1413
Nijmegen	Gelderland	1230 (vrijstad)
Oisterwijk	Noord-Brabant	1230[26]
Oldenzaal	Overijssel	1233 tussen 1233 en 1249
Ommen	Overijssel	1248
Oostburg	Zeeland	1237
Oosterhout	Noord-Brabant	1809[27]
Ootmarsum	Overijssel	1325
Oss	Noord-Brabant	1399
Oudewater	Utrecht	1265
Philippine	Zeeland	1506
Purmerend	Noord-Holland	1410
Ravenstein	Noord-Brabant	1380
Reimerswaal	Zeeland	1374
Rhenen	Utrecht	1250-1258
Rijssen	Overijssel	1243
Roermond	Limburg	1231
Rotterdam	Zuid-Holland	1299, opnieuw in 1340
Schagen	Noord-Holland	1415[1]
Schellinkhout	Noord-Holland	1402[1]
Schiedam	Zuid-Holland	1275[28]
Schoonhoven	Zuid-Holland	1280[29]
Sint Anna ter Muiden	Zeeland	1242
Sint-Maartensdijk	Zeeland	1491
Sint-Oedenrode	Noord-Brabant	1232
Sittard	Limburg	1243
Sloten	Friesland	1426
Sluis	Zeeland	1290
Sneek	Friesland	1456
Spanbroek	Noord-Holland	1414[1]
Staverden	Gelderland	1298
Stavoren	Friesland	1058-1068 (?)[30]
Steenbergen	Noord-Brabant	1272
Steenwijk	Overijssel	1327
Susteren	Limburg	1276
Terborg	Gelderland	1419
Terneuzen	Zeeland	1584
Texel	Noord-Holland	1415[1]
Tholen	Zeeland	1366
Thorn	Limburg	1250 dertiende eeuw
Tiel	Gelderland	1250 dertiende eeuw
Tilburg	Noord-Brabant	1809
Utrecht	Utrecht	1122[31]
Valkenburg	Limburg	1452
Veere	Zeeland	1355
Venlo	Limburg	1343
Vianen	Utrecht	1336
Vlaardingen	Zuid-Holland	1273[32]
Vlissingen	Zeeland	1315
Vollenhove	Overijssel	1354
Vreeland	Utrecht	1265[33][34]
Waalwijk	Noord-Brabant	1303
Wageningen	Gelderland	1263
Weert	Limburg	1414
Weesp	Noord-Holland	1355
Wessem	Limburg	1118 vermoedelijk voor 1118 maar in elk geval voor 1329[35][36]
Westkapelle	Zeeland	1223[37]
Westwoud	Noord-Holland	1414[1]
Wieringen	Noord-Holland	1432[1]
Wijk bij Duurstede	Utrecht	1300
Willemstad	Noord-Brabant	1585
Wilsum	Overijssel	1331
Winkel	Noord-Holland	1415[1]
Winschoten	Groningen	1819[9]
Woerden	Utrecht	1372
Workum	Friesland	1399
Woudrichem	Noord-Brabant	1284
Zaandam	Noord-Holland	1812
Zaltbommel	Gelderland	1231
Zevenaar	Gelderland	1487
Zevenbergen	Noord-Brabant	1427
Zierikzee	Zeeland	1217-1222,[38] vernieuwd in 1248[39]
Zutphen	Gelderland	1190
Zwolle	Overijssel	1230

Verdwenen steden

• Burghorn, stadsrechten in 1492, is nooit ontwikkeld tot stad. Als buurtschap opgegaan in de bebouwde kom van Schagen.
• Delfshaven, stadsrechten in 1825, is in 1886 als woonwijk opgegaan in Rotterdam.
• Gasperde, stadsrechten in 1382, is in 1405 tijdens de Arkelse Oorlogen verwoest. Later werd hier het dorp Hagestein gesticht.
• Geyne, stadsrechten in 1295, werd in 1333 door de Hollanders verwoest en niet meer opgebouwd. Op deze plaats ligt nu Nieuwegein.
• Hughevliet, stadsrechten in de 13e eeuw, is verdronken in de golven.
• Niervaart, stadsrechten in 1357, is verdronken in de golven. Later werd op dezelfde plaats Klundert gesticht, dat eveneens stadsrechten kreeg.
• Reimerswaal, stadsrechten in 1374, is verdronken in de golven.

Verloren stadsrechten

Sinds de grondwetsherziening van 1848 is het begrip stadsrechten komen te vervallen. Er zijn plaatsen die in een eerder stadium hun stadsrechten kwijtraakten:

• De plannen uit 1806 om van Austerlitz een stad te maken werden nooit ten volle geïmplementeerd. In 1812 werd de plaats heringedeeld bij Zeist.
• Eembrugge heeft sinds 1300 stadsrechten, die officieel nooit zijn afgenomen. Omdat het zich niet ontwikkelde, werd het al snel niet meer als stad beschouwd. In de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden had het geen zitting in de Staten van Utrecht en in het Koninkrijk der Nederlanden werd het geen zelfstandige stad.
• Nijenstede kreeg vóór 1362 stadsrechten, deze werden overgelegd naar de plaats Hardenberg, doordat de meeste bewoners daarheen verhuisden in verband met de burcht die er destijds werd gebouwd.
• Noordwijk kreeg op 1 april 1398 stadsrechten verleend, maar graaf Albrecht nam de verleningsbrieven op 12 maart 1399 weer terug, omdat de indieners niet gerechtigd waren tot een dergelijk verzoek (formeel is er dus geen sprake van verleende stadsrechten).^[40]
• Roosendaal verloor zijn in 1809 verworven stadsrechten in 1814, na de totstandkoming van het Koninkrijk der Nederlanden.^[30]
• Staverden is vergelijkbaar met Eembrugge: het kreeg in 1298 stadsrechten, die nooit formeel zijn afgenomen, maar gold in feite niet als stad. Het had geen zitting in de Staten van de Kwartieren en werd in het Koninkrijk der Nederlanden geen zelfstandige stad.
• In 1426 verloren vrijwel alle West-Friese 'plattelandssteden' de stadsrechten die ze in de meeste gevallen pas tien tot twintig jaar eerder hadden verkregen. Dit vanwege hun steun aan Jacoba van Beieren in de Hoekse en Kabeljauwse twisten. De meeste steden kregen hun rechten binnen enige tientallen jaren weer terug, met uitzondering van de stede Wognum, die onder de jurisdictie van Hoorn werd gesteld en niet meer zelfstandig werd.

Ook zijn er plaatsen die vergaande stedelijke rechten kregen. Deze worden soms tot de plaatsen met stadsrechten gerekend, omdat deze bundel aan stedelijke rechten in de praktijk bijna hetzelfde effect had als echte stadsrechten. Het gaat in dit verband om de plaatsen Diepenheim, Kuinre, Linne, Obdam-Hensbroek, Sas van Gent, Sijbekarspel, Wijdenes en Oosterleek.

Overige bijzondere gevallen

Berlikum

Het Friese Berlikum (Berltsum) had mogelijk al voor 1355 stadsrechten. Dit zou onder meer blijken uit aanduidingen van de plaats en het bestuur in correspondentie en oorkonden.^[30] Volgens de toenmalige gemeente Menaldumadeel waar Berlikum deel van uitmaakte, sinds 2018 opgegaan in de nieuwe gemeente Waadhoeke, is nooit bewezen dat Berlikum ooit stadsrechten gehad heeft.^[41]

Blokzijl

Hoewel Blokzijl door stadhouder Willem III stadsrechten kreeg verleend, werden deze niet door de Staten van Overijssel erkend. Dit stadsrecht wordt in de literatuur dan ook beschouwd als een 'onbevoegd' verleend stadsrecht.^[42]

Den Haag

Den Haag heeft nooit officieel stadsrechten ontvangen, maar genoot wel van alle bijbehorende privileges, zoals het recht om een markt te houden.  

In 1806 verleende Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte en destijds koning van Holland, Den Haag de eretitel van stad. Vier jaar later, in 1810, bevestigde Napoleon zelf deze titel opnieuw.^[43]

Emmeloord

Aan Emmeloord, de hoofdplaats van de gemeente Noordoostpolder, werden in 1992 bij wijze van ludieke actie 'stadsrechten' verleend. Dit werd gedaan door de commissaris van de Koningin van Noord-Holland uit naam van de Staten van Holland, die in de tijd van de Republiek over dit deel van de Zuiderzee hadden geheerst.^[44] Uiteraard is deze ceremonie zonder betekenis, aangezien de Nederlandse wet geen steden erkent en Emmeloord geen zelfstandige entiteit is.

Zie ook

• Lijst van steden in België
• Vlek (nederzetting): met name in Friesland en Noord-Brabant zijn wel bijzondere rechten verleend aan nederzettingen met stedelijke kenmerken die geen stad heetten.

Literatuur

• Joost C.M. Cox, Repertorium van de stadsrechten in Nederland, Oisterwijk 2012

Bronnen, noten en/of referenties

1. Het betreft hier een stadsrechtverlening uit een hele serie stadsrechtverleningen in het begin van de 15e eeuw waarmee vrijwel het gehele West-Friese platteland een of andere vorm van stadsrechten kreeg. Dit was in vrijwel alle gevallen een zuiver juridische constructie en de meeste van deze ‘steden’ hebben zich nooit daadwerkelijk tot stad ontwikkeld.
2. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.1009", p. 699-719. ISBN 9023221710 "1254 juni 11, Leiden; rooms-koning Willem verleent een keur aan de burgers van Alkmaar."
3. Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online. De stadsrechten werden aan Assen verleend door Lodewijk Napoleon. Gearchiveerd op 27 maart 2016.
4. De oorsprong van Baarn^{[dode link]} op www.baarn.nl
5. Het is niet precies bekend wanneer Bergen op Zoom stadsrechten heeft verworven doordat de stadsarchieven bij een grote stadsbrand in 1397 verloren zijn gegaan. Aangenomen wordt dat dit bij of al voor het afscheiden van de stad als heerlijkheid is gebeurd.
6. Dr. E.C. DijkhofDijkhof, E.C., Dr. J.G. Kruisheer (2005). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, V, 1291 tot 1299. Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en Koninklijke Van Gorcum, Den Haag, "Oorkonden; nr.3430", p. 966-974. ISBN 9023242084 "1298 nov.11; Graaf Jan I verleent een keur aan de burgers an Beverwijk"
7. Breda, stad van borderlords en baronnen, door Leo Nierse. Blz. 21
8. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.680", p. 290-306. ISBN 9023221710 "1246 apr.15, huis van jonkvrouw Rikarde te Delft; Graaf Willem II verleent een keur aan de burgers van Delft."
9. Delfshaven, Delfzijl en Winschoten kregen in 1825 een stedelijk reglement, maar mochten zich al eerder stad noemen.
10. In 952 werd het een stad (urbs) genoemd in een schenkingsoorkonde van koning Otto I aan het Mauritiusklooster in Maagdeburg, Online versie; 1ste helft 12de eeuw eerste vastlegging van rechten, vrije Duitse Rijksstad
11. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.435", p. 26-35. ISBN 9023221710 "1222[dec.25]-1223[dec.24]; Graaf Floris IV en Dirk, heer van Voorne en burggraaf van Zeeland, verlenen een keur aan de burgers van Domburg"
12. Dr. A.C.F. KochKoch, A.C.F. (1970). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I, Eind van de 7e Eeuw tot 1222. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, "Oorkonden (ca. eind 7e eeuw - 1222 feb. 4); nr.406", p. 591-593 "[ 1220-1221; waarschijnlijk 1220] juli, Aalbertsberg; Graaf Willem I (met zijn vrouw Maria?) geeft een keur aan de burgers van Dordrecht."
13. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1992). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, III, 1256 tot 1278. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden; nr.1603", p. 685-690. ISBN 9023226925 "1272 juli 19; Graaf Floris V geeft ten behoeve van de burgers van Gouda (in leen) aan heer Nikolaas van Kats, ridder, het gebied van de stad Gouda, (...), kent de aldaar wonende burgers tolvrijdom in het gehele graafschap toe voor eigen goederen vervoerd op eigen schepen, verleent hun hetzelfde recht als de burgers van Leiden bezitten en voegt daar enkele bepalingen aan toe."
14. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.685", p. 312-314. ISBN 9023221710 "1246 mei; Graaf Willem II verleent een keur aan de burgers van 's-Gravenzande."
15. Bedelorden en begijnen in de stad Groningen tot 1594 Door F. J. Bakker. Het hier gegeven jaartal is de eerste zekere vermelding van Groningen als stad. Er zijn vermoedens dat Groningen mogelijk tussen | 1122 en | 1190; of 1190 en | 1230 ongeschreven stadsrecht heeft gekregen; echter de eerste onomstotelijke verwijzing wordt gevonden in | 1227.
16. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.672-673", p. 264-284. ISBN 9023221710 "1245 nov.23, Haarlem; Graaf Willem II verleent een keur aan de burgers van Haarlem."
17. Zie Cox, ‘Hebbende privilege van stede’: de verlening van stadsrechtprivileges in Holland en Zeeland (13e-15e eeuw), 2011, pp. 135–138. Een geleidelijke ontwikkeling tot stad moet hebben plaatsgevonden vanaf 1309, evenwel zonder formele bevestiging van privileges. Wel wordt al in 1321 gesproken van de poerte IJsselstein. In eerder werk concludeerde Cox mede daarom nog dat er ergens tussen 1309 en 1321 een stadsrecht moet zijn verleend door de Hollandse graaf. Het feit echter dat in 1348 een landrecht is vastgesteld dat ook voor IJsselstein geldt, maakt onaannemelijk dat IJsselstein op dat moment juridisch een stad is. In 1363 werd door vrouwe Guyotte van IJsselstein een ‘vrijheid en ... recht’ verleend, en Cox stelt dat dat dan een formele bevestiging is van eerder vastgestelde rechtsregels en privileges, waarmee het ‘ook in juridisch opzicht [...] dan een stad [is] geworden.’
18. De stadsrechten worden in 1426 ingetrokken vanwege de steun van Langedijk voor Jacoba van Beieren in de Hoekse en Kabeljauwse twisten.
19. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1992). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, III, 1256 tot 1278. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden; nr.1433", p. 463-470. ISBN 9023226925 "1266 dec.19, Teilingen; Graaf Floris V neemt de burgers van Leiden op in zijn bescherming, bevestigt en herhaalt de hun door eerdere graven verleende keur en voegt daar enige nieuwe bepalingen aan toe." "De oudste oorkonde omvatte de bepalingen die wij kennen als de artt. 5 tot en met 9 uit de onderhavige oorkonde van 1266; (...) Tijdens graaf Willem I (1203/1206-1222) werden artt. 11 en 12 toegevoegd, (...)."
20. Dit jaartal markeert de oudst bewaarde oorkonde waarin de tweeherigheid van Maastricht wordt vastgelegd. Maastricht heeft nooit een stadsbrief gehad waarin de stadsrechten werden vastgelegd, waarschijnlijk omdat het al zo'n oude stad was. De meeste auteurs gaan ervan uit dat Maastricht al in de Merovingische tijd stedelijke kwaliteiten had, voor zover het die in de laat-antieke periode al niet had, toen het de rol van civitas-hoofdstad overnam van Tongeren. De 6e-eeuwse geschiedschrijver Gregorius van Tours schrijft in zijn Historia Francorum over Maastricht als urbs treiectinsis, de "stad Maastricht".
21. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1997). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, IV, 1278 tot 1291. Van Gorcum, Assen, "Oorkonden; nr.2385", p. 690-709. ISBN 902323328X "1289 mrt.25; Graaf Floris V verleent een keur aan de burgers van Medemblik."
22. Meppel kreeg in 1648 van de drost van Drenthe voorwaarden waarop men zich in het stadje kon vestigen. Stadsrechten op Encyclopedie Drenthe Online. Gearchiveerd op 27 maart 2016.
23. Dr. A.C.F. KochKoch, A.C.F. (1970). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I, Eind van de 7e Eeuw tot 1222. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, "Oorkonden (ca. eind 7e eeuw - 1222 feb. 4); nr.386", p. 567-573 "1217; Keur voor de stad Middelburg, bezegeld door gravin Johanna van Vlaanderen, graaf Willem I van Holland en de burggraven van Zeeland."
24. Dr. A.C.F. KochKoch, A.C.F. (1970). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I, Eind van de 7e Eeuw tot 1222. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, "Oorkonden (ca. eind 7e eeuw - 1222 feb. 4); nr.359", p. 540 "[vóór c. 1215]; Keur voor de stad Middelburg. Origineel noch afschriften voorhanden. In artikel 22 van de keur voor de stad Middelburg van 1217 (hierna nr.386) wordt teruggegrepen naar een oudere stadskeur: secundum quod in veteri kora continebatur. Hierover is echter verder niets bekend, en er bestaat geen houvast voor een nadere datering van deze oudere keur."
25. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1997). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, IV, 1278 tot 1291. Van Gorcum, Assen, "Oorkonden; nr.2108", p. 332-334. ISBN 902323328X "1283 apr.28; Arnout van Liesveld en Gijsbert van Langerak bezweren de door hun vaders, heer Herbern van den Berg en Wouter van Langerak, aan de burgers van Nieuwpoort verleende vrijheid en kennen hun een keur toe, die binnen drie of vier jaar in overleg met schepenen kan worden herzien."
26. Website Oisterwijk
27. Website Oosterhout
28. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1992). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, III, 1256 tot 1278. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden; nr.1690", p. 798-799. ISBN 9023226925 "1274[apr.4]-1275[apr.10]; Graaf Floris V beveelt de tolgaarders te (...) om de lieden van vrouwe Aleid van Henegouwen, burgers van Schiedam, overeenkomstig de vrijstelling die hij hun heeft verleend zonder tolbetaling door te laten."
29. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1997). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, IV, 1278 tot 1291. Van Gorcum, Assen, "Oorkonden; nr.1901", p. 81-82. ISBN 902323328X "1280 mei 3; Graaf Floris V geeft het goed Schoonhoven met rechtsmacht, tiend en bede in leen aan heer Nikolaas van Kats nadat deze Asekijn vrouwe van Schoonhoven heeft uitgekocht die door wijlen haar echtgenoot, Hugo Botter, met dat goed gelijftocht was, omschrijft de rechterlijke bevoegdheden van heer Nikolaas alsmede de keur van de burgers van Schoonhoven, en bepaalt de wijze van vererven van het leen."
30. Joost C.M. Cox, Repertorium van de stadsrechten in Nederland, Oisterwijk 2012, trefwoord Stavoren. De akte uit 1123 waarnaar verwezen wordt, geldt als onecht. Matthias Thiel (ed.), Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde, München 2010, nr. †258 ("Unecht") (= Monumenta Germanie Historica. Diplomata regum et imperatorum Germaniae, dl. 7). Het Karelsprivilege waarnaar de akte verwijst, geldt bovendien als een falsum uit de vroege 14e eeuw. Gearchiveerd op 28 februari 2024.
31. In de rond 766 door Willibald geschreven vita over Bonifatius wordt Utrecht (Trecht) een urbs genoemd; online versie (MGH), blz. 47, regel 25. In de door Liudger, vermoedelijk rond 795, geschreven vita over Gregorius van Utrecht noemt deze Traiectum (Utrecht) een antiquam civitatem: een oude stad; online versie (MGH), blz. 71, regel 35. In 936 wordt een oorkonde opgemaakt: koning Otto I schenkt de stad Utrecht (civitate Traiectensi) het muntrecht.
32. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1992). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, III, 1256 tot 1278. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden; nr.1632", p. 722-724. ISBN 9023226925 "1273 mei 14; Graaf Floris V kent de burgers van Vlaardingen vrijdom van alle lasten en van tol in geheel Holland en Zeeland toe, en verleent hun een keur."
33. J.C.M. Cox: Repertorium van de stadsrechten in Nederland, Oisterwijk: Werken van de Stichting tot Uitgaaf der Bronnen van het Oud-Vaderlandse Recht, 2e herziene druk, 2012. Gearchiveerd op 7 juli 2023.
34. Volgens Cox (2012) zijn de stadsrechten in 1560 aan de nederzetting ontnomen door de Staten van Utrecht.
35. https://www.heemkundenederweert.nl/2016/09/18/excursie-naar-wessem/. Gearchiveerd op 7 juli 2023.
36. https://vvvmiddenlimburg.nl/nl/locatie/rondleiding-door-het-maasstadje-wessem
37. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.430", p. 8-21. ISBN 9023221710 "1223 mei, Middelburg; Graaf Floris IV en Dirk, heer van Voorne en burggraaf van Zeeland, verlenen aan de burgers van Westkapelle de zelfde keur als de burgers van Middelburg bezitten."
38. Henderikx, P.A. (1997). Het ontstaan en de vroegste ontwikkeling van Zierikzee (tot ca. 1300). Gearchiveerd op 8 juli 2023. Kroniek van het land van de zeemeermin 22: 5-26
39. Dr. J.G. KruisheerKruisheer, J.G (1986). Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, II, 1222 tot 1256. Van Gorcum, Assen/Maastricht, "Oorkonden (1222 apr. 13 - 1256 jan. 28); nr.738", p. 372-391. ISBN 9023221710 "1248 mrt 11; Willem, gekozen rooms-koning, vernieuwt de door eerdere graven van Holland en door hemzelf aan de burgers van Zierikzee verleende keur"
40. Meijer, A.H. (1992) Straatnamenboek van Noordwijk: Noordwijks historie vanuit de straatnaam
41. Berltsum, website Menaldumadeel
42. J.C.M. Cox, Stadsrechtelijke steden en www.stadsrechten.nl, lezing, gearchiveerd op . Hier staat: "In de 17e en 18e eeuw vinden geen verdere stadsrechtverleningen plaats." Zie ook voetnoot 28 aldaar: "Het ‘geval’ Blokzijl in 1672 wordt, in navolging van de toenmalige Staten van Overijssel, door auteur dezes als een ‘onbevoegd verleend stadsrecht’ beschouwd."
43. Bos, Ron van den, Den Haag, stad of dorp. Haags Gemeentearchief (8 april 2019). Geraadpleegd op 26 januari 2025.
44. Gemeente Noordoostpolder - Stadsrechten Emmeloord (gearchiveerd)