Loading AI tools
Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Lemmerboot was een Nederlandse vervoerverbinding te water tussen de knooppunten Amsterdam en Lemmer over de Zuiderzee (later IJsselmeer). Vanwege aansluitend vervoer aan beide zijden had dit traject een spilfunctie bij het transport tussen Noord- en West-Nederland en vanaf de zeventiende eeuw bestond er geregeld vervoer. De onderneming die de naam Lemmerboot kreeg, werd in 1870 opgericht, maar de schepen van andere rederijen werden ook wel met die naam aangeduid. Door toenemende concurrentie van het spoor- en wegvervoer kwam in de loop van de twintigste eeuw een eind aan de verbinding.
Amsterdam was reeds vroeg een belangrijke handelsstad met goede verbindingen doorheen West-Nederland. Aan de andere zijde ligt Lemmer, dat middels waterwegen verbonden was met vele plaatsen in Friesland, Groningen en Drenthe. Na het verzanden van de haven van Kuinre begin achttiende eeuw kon Lemmer een nog prominentere positie verwerven.[noot 1][1] Het belang van Lemmer wordt verder onderstreept doordat het begin negentiende eeuw gekozen werd als eindpunt van de rijksstraatweg door de noordelijke provincies.[2] Aansluitingen op andere vervoersvormen werden van belang geacht en/of gaven aanleiding tot investeringen en overnames. Ook na het instellen van de veel kortere openbaarvervoerverbinding Enkhuizen - Stavoren in 1886, behield het traject Amsterdam - Lemmer haar belang, onder meer vanwege de aansluitingen op gevarieerde vormen van vervoer.
De veerverbinding Amsterdam - Lemmer bestond reeds in de zeventiende eeuw. Het was een vorm van beurtvaart en het was onderworpen aan bestuur en regulering door de gilden en de betrokken lokale overheden. De zeilschepen vervoerden hoofdzakelijk vracht, maar er was ook ruimte voor passagiers. In Lemmer kon worden overgeladen op een binnenschip, ook een beurtvaarder. Vanaf midden achttiende eeuw bestonden er ook aansluitende (post)koetsverbindingen naar Heerenveen, Leeuwarden en nog verder. Al vroeg was sprake van een "Lemster beurtman", waarmee eerst de schipper werd bedoeld, maar gaandeweg het schip zelf.[noot 2]
In de loop van de negentiende eeuw deed de stoommachine haar intrede bij de scheepvaart. Toch konden zeilende beurtschippers het nog lang volhouden, omdat het open water betrof. Een van de eerste concessies die ondernemers aanvroegen bij de overheden voor vervoer per stoomboot betrof een veerdienst van Amsterdam naar Lemmer, maar het zou nog twee jaar duren voordat een verbinding tot stand kwam. In 1828 onderhield de Amsterdamsche Stoomboot Maatschappij voor het eerst een geregelde dienst met de houten raderstoomboot De IJssel. De ASM werd geplaagd door tegenslagen en vanwege de tegenvallende verbinding ging de concessie in 1842 over naar de Friesche Stoomboot Reederij in Harlingen,[3] die dienst uitvoerde met het schroefstoomschip Willem II. De FSR kreeg een jaar later op de lijn naar Lemmer concurrentie van de Friesche Stoomboot-Maatschappij. In 1846 fuseerden deze ondernemingen en in 1853 had de reder 4 schepen in de vaart, op verschillende trajecten. De dienst werd doorgaans in oktober gestaakt, en in maart hervat.
De in 1839 opgerichte Friesche Meer- en Kanaal Stoomboot Maatschappij (FMKSM) wilde de stoomvaart benutten voor de binnenvaart in Noord-Nederland, onder meer op het traject Joure - Sneek - Lemmer. Koning Willem I participeerde met 4.000 gulden aan privévermogen in de maatschappij. Toch vroegen nog verscheidene particulieren en ondernemingen in deze periode concessies aan voor vervoer per trekschuit of per diligence, meest aansluitend op de stoomboten. In 1853 bracht de Friesche Stoomboot Reederij de Friso in de vaart op het traject Amsterdam - Lemmer. In Lemmer gaf de veerdienst aansluiting op de stoombinnenvaarder Tjerk Hiddes, de trekschuit naar Groningen en de diligencedienst naar Heerenveen. In de jaren 50 meldde ook de grote diligencevervoerder Van Gend & Loos zich op de trajecten in Noord-Nederland.
Twee binnenvaarders en een reder die op de Zuiderzee actief was, besloten in 1873 tot een intensieve samenwerking onder de naam Groninger & Lemmer Stoomboot Maatschappij.[4] De rederij richtte zich op vervoer van Groningen naar Amsterdam, over Lemmer. Voor het vervoer over de Zuiderzee werd eerst de uit 1865 stammende Groningen I ingezet, gevolgd door de in 1871 nieuw gebouwde schroefstoomboten Groningen II en Groningen III. 's Avonds om acht uur vertrok de boot uit Amsterdam en om negen uur die uit Lemmer. In 1877 werd de salonboot Groningen IV gebouwd en tien jaar later werd de Groningen II geschikt gemaakt voor het vervoer van passagiers. Daarnaast beschikte het bedrijf over 5 stoombinnenvaartschepen. De samenwerkende reders kwamen in 1909 tot een volledige fusie. Onder de naam Groninger Lemmer Stoomboot Maatschappij „Lemmerboot" N.V. ging de nieuwe maatschappij de concurrentie aan met de tram en de tramboot.
Rond 1900 werd de stoomtramlijn Joure - Lemmer aangelegd door de Nederlandsche Tramweg Maatschappij, die reeds beschikte over een uitgebreid netwerk in Friesland en daarbuiten. Dit was aanleiding voor de oprichting van de Stoomvaart Maatschappij Amsterdam-Lemmer in 1898, die een op de trams aansluitende verbinding met Amsterdam ging onderhouden. De dienst ging van start in september 1900, hoewel de tramlijn pas in 1901 af was. De boot vertrok in Amsterdam van de De Ruijterkade, vlak achter het Centraal Station, van steiger 5, terwijl de Lemmerboot steiger 4 gebruikte. In Lemmer kwam de boot aan in de speciaal aangelegde tramhaven, of binnenhaven, alwaar vanaf 1901 aansluiting bestond op de tram naar Joure. De reder noemde de verbinding Holland-Friesland lijn, maar zij werd ook wel de tramboot of Lemmerboot genoemd.
De reder voerde de dienst uit met de schepen Bolsward en Heerenveen, die in het tweede decennium van de twintigste eeuw naar Turkije werden verkocht. In 1913 werd een nieuwe Heerenveen gebouwd en in 1925 werden de nieuw gebouwde Holland en Friesland op de lijn ingezet.
Er was tweemaal per dag een bootverbinding, een dagboot die om 12.00 uur in de middag vertrok en een nachtboot die om 12 uur in de nacht vertrok zowel vanuit Amsterdam als vanuit Lemmer. Op zaterdag was er alleen een dagboot en op zondag alleen een nachtboot. De boten kwamen elkaar volgens dienstregeling halverwege tegen om 14.30 uur of 2.30 uur ter hoogte van het Enkhuizerzand. De vaartijd was ongeveer 5 uur. Vanaf 1946 vertrok de dagboot uit Amsterdam om 9.00 uur en kwam dan om 14.30 uur aan in Lemmer in aansluiting op een rechtstreekse boottram naar Groningen om 14.55 uur waar men dan om 20.25 uur aankwam zodat een reis Amsterdam-Groningen elf uur en vijfentwintig minuten in beslag nam. De tram stond echter in Heerenveen 35 minuten stil en in Drachten 20 minuten zodat de zuivere reistijd tien uur en vijf minuten bedroeg. In sommige jaren waren er ook afwijkende tijden of meer of minder vaarten.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.