Legerkamp Waalsdorp

Legerkamp Waalsdorp was een kazerne en militair oefenterrein in de duinen ten noorden van Den Haag, dat heeft bestaan vanaf de achttiende eeuw tot 1945. De oorlogsherdenkingsplaats Waalsdorpervlakte is gelegen op een deel van het voormalige oefenterrein.

Legerkamp Waalsdorp, de appelplaats, circa 1916

Geschiedenis

De naam Waalsdorp is sterk verbonden aan het in de zeventiende en achttiende eeuw op die plek gelegen landgoed met die naam, dat ook wel Waasdorp werd genoemd.^[1] De oorsprong van de naam staat niet vast, maar uit oude stukken blijkt al in de veertiende eeuw van het bestaan van het gebied Waalsdorp, toentertijd ook bekend als Walichsdorp, Walixdorp of Walincsdorp. In 1635 verhief stadhouder Frederik Hendrik van Oranje het landgoed tot hoge heerlijkheid.^[2] Het landhuis werd in 1786 tot de laatste steen afgebroken door haar toenmalige eigenaar, mr. Hendrik Fagel, griffier van de Staten-Generaal van de Nederlanden.

Militair oefenterrein

Wanneer de Waalsdorpervlakte voor het eerst werd gebruikt voor militaire oefeningen, is onduidelijk. In het Nationaal Archief wordt een legerkaart bewaard uit 1777, waarop aangegeven staan “de ligging en grootte van het exercitieveld Waalsdorp van ouds genaamd het Oude Rijs”, waaruit blijkt dat daar ook vóór die datum legeroefeningen plaatsvonden.^[3] Overigens werd de naam Oude Rijs hier ten onrechte gelijkgesteld aan Waalsdorp, terwijl het ging om de namen van twee naast elkaar gelegen vlakten.^[4] In de achttiende eeuw stond er bij het oefenterrein nog geen kazerne. In die tijd ging het om exercitievelden en een retranchement ofwel verdedigingswerk. Op kaarten aangegeven als ravelijn.^[5] Vanwege het ontbreken van vaste verblijven op het terrein kreeg het de naam van legerkamp, welke gedurende het verdere bestaan verbonden zou blijven aan de naam Waalsdorp, ook nadat er in de negentiende eeuw diverse gebouwen werden gebouwd, waaronder loodsen, magazijnen en barakken. Zelfs verrees er een museum van het Garderegiment Grenadiers en Jagers, de belangrijkste gebruiker van Waalsdorp. In 1929 vierden de grenadiers en jagers op Waalsdorp hun eeuwfeest. Andere onderdelen van de krijgsmacht die op Waalsdorp oefenden, waren de Veldartillerie en het Korps Mariniers. Een deel van het militair oefenterrein bij de Waalsdorperweg, ligt sinds de negentiende eeuw op grondgebied van de gemeente Wassenaar.

Eerste Wereldoorlog

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 vond in Nederland een algehele mobilisatie van de strijdkrachten plaats. Om het tekort aan ruimte voor soldaten in de Haagse kazernes op te vangen, werd legerkamp Waalsdorp uitgebreid met een tentenkamp, waarin 3.500 Nederlandse militairen werden gehuisvest. Ook het aantal en de omvang van militaire oefeningen op Waalsdorp nam gedurende de oorlog drastisch toe.^[6]

Tweede Wereldoorlog

Onder de groeiende dreiging van een Duitse aanval op Nederland, besloot het leger om Waalsdorp in te richten om te dienen als krijgsgevangenkamp voor circa 2.000 geïnterneerden. Door vertraging bij de opdrachtverstrekking en logistieke problemen bij de uitvoering zou het echter nooit zover komen.^[7] Op 10 mei 1940 werd om circa 04.00 uur 's morgens legerkamp Waalsdorp gebombardeerd door de Duitse luchtmacht. Hierbij werden 58 soldaten van het 1^e Depot Infanterie in hun slaap gedood.^{[8][9][10][11]}

Tijdens de bezetting hebben de Duitsers de kazerne herbouwd om er manschappen van de Grüne Polizei in onder te brengen. Op de bijbehorende oefenterreinen, de Waalsdorpervlakte, zouden tijdens de bezetting meer dan 250 verzetsstrijders worden geëxecuteerd en anoniem begraven in ongemarkeerde graven, deels in massagraven. Na de oorlog kreeg dat gebied de status van oorlogsmonument.

Onderzoek

Behalve oefeningen werden er ook wetenschappelijke onderzoeken gedaan op het terrein. In de negentiende eeuw werden er vindingen op het gebied van explosieven getest. In 1927 startte de Commissie voor Physische Strijdmiddelen een permanent laboratorium het Meetgebouw.^[12] Het Meetgebouw werd tijdens de oorlog opgenomen als Physisch Laboratorium in de centrale organisatie van de PTT (Binkhorst).^[13]

Vanaf 1946

Na de Tweede Wereldoorlog was het gedaan met legerkamp Waalsdorp als kazerne. De functies werden deels overgeheveld naar de nabijgelegen Nieuwe Alexanderkazerne. Tijdens de oorlogsjaren was het "Meetgebouw" van de Commissie voor Physische Strijdmiddelen ondergebracht als Physisch Laboratorium in de PTT organisatie. In 1946-1947 keerde dit laboratorium als het Physisch Laboratorium van de Rijksverdedigingsorganisatie TNO (RVO-TNO) terug op de vlakte. In 1969 werd een nieuw laboratoriumgebouw geopend tegelijk met een gebouw voor de NAVO, het Shape Technical Centre (STC), Later werd dit het NATO Communications and Information Agency (NCIA). Tijdens de Koude Oorlog verrees op het terrein een radarstation als onderdeel van de NAVO luchtverdediging. De oefenterreinen in Uilenbosch en Musschenberg zijn onder de naam oefenterrein Vlakte van Waalsdorp tot de dag van vandaag in gebruik bij de Nederlandse strijdkrachten. De overige oefenterreinen, waaronder de Waalsdorpervlakte, maken in de 21ste eeuw deel uit van het Nationaal Park Hollandse Duinen.

Galerij

• 
  Legerkamp Waalsdorp, circa 1930
• Demonstratie van kogelvrij glas op Waalsdorp (Bioscoopjournaal uit 1932)
• 
  Het NAVO en TNO complex op Waalsdorp in 2015
• 
  Kaart oefenterrein Vlakte van Waalsdorp in 2016

Zie ook

• Slag om Den Haag
• Militair erehof Den Haag Kerkhoflaan
• Alexanderkazerne

Verwijzingen

1. Kan, Fred van: De Haagse politieke elite in de middeleeuwen, Jaarboek Die Haghe (2000)
2. Heldring, H.H.: Inventaris van het archief van Oostduin, Arendsdorp en Waalsdorp (...), Haags Gemeentearchief, Den Haag, 2013
3. Nationaal Archief, Den Haag, Oorlog: Situatiekaarten, nummer toegang 4.OSK, inventarisnummer W33
4. Henket, N.H.: Memorie en begrootingen van het ontwerp eener duinwaterleiding voor 's Gravenhage, Drukkerij Giunta d'Albani, Den Haag, 1869. Gearchiveerd op 21 september 2020.
5. P. Oosterveer, W. Pont, W.J. Jung (1986). 'Verslag van het Onderzoek naar de militaire geschiedenis van de Vlakte van Waalsdorp (bij 's-Gravenhage gelegen)'
6. Wentholt, Coos — Jonker, Nini — Berg, Astrid van den: Den Haag '14-'18 (...), Uitgave Haags Gemeentemuseum, september 1986
7. Stichting Kennispunt Mei 1940: Zuidfront Holland 1940, Thematische beschouwingen, Duitse Krijgsgevangenen + bronnen/verwijzingen via Internet Archive
8. Spanjaard, Aad: De slag om vesting Holland, Uitgeverij Elmar, 2013, ISBN 9038922787. Gearchiveerd op 21 september 2020.
9. Brongers, E.H.: De Nederlandse Cavalerie in de Meidagen van 1940; Uitgegeven door Stichting Museum Nederlandse Cavalerie, Amersfoort, 1998, ISBN 90-76428-01-8. Gearchiveerd op 23 september 2020.
10. Jong, Lou de: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, Deel 3: ‘Mei ‘40’, Uitgeverij Martinus Nijhoff, Den Haag, 1970
11. Algra, H. en Algra, A.: Dispereert niet. Twintig eeuwen historie van de Nederlanden, deel 5, pagina 35, Uitgeverij T. Wever, Franeker, 1956, ISBN 9061352770. Gearchiveerd op 23 april 2023.
12. https://www.museumwaalsdorp.nl/nl/geschiedenis/gesch_meetgbnl/. Gearchiveerd op 12 augustus 2023.
13. https://www.museumwaalsdorp.nl/nl/geschiedenis/gesch_oorlogstijd/ Meetgebouw gedurende de oorlogstijd. Gearchiveerd op 12 augustus 2023.