Laagste punt van Nederland

Het laagste punt van Nederland bevindt zich officieel sinds 29 juni 1995 in een weiland in de Zuidplaspolder ten noordoosten van Nieuwerkerk aan den IJssel. Het ligt op een hoogte van 6,78 meter onder NAP. Ongeveer 400 meter ten westen van dit weiland, langs de snelweg A20, staat het monument laagste punt van Nederland. De voet van dit monument stemt overeen met het niveau van het laagste punt.

Laagste punt van Nederland

☆ = Laagste punt van Nederland M = Monument
Land	Nederland
Locatie	Zuidplaspolder
Plaats	Nieuwerkerk aan den IJssel
Provincie	Zuid-Holland
Gemeente	Zuidplas
Hoogte	6,76 m onder NAP
Coördinaten	51°59'13"NB, 4°38'9"OL
Foto's
Zicht op het laagste punt van Nederland
Monument laagste punt van Nederland

Het laagste punt van Nederland is ontstaan bij de drooglegging van de Zuidplaspolder in 1841. De Zuidplas was een meer dat ten westen van Gouda lag, van Waddinxveen in het noorden tot Nieuwerkerk aan den IJssel in het zuiden. Het meer is ontstaan doordat men het veen onder de waterspiegel heeft gedolven, het zogenoemde slagturven. De bodem van het meer lag 5,9 meter beneden NAP.

Geschiedenis

Het laagste punt van Nederland is door menselijk ingrijpen nogal eens van plaats veranderd. Oorspronkelijk zal het laagste punt iets boven zeeniveau hebben gelegen.

Al vroeg begon men in het tegenwoordige Noord-Holland met het droogleggen van plassen die ontstaan waren door het wegslaan van veen. De oudst bekende droogmakerij is de Dergmeerpolder op de grens van Oudkarspel en Warmenhuizen. Het Dergmeer was ongeveer één meter diep en is al vóór 1542 drooggelegd. Door inklinking van de bodem ligt het diepste punt van de polder tegenwoordig op NAP -1,7 meter.

In de zeventiende eeuw werden ook diepere plassen drooggelegd, zoals de Beemster, Purmer, Wormer en Schermer, alle ongeveer 2 à 2,5 meter diep. Er kwamen daar ook zeer diepe meren voor. Zo is er een 'diepe hectare' van NAP -6,44 meter in de Purmer, die in 1622 drooggelegd was.

De plassen in Noord-Holland, die zoals gezegd voor het merendeel gevormd waren door het wegslaan van veen, waren daardoor niet al te diep. In Zuid-Holland lagen plassen van een andere soort. Deze waren dieper en veelal ontstaan door het zogenoemde slagturven. Een van deze plassen, de Zuidplas ten westen van Gouda, werd van 1824 tot 1841 drooggelegd .

Het laagste punt van Nederland lag na het droogvallen van de plas in Nieuwerkerk aan de IJssel op 5,8 meter beneden Amsterdams Peil. Slechts 33 jaar later, in 1874 viel de diepste droogmakerij van Nederland, de Prins Alexanderpolder droog, waarvan het diepste punt op 6 meter beneden Amsterdams Peil kwam te liggen.

In 1961 werd op initiatief van de Leidse Studentenjaarclub Figaro in samenwerking met Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat en de Topografische Dienst de plaats vastgesteld van destijds het laagste punt van Nederland. Dat was gelegen in de Prins Alexanderpolder in de gemeente Capelle aan den IJssel nabij de Hoofdweg. Op dat punt werd met enige plechtigheid een document begraven. Gedurende enige jaren heeft op deze plaats nog een merkteken gestaan. Door stadsuitbreiding van Rotterdam in de jaren 60 van de twintigste eeuw waarbij het maaiveld met zand werd opgehoogd, is deze plaats verloren gegaan.

Met het verdwijnen van het punt in Capelle aan de IJssel kwam het laagste punt van Nederland weer te liggen in Nieuwerkerk aan den IJssel, waar het diepste punt van de Zuidplaspolder door inklinking en rijping van de bodem inmiddels op een diepte van NAP -6,7 meter was komen te liggen. Ook dit punt ging verloren door stadsuitbreiding, waarna het laagste punt van Nederland op NAP -6,67 meter in de wijk Prinsenland tussen de Prinsenlaan en de begraafplaats Oud-Kralingen kwam te liggen. Die plek wordt sinds 1996 gemarkeerd door het kunstwerk Vierkant eiland in de plas van beeldhouwer Frans de Wit (Leiden, 1942-2004). In 1995 bleek dit punt door bouwactiviteiten, nog voor de voltooiing van het monument, echter niet meer het laagste punt van Nederland te zijn.^[1][2]

In 1995 claimden meerdere gemeenten het laagste punt van Nederland binnen hun gemeente te hebben. De gemeenten hanteerden echter verschillende definities van het laagste punt.

Om aan die onduidelijkheid een einde te maken heeft Rijkswaterstaat criteria vastgesteld waaraan het laagste punt moest voldoen. Deze werden op 29 juni 1995 bij de presentatie van het Jaarbericht Rijkswaterstaat 1994 bekend gemaakt. Een weiland bij de Derde Tochtweg in Nieuwerkerk aan den IJssel voldeed aan die criteria en kreeg daarmee het predicaat 'het laagste punt van Nederland'. Een meting uit 1986, uitgevoerd door de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat, leverde destijds een hoogte op van NAP -6,74 meter.^[3] In april 1998 is het monument onthuld, dat het laagste punt van Nederland accentueert.^[4]

Begin 2005 heeft er een zogenoemde NAP-correctie plaatsgevonden. In de omgeving van het laagste punt moesten de NAP-hoogtes 2 cm naar beneden worden bijgesteld.^[5] Eind 2017 heeft Rijkswaterstaat de NAP-hoogte van het laagste punt opnieuw bepaald. Het laagste punt van Nederland ligt sindsdien op 6,78 m onder NAP.^[6]

Criteria voor het laagste punt

Onder het laagste punt verstaat Rijkswaterstaat 'het punt dat de gemiddelde maaiveldhoogte weergeeft van een door mens en dier beloopbaar, nagenoeg horizontaal gebied van ongeveer een hectare en dat, gemeten ten opzichte van het NAP, lager ligt dan enig ander maaiveld in Nederland'.

De gemiddelde hoogte van een gebied van ongeveer één hectare sluit kunstmatig gecreëerde laagste punten uit zoals verdiepte wegen, tunnels en (voor dat doel) gegraven kuilen. Dat het gebied door mens en dier beloopbaar moet zijn, sluit wateroppervlakten uit. De criteria zijn afgeleid van de meetinstructies voor de Hoogtekaart van Nederland.^[7]

Laagste polderwaterpeil

Het gebied met het laagste polderwaterpeil van Nederland bevindt zich eveneens in de Zuidplaspolder. Dit gebied strekt zich uit van het zuiden van Waddinxveen in zuidwestelijke richting tot aan de A12. Volgens het Peilbesluit van 1994 bedraagt het winterpeil daar 7,10 meter onder NAP.^[8]

Het kunstwerk De Vergeten Plek in Waddinxveen van Eline Ouwendijk is een herinnering aan het laagste polderwaterpeil.

Diepste punt

Een voorbeeld van een kunstmatig gecreëerd laagste, of beter gezegd: diepste punt lag in schacht IV van de voormalige Staatsmijn Hendrik in Limburg. De bodem van deze 1058 meter diepe, inmiddels afgedichte schacht waar nog mensen zijn geweest, bevindt zich op 961,8 meter onder NAP. Het diepste boorgat in Nederland (stand mei 2021) ligt in de provincie Groningen. De boring Tjuchem-02-S1 in de voormalige gemeente Slochteren bereikte in 1972 een einddiepte van 5994,2 meter onder NAP.^[9]

Zie ook

• Monument laagste punt van Nederland
• Lijst van hoogste punten in het Koninkrijk der Nederlanden
• Lijst van extreme punten in het Koninkrijk der Nederlanden
• Laagste bovengrondse punt van Europa: de bruinkoolmijn Hambach, 299 meter onder NAP (2017)