Koudegolf

Een koudegolf is een relatief uitzonderlijke koude periode die in een bepaald gebied plaatsvindt.

Nederland

Een koudegolf komt in Nederland maar weinig voor. Volgens het KNMI is een koudegolf een aaneengesloten periode van minstens 5 ijsdagen (etmaal waarbij de temperatuur niet boven het vriespunt komt), waarvan op 3 dagen de minimumtemperatuur lager is dan −10,0 graden (strenge vorst).^[1] Toch zijn er in elke koude winter één of meer opmerkelijk koude periodes aan te wijzen, waarin het dagen achtereen tot strenge vorst komt en de laagste temperaturen van de hele winter worden gemeten. Dat gebeurt meestal nadat er een dik pak sneeuw is gevallen en het onder een heldere hemel flink kan afkoelen. De laatste keer dat er een koudegolf in Nederland was, was in februari 2012.^[2]

Top drie

1942

Zie Winter van 1941-1942 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Kijkt men naar de koudste periodes van tien dagen in de twintigste eeuw dan is de periode 18-27 januari 1942 in De Bilt de koudste met een gemiddelde etmaaltemperatuur van −11,3 graden. De extreme koudeperiode begon al een week eerder en vanaf 12 januari 1942 kwam de temperatuur in De Bilt vrijwel elke dag lager dan −10 graden. De laatste dagen werden records gevestigd: op 26 januari 1942 kwam het kwik in De Bilt niet hoger dan −11,2 graden en de nacht die volgde koelde het af tot −24,8 graden, de laagste standen ooit op het hoofdstation van het KNMI gemeten.

Op 27 januari 1942 registreerde Winterswijk −27,4 graden, de laagste temperatuur van de eeuw in Nederland. Op veel plaatsen was het de koudste nacht van de eeuw met 20 tot 25 graden vorst.

1956

Zie Winter van 1955-1956 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De periode 15-24 februari 1956 staat met een gemiddelde temperatuur van −10,5 °C op de tweede plaats. Ook toen viel er veel sneeuw, op de Waddeneilanden meer dan een halve meter. In deze maand vroor het in De Bilt in acht nachten meer dan −15 °C met −21,6 graden als minimum op 15 februari. Op 16 februari 1956 noteerde Uithuizermeeden −26,8 graden, op een na de laagste temperatuur van de eeuw.

1929

De winter van 1929 leverde de op twee na ergste koudegolf: van 11-20 februari was de temperatuur in De Bilt gemiddeld −9,7 graden. Een week lang vroor het hier elke dag zeer streng, meer dan 15 graden onder nul. In Winterswijk werd het op 14 februari van dat jaar −21,5 graden. In Sittard werd het −21,4 graden en in Gemert −20,7 graden.

Koudegolven in Nederland

De landelijke koudegolven in De Bilt (Nederland) worden geteld vanaf 1901:^[3]

Nr.	Jaar	Eerste dag	Laatste dag	Duur	Totaal aantal strenge vorst	Koudste dag	Min. temperatuur koudste dag (in °C)	Elfstedentocht?
1	1902	3 december	12 december	10	3	6 december	−11,9	-
2	1908	27 december	31 december	5	5	31 december	−16,1	2 januari (1e)
3	1917	30 januari	6 februari	8	7	1 februari	−16,3	27 januari (3e)
4	1925	3 december	7 december	5	4	5 december	−15,3	-
5	1927	15 december	20 december	6	5	18 december	−14,6	-
6	1929	10 februari	19 februari	10	8	14 februari	−18,7	12 februari (4e)
7	1933	19 januari	27 januari	9	5	27 januari	−12,7	-
8	1938	17 december	26 december	10	7	20 december	−15,1	-
9	1940	1 januari	5 januari	5	3	3 januari	−12,4	-
10	1940	17 januari	22 januari	6	4	20 januari	−16,2	30 januari (6e)
11	1940	9 februari	15 februari	7	4	13 februari	−16,5	-
12	1942	10 januari	27 januari	18	13	27 januari	−24,7	22 januari (8e)
13	1942	31 januari	9 februari	10	4	3 februari	−17,4	-
14	1946	15 december	23 december	9	5	21 december	−15,6	-
15	1947	23 januari	1 februari	10	5	29 januari	−13,6	-
16	1947	4 februari	24 februari	21	6	8 februari	−12,3	8 februari (9e)
17	1954	24 januari	5 februari	13	10	1 februari	−13,0	3 februari (10e)
18	1956	9 februari	26 februari	18	15	16 februari	−21,6	14 februari (11e)
19	1961	23 december	28 december	6	4	26 december	−11,7	-
20	1962-63	22 december	3 januari	13	5	23 december	−11,5	-
21	1963	7 januari	13 januari	7	5	13 januari	−15,2	-
22	1963	17 januari	23 januari	7	5	18 januari	−18,2	18 januari (12e)
23	1963	30 januari	6 februari	8	3	4 februari	−11,2	-
24	1971	2 maart	6 maart	5	3	5 maart	−13,9	-
25	1978-79	31 december	6 januari	7	7	3 januari	−17,7	-
26	1982	6 januari	11 januari	6	4	10 januari	−13,6	-
27	1985	4 januari	11 januari	8	6	8 januari	−18,3	-
28	1985	13 januari	20 januari	8	5	16 januari	−13,4	21 februari (13e)
29	1986	18 februari	23 februari	6	3	21 februari	−14,6	26 februari (14e)
30	1987	10 januari	20 januari	11	5	14 januari	−15,2	-
31	1991	6 februari	11 februari	6	4	9 februari	−12,5	-
32	1996-97	31 december	11 januari	12	6	2 januari	−16,0	4 januari (15e)
33	2012	30 januari	8 februari	10	5	4 februari	−18,9	-
Nr.	Jaar	Eerste dag	Laatste dag	Duur	Totaal aantal strenge vorst	Koudste dag	Min. temperatuur koudste dag (in °C)	Elfstedentocht?

België

In België is de definitie vergelijkbaar met deze van Nederland: door het KMI wordt een koudegolf gedefinieerd als een aaneensluitende periode van minstens vijf dagen waarop de maxima onder het vriespunt blijven, en waarbij de minima op minstens drie van deze dagen lager zijn dan −10 graden (strenge vorst).

De belangrijkste koudegolven in België waren deze van de winter van 1962-1963 (de langste koudegolf in België, van eind december 1962 tot begin maart 1963), deze van februari 1956 (de meest intense) en deze van de jaren '80 (januari en februari 1985, februari 1986 en januari 1987). De meest recente koudegolf is deze tussen 30 januari en 8 februari 2012.

Tijdens koudegolven kan de temperatuur zakken tot −18 °C in Ukkel (zoals in januari 1940) en tot rond −30 °C in het land (zoals in Rochefort in januari 1940).