Loading AI tools
bouwwerk in Leiden Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De hofjes in Leiden zijn een voorbeeld van sociale zorg in de middeleeuwen. Het zijn dicht bij elkaar staande huisjes aan een gemeenschappelijke binnenplaats, bij testament gesticht door particulieren en bestemd voor arme, oude mensen. De resterende hofjes in Leiden zijn bijna allemaal te vinden in het centrum van de stad.
Hofjes werden gebouwd op kleine stukjes grond, die in de volgebouwde stad nog tussen de huizenblokken waren overgebleven. Ze zijn daarom compact gebouwd en in eerste instantie nog niet symmetrisch in een vierkant of rechthoek om een gemeenschappelijke tuin. Dat gebeurde pas vanaf de 17e eeuw. De oudste hofjes zijn heel verschillend: een enkele of dubbele rij huisjes aan een tuin, of in een haakse, dan wel U-vormige opstelling.
Door de ligging binnen een huizenblok zijn de huisjes meestal aan de achterzijde geheel gesloten, met ramen alleen aan de kant van de gemeenschappelijke tuin. Daar stond altijd een pomp voor de watervoorziening. Ook waren er één of twee gemeenschappelijke toiletten (ook wel gemak of privaat genaamd), dat wil zeggen hokjes met een ton voor de uitwerpselen, die regelmatig geleegd moest worden. De huisjes zelf waren klein en sober. Pas bij de veel latere renovaties werden ze voorzien van eigen sanitair en soms samengevoegd of voorzien van een extra verdieping om ruimte te winnen.
De oudste hofjes in Leiden dateren van voor de Reformatie (in 1572 koos de stad de zijde van de anti-Spaanse opstand en werd officieel een gereformeerde stad).[1] Het aantal huisjes was - zeker bij de oudste hofjes - ten minste twaalf. Dat was gerelateerd aan de twaalf apostelen. Omwille van Jezus en Maria kon er dan ook een dertiende en veertiende huisje bij komen. De (katholieke) stichters gaven "hun" hofje de naam van een heilige of van een Bijbelse plaats. Bij deze hofjes werd meestal een kapel toegevoegd, die nu bijna allemaal verdwenen zijn. De latere hofjes werden vaak naar de stichters vernoemd. En hoe aanzienlijker, dat wil zeggen hoe rijker de stichter of de regenten, des te fraaier werd de poort naar het hofje. Daar kon dan ook nog een representatieve rijk uitgevoerde regentenkamer aan worden toegevoegd.
Hofjes werden meestal gesticht met een specifieke doelgroep voor ogen en dienovereenkomstig werden door de regenten toelatingseisen gehanteerd:
De hofjes voor alleenstaande mannen waren zeldzaam, soms mochten deze mannen wel in hofjes voor echtparen wonen. Alleen in Leiden kwam het voor dat bij het overlijden van de man daarna de vrouw het hofje voorgoed moest verlaten soms met achterlaten van eigendommen. Na protesten werd deze regel in het St. Stevenhofje al in 1761 afgeschaft.[2]
Zie ook de lijst van resterende hofjes in LeidenDe oudste hofjes:
Leiden heeft nu nog 35 hofjes. Dat is relatief veel, ter vergelijking: Amsterdam heeft nog 47 hofjes, Groningen 30 (gasthuizen genaamd), Haarlem 19, Gouda 7 en Delft 4. Het heeft in Leiden weinig gescheeld of het waren er veel minder geweest. Door geldgebrek was namelijk in de 20e eeuw bij steeds meer hofjes sprake van verwaarlozing en verval. Sommige, zoals Klein Sionshof, werden zelfs onbewoonbaar verklaard, en na de Tweede Wereldoorlog werd voor diverse hofjes sloop ernstig overwogen. Door particuliere acties keerde het getij en kregen de hofjes de waardering die sindsdien alleen maar is toegenomen. Door zowel eigendomsoverdracht aan woningbouwverenigingen en studentenhuisvesting, als door nieuwe subsidiemogelijkheden, konden vrijwel alle nog resterende hofjes behouden blijven.
In de loop der tijd zijn de volgende hofjes verdwenen:
Ook verdwenen is wat weleens het oudste hofje van Nederland zou kunnen zijn geweest, namelijk het hofje dat Meye uyt den Waard in het midden van de 14e eeuw in haar huis op het Rapenburg zou hebben gesticht.[3] Die eer gaat nu naar het nog steeds bestaande Hofje van Bakenes uit 1395 in Haarlem.
Niet verdwenen, maar wel verplaatst zijn de volgende hofjes:
Hofjes worden al sinds de 12e eeuw gebouwd, maar er zijn verschillen. Allereerst in de benaming: hofje, gasthuis, aalmoeshuis of stichting zijn verschillende aanduidingen die hetzelfde kunnen betekenen, dat wil zeggen: huisjes bij testament gesticht voor huisvesting van arme, oude mensen. Er zijn ook andersoortige "hofjes", zoals gasthuizen, begijnhofjes, gildehofjes en proveniershuizen. Dat zijn ook instellingen van naastenliefde, maar op andere wijze, zoals hier voor Leiden kort worden toegelicht:
Hofjes of poorten zijn en worden ook wel "gewoon" voor de verhuur of verkoop gebouwd, maar lijken zich soms in weinig te onderscheiden van de oorspronkelijke hofjes. Zie bijvoorbeeld in Leiden:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
