Graafschap Schaumburg

Niet te verwarren met de heerlijkheid Schaumburg in Rijnland-Palts.

Schaumburg was een tot de Nederrijns-Westfaalse Kreits behorende graafschap binnen het Heilige Roomse Rijk.

Grafschaft Schaumburg
Onderdeel van het Heilige Roomse Rijk
←  1110 – 1640  →  →  →
Kaart
1560
Algemene gegevens
Hoofdstad	Rinteln

Geschiedenis

1111 tot 1640

• 
  Graafschappen en hertogdommen in Noord-Duitsland. Situatie rond 1250. Schaumburg ligt linksonder op deze kaart.

Het graafschap draagt dezelfde naam als de burcht Schaumburg (daarvoor: Schauenburg). De burcht bevindt zich binnen de gemeentegrenzen van Rinteln. De burcht is vanaf de 12e eeuw ook de naamgever van een grafelijk geslacht, dat in 1111 door de Saksische hertog Lotharius van Supplingenburg beleend wordt met het graafschap Holstein en Stormarn.

In 1241 delen de zonen van graaf Adolf IV:

• Jan I krijgt Kiel en Segeberg. Deze tak sterft in 1321 uit.
• Gerard I krijgt Itzehoe, Plön, Rendsburg en Schaumburg.

In 1290/5 delen de zonen van Gerard van Holstein-Itzehoe de bezittingen opnieuw:

• Gerard II krijgt Plön. Deze tak sterft in 1390 uit.
• Adolf VI krijgt Schaumburg.
• Hendrik I krijgt Rendsburg. Deze tak sterft in 1459 uit. Vrijwel heel Holstein komt dan aan Christiaan I van Denemarken.

De tak Schaumburg verwerft in 1307/14 de heerlijkheid Pinneberg en koopt in 1377 het graafschap Sternberg. Omdat Sternberg in 1399 aan Lippe verpand wordt, gaat dit graafschap uiteindelijk weer verloren. Bij de overgang in 1459 van het graafschap Holstein en het hertogdom Sleeswijk aan de graaf van Oldenburg moeten de graven genoegen nemen met een afkoopsom en het behoud van Pinneberg. In 1492 wordt door het huwelijk van graaf Jan IV met Cordula van Gemen de heerlijkheid Gemen geërfd. In 1573 volgt als erfenis de heerlijkheid Bergen in Holland.

De zonen van Joost I delen de bezittingen na zijn dood in 1531:

• Jan V in het graafschap Schaumburg (uitgestorven 1560)
• Otto IV in het graafschap Holstein-Pinneberg (uitgestorven 1622)
• Joost II in de heerlijkheid Gemen (uitgestorven 1640)

De verdeling van het graafschap in 1640

Na het uitsterven van de tak in Schaumburg in 1560 komt het graafschap aan de tak Pinneberg en na het uitsterven van die tak in 1622 aan de laatst overgebleven tak te Gemen. Graaf Ernst wordt in 1619 verheven tot rijksvorst. Hij sticht in 1621 een universiteit in Rinteln. Omdat hij geen nakomelingen heeft is hij de enige vorst van Schaumburg. Zijn opvolgers zijn weer graaf.

Als het geslacht met Otto VI in 1640 uitsterft, bezet de koning van Denemarken als hertog van Holstein het graafschap Pinneberg. De heerlijkheid Gemen vererft aan Limburg-Styrum. Het graafschap Schaumburg wordt als volgt verdeeld:

• De hertog Brunswijk-Lüneburg krijgt enige voogdijen met Lauenau en Bokeloh
• De landgraaf van Hessen-Kassel krijgt de ambten Schaumburg, Rodenberg en het halve ambt Sachsenhagen.
• De graaf van Schaumburg-Lippe krijgt Bückeburg, Stadthagen, Hagenburg, Arensburg en het halve ambt Sachsenhagen.

Zowel de landgraaf van Hessen als de graaf van Lippe gaan de titel graaf van Schaumburg voeren. De jure is de graaf van Lippe voor zijn aandeel onderworpen aan de landgraaf van Hessen.

Het Hessische deel van het graafschap na 1640

• 
  De twee graafschappen Schaumburg in de 19e eeuw

Het Hessische deel wordt onder de aanduiding Graafschap Schaumburg in een personele unie met het landgraafschap Hessen-Kassel geregeerd. Op 18 augustus 1807 wordt het keurvorstdendom Hessen-Kassel en dus ook dit deel van het graafschap Schaumburg ingelijfd bij het koninkrijk Westfalen. Bij de restauratie van het keurvorstendom Hessen-Kassel door het congres van Wenen in 1815 komt Schaumburg weer bij dat vorstendom. Dit deel wordt in 1866 evenals de rest van het keurvorstendom Hessen door Pruisen veroverd en vervolgens ingedeeld in de nieuwe Pruisische provincie Hessen-Nassau, waarbij het vanaf 1904 als district Landkreis Grafschaft Schaumburg (bestuurscentrum bevond zich in Rinteln) bestuurd wordt. Op 1 augustus 1932 wordt het gebied bij bestuurshervorming toegevoegd aan de Pruisische provincie Hannover. Na de Tweede Wereldoorlog komt het district te liggen in de Britse bezettingszone en wordt daardoor in 1946 onderdeel van de nieuwe deelstaat Nedersaksen.

Het Lippische deel van het graafschap na 1640

Ten gevolge van het huwelijk van Simon VI van Lippe met Elizabeth van Holstein-Pinneberg en Schaumburg komt dit deel aan de graven van Lippe en wel aan hun derde zoon: Philips van Lippe-Alverdissen.

Het wapen van Schaumburg

Het Schaumburgse wapenkenmerk, het netelblad (Duits: Nesselblatt), bevindt zich dan ook in het heraldische wapen van de deelstaat Sleeswijk-Holstein^[1] maar ook in de heraldische wapens van gemeenten, bijvoorbeeld Kiel, Preetz en Plön, die gesticht werden door de graven van Holstein-Schaumburg (ook gespeld als: Schauenburg).

Regenten

regering	naam	geboren	overleden	familie
1290-1315	Adolf VI	ongeveer 1256	13-5-1315
1315-1353	Adolf VII	1297	5-9-1353	zoon
1353-1366/70	Adolf VIII	voor 1330	13-10-1366/70	zoon
1353/66-1404	Otto I	voor 1353	16-3-1404	broer
1353-1360	Simon	voor 1353	1360	broer
1404-1426	Adolf X	voor 1391	9-10-1426	zoon van Otto I
1426-1464	Otto II	1400	1-6-1464	zoon
1464-1474	Adolf XII	1419	24-5-1474	zoon
1464-1485/92	Erik	1420	24-3-1492	broer
1492-1510	Otto III	5-5-1426	9-10-1510	broer
1464/98-1527	Jan IV	1449	30-3-1527	broer
1474-1526	Anton	1439	22-12-1526	broer
1526/27-1531/33	Joost I	1483	5-6-1531	zoon van Jan IV
1531/33-1544	Adolf XIII	19-1-1511	20-9-1556	zoon, 1546 keurvorst van Keulen
1533/44-1576	Otto IV	1517	21-12-1576	broer
1553-1560	Jan II		10-1-1560	broer
1533/57-1581	Joost II	1524	29-5-1581	broer
1576/82-1601	Adolf XIV	27-10-1547	2-7-1601	zoon van Otto IV
1592/1601-1622	Ernst	24-9-1566	15-10-1597	broer
1581-1593/97	Hendrik V	21-2-1566	15-10-1597	zoon van Joost II
1581-1616	Joost Herman	6-10-1593	5-11-1635	zoon
-1601	Julius	26-10-1585	21-1-1601	zoon van Adolf XIV
1635-1640	Otto V	1-3-1614	15-11-1640	kleinzoon van Joost II

Externe link

• Kaart van het graafschap Schaumburg uit 1789

Bronnen, noten en/of referenties

1. Zie: website deelstaat SH De deelstaat Sleeswijk-Holstein benoemt het wapenelement Nesselblatt, Nederlands: netelblad. De herkomst ervan, Schaumburg of Holstein, en of het van origine een (brand-)netelblad betreft, is enigszins onzeker. Wel bestaat er bij Coppenbrügge, dichtbij de oorspronkelijke burcht van de eerste Schauenburgers een Nesselberg, maar deze kan ook later onder invloed van de Schaumburgers de naam gekregen hebben en naar het wapensymbool genoemd zijn. Hoewel er enige twijfels zijn, geldt Nesselblatt, Nederlands: netelblad, als de meest gebruikelijke verklaring, mede door de adaptatie ervan door Duitse overheden, waaronder de deelstaat Sleeswijk-Holstein en de Landkreis Schaumburg.