Loading AI tools
Steppe Horde Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Gouden Horde (Tataars: Altın Urda, Turks: Altın Ordu) verwijst zowel naar een leger van Mongolen en hun Turkse onderdanen, collectief Tataren genoemd, als naar het rijk dat zij stichtten. Het rijk verving Koemanië (confederatie van Koemanen en Kiptsjaken, twee Turks-Tataarse volkeren) en bestreek delen van het huidige Rusland en Oekraïne. De naam is afgeleid van de kleur van de tent (horde) van de kan en is niet hetzelfde als de Mongoolse horde. Een andere naam is het Kiptsjaakse Kanaat.
| Алтан Орд Altın Ordu | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
| Kaart | |||||
 | |||||
| 1389 | |||||
| Algemene gegevens | |||||
| Hoofdstad | Saraj | ||||
| Talen | Middelmongools, Kiptsjaak-Turkisch | ||||
| Religie(s) | Sjamanisme, later islam | ||||
| Regering | |||||
| Regeringsvorm | Kanaat | ||||
| Dynastie | Jochiden | ||||
| Staatshoofd | Kan | ||||
| Legislatuur | Khuriltai | ||||
| Voorgaande en opvolgende staten | |||||
|
| |||||
De staat werd in 1242 gesticht door Batu Khan, een kleinzoon van Dzjengis Khan en zoon van Jochi, en bleef tot 1503 bestaan.
Het leger dat door Batu Khan werd aangevoerd, was een van de drie legers die in 1235 door Ögedei Khan, de opvolger van Dzjengis, naar het Vorstendom Vladimir-Soezdal (de noordoostelijke uithoek van het Kievse Rijk) werden gestuurd. In 1237 stak het leger de rivier de Oeral over en trok al brandschattend en moordend het Kievse Rijk binnen. Batu's verovering en plundering van hoofdstad Kiev in 1240 wordt algemeen beschouwd als het einde van het Kievse Rijk. In 1241 plunderde het Krakau en Breslau, waar het zich na de Slag bij Liegnitz terugtrok, en bracht het in de Slag bij Mohi het Hongaarse leger een nederlaag toe en stak in de daaropvolgende winter de bevroren Donau over om de Hongaarse hoofdstad Óbuda te plunderen. Het ging niet om territoriale machtsuitbreiding, maar om oorlogsbuit, waaronder ook mensen die vaak als slaven verkocht werden aan Ottomanen en Arabieren.
De uiteindelijke stichting van de Gouden Horde gebeurde in 1242, toen Batu Saraj tot zijn hoofdstad maakte en een staatsbestuur begon op te bouwen voor zijn veroverde en onderworpen gebieden. Spoedig daarna keerde hij tijdelijk terug naar Mongolië om deel te nemen aan de khuriltai voor de verkiezing van de opvolger van de overleden grootkan. Kazan werd eveneens een belangrijk handels- en politiek centrum. De gunstige geografische ligging op een kruispunt van belangrijke handelsroutes, droeg bij aan de groei van de stad.
De khan verwierf het voorrecht om de titel "grootvorst van Vladimir" per jarlik toe te kennen aan het hoofd van een van de takken van de Joerievichi van de Vladimir-Suzdaalse vorstendommen: de Jaroslavichi van Tver, de Daniiovichi van Moskou of de Konstantinovichi van Nizjni Novgorod-Soezdal.
Toen er in de Gouden Horde een successieoorlog uitbrak, bekend als de Grote Troebelen (Kerkslavisch: Velikaja zamjatnja; 1359-1381/2), waren er meerdere troonpretendenten die aan rivaliserende Roes' vorsten jarliks uit liepen te delen. De ene khan benoemde Moskou, de andere Novgorod-Soezdal en tussendoor bood een derde khan de grootvorstentitel aan Tver aan.
Het Groothertogdom Litouwen, dat in 1349 reeds Galicië-Wolynië had veroverd, profiteerde van de interne verzwakking en versloeg bij de Slag van de Blauwe Wateren (1362 of 1363) een Mongoolse factie. De Litouwers veroverden daarbij het vorstendom Kiev en centraal-Oekraïne.
In de jaren 1370 werd de Mongoolse krijgsheer Mamai de sterkste factie in het conflict, maar omdat hij niet rechtstreeks afstamde van Jochi, kon hij de troon niet voor zichzelf opeisen en moest zich behelpen met marionetten. In 1380 leden de strijdkrachten (inclusief enkele Roes' bondgenoten) van Mamai een nederlaag tegen een coalitie van opstandige Roes' vorsten onder leiding van Dmitri Donskoi van Moskovië in de Slag op het Koelikovo-veld. Uiteindelijk versloeg Tochtamysj de krijgsheer Mamai definitief in 1381, brandde in 1382 Moskou plat (met behulp van zijn Roes' bondgenoten van Nizjni Novgorod-Soezdal) en werd daarmee de nieuwe onbetwiste khan van de Gouden Horde en de onderworpen Roes' vorstendommen.
De vrede was van korte duur. Enige jaren later kreeg Tochtamysj het aan de stok met Timoer Lenk. Daarnaast zou Edigü hem, zijn Roes' vazallen en Polen-Litouwen een vernietigende nederlaag toebrengen in de Slag bij de Vorskla (1399). In de eerste helft van de 15e eeuw viel het Kiptsjaakse Kanaat geleidelijk uiteen in rivaliserende kanaten, waaronder het Kanaat van de Krim in 1444. Het restant ging onder de naam "Grote Horde" nog een tijd verder als rompstaat.
Litouwen en vanaf 1389 het Pools-Litouwse Gemenebest veroverden steeds meer Roes' vorstendommen in de afbrokkelende Mongools-Kiptsjaakse invloedssfeer. Het huidige Oekraïne kwam onder Pools bestuur, het huidige Belarus onder Litouws bestuur. Ondertussen nam de invloed van het Grootvorstendom Moskou ook steeds verder toe. Hoewel Moskovië tribuut bleef betalen aan de Gouden Horde en later het Kanaat van de Krim, veroverde en annexeerde het steeds meer andere Roes' vorstendommen om zich heen. In dat proces werden de khanaten ten oosten en ten zuiden gaandeweg veroverd, en met de expansie naar het westen een begin gemaakt.
Uiteindelijk werd de Horde in 1503 definitief verslagen door het Kanaat van de Krim. De hoofdstad Saraj werd daarbij grondig verwoest en de archieven van de Gouden Horde gingen verloren, zodat veel van de geschiedenis en het bestuur van het kanaat uit andere bronnen moet worden gereconstrueerd.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
