De glansloopkevers (Amara) vormen een geslacht van kevers uit de familie van de loopkevers (Carabidae).[1] De wetenschappelijke naam van het geslacht werd in 1810 voorgesteld door Bonelli.
Snelle feiten Taxonomische indeling, Geslacht ...
Sluiten
Het geslacht van de glansloopkevers kent de volgende onderverdeling:
- Ondergeslacht Acorius
- Ondergeslacht Allobradytus
- Ondergeslacht Amara
- Amara aenea DeGeer, 1774
- Amara aeneola Poppius, 1906
- Amara aeneopolita Casey, 1918
- Amara africana Putzeys, 1872
- Amara andrewesi Baliani, 1932
- Amara anthobia A. Villa & G. B. Villa, 1833
- Amara anxia Tschitscherin, 1898
- Amara bamidunyae Bates, 1878
- Amara basillaris (Say, 1823)
- Amara begemdirica Hieke, 1978
- Amara biarticulata Motschulsky, 1844
- Amara brunnipes Motschulsky, 1859
- Amara chalcites Dejean, 1828
- Amara clarkei Hieke, 1976
- Amara coelebs Hayward, 1908
- Amara communis (Panzer, 1797)
- Amara conflata LeConte, 1855
- Amara confusa LeConte, 1848
- Amara congrua A. Morawitz, 1862
- Amara consericea Hieke, 2002
- Amara convexa LeConte, 1848
- Amara convexior Stephens, 1828
- Amara coraica H. Kolbe, 1886
- Amara crassispina LeConte, 1855
- Amara cupreolata Putzeys, 1866
- Amara curta Dejean, 1828
- Amara darjelingensis Putzeys, 1877
- Amara depressangula Poppius, 1908
- Amara dolosa Say, 1834
- Amara elborzensis Hejkal, 2000
- Amara elgonica Alluaud, 1939
- Amara emancipata Lindroth, 1968
- Amara eurynota (Panzer, 1796)
- Amara externefoveata Hieke, 2002
- Amara fairmairei Raffray, 1885
- Amara fairmaireoides Hieke, 1978
- Amara famelica C. Zimmermann, 1832
- Amara familiaris (Duftschmid, 1812)
- Amara haywardi Csiki, 1929
- Amara impuncticollis (Say, 1823)
- Amara katajewi Hieke, 2000
- Amara kilimandjarica Alluaud, 1926
- Amara kingdoni Baliani, 1934
- Amara kingdonoides Hieke, 2002
- Amara laevissima J.R. Sahlberg, 1880
- Amara laferi Hieke, 1976
- Amara leleupi Basilewsky, 1962
- Amara littoralis Mannerheim, 1843
- Amara littorea C.C. Thomson, 1857
- Amara lucida Duftschmid, 1812
- Amara lukasi Hejkal, 2002
- Amara lunicollis Schiodte, 1837
- Amara magnicollis Tschitscherine, 1894
- Amara montivaga Sturm, 1825
- Amara morio Menetries, 1832
- Amara neoscotica Casey, 1924
- Amara nigricornis C.C. Thomson, 1857
- Amara nila Andrewes, 1924
- Amara nitida Sturm, 1825
- Amara obscuripes Bates, 1873
- Amara occidentalis Hieke, 2002
- Amara orienticola Lutshnik, 1935
- Amara otiosa Casey, 1918
- Amara ovata Fabricius, 1792
- Amara petrimontii Hieke, 1995
- Amara proxima Putzeys, 1866
- Amara pseudocoraica Hieke, 2002
- Amara pseudoleleupi Hieke, 1976
- Amara pulpani Kult, 1949
- Amara robusta Baliani, 1932
- Amara saphyrea Dejean, 1828
- Amara schimperi Weneken, 1866
- Amara sera Say, 1830
- Amara sericea Jedlicka, 1953
- Amara shaanxiensis Hieke, 2002
- Amara shilenkovi Hieke, 1988
- Amara silvestrii Baliani, 1937
- Amara similata Gyllenhal, 1810
- Amara spreta Dejean, 1831
- Amara subconvexa Putzeys, 1865
- Amara sundukowi Hieke, 2002
- Amara tenax Casey, 1918
- Amara tibialis Paykull, 1798
- Amara turbata Casey, 1918
- Amara ussuriensis Lutshnik, 1935
- Amara violacea Motschulsky, 1844
- Ondergeslacht Amarocelia
- Amara ellipsis (Casey, 1918)
- Amara erratica Duftschmid, 1812
- Amara farcta LeConte, 1855
- Amara interstitialis Dejean, 1828
- Amara laevipennis Kirby, 1837
- Amara lugens Zimmermann, 1832
- Amara moerens Zimmermann, 1832
- Amara nexa (Casey, 1918)
- Amara patruelis Dejean, 1831
- Amara rugulifera Hieke, 2002
- Amara sodalicia (Casey, 1924)
- Amara tenebrionella (Bates, 1882)
- Amara transberingiensis Hieke, 2002
- Ondergeslacht Amathitis
- Amara abdominalis Motschulsky, 1844
- Amara fedtschenkoi Tschitscherine, 1898
- Amara karalangana Hieke, 1996
- Amara microdera Chaudoir, 1844
- Amara parvicollis Gebler, 1833
- Amara rubens Tschitscherine, 1898
- Amara rufescens Dejean, 1829
- Amara silfverbergi Hieke, 1996
- Amara stulta Lutshnik, 1935
- Amara subplanata Putzeys, 1866
- Ondergeslacht Ammoleirus
- Ondergeslacht Ammoxena
- Ondergeslacht Armatoleirides
- Ondergeslacht Atlantocnemis
- Ondergeslacht Bradytodema
- Ondergeslacht Bradytulus
- Amara alecto Andrewes, 1930
- Amara altiphila Hieke, 1995
- Amara altissima Hieke, 1981
- Amara amnenkorensis Hieke, 2003
- Amara arrowi Bahane, 1934
- Amara astrophila Hieke, 2000
- Amara banjyangi Hieke, 2002
- Amara bicolorata Hieke, 2002
- Amara bispinula Hieke, 1997
- Amara bradyta Hieke, 1988
- Amara carexiphaga Hieke, 2003
- Amara celioides Baliani, 1934
- Amara chaklaensis Hieke, 2003
- Amara chamdoensis Hieke, 2002
- Amara charis Andrewes, 1930
- Amara chumbiensis Hieke, 2003
- Amara cubicollis Hieke, 1981
- Amara curtonotoides Hieke, 2000
- Amara dentabasis Hieke, 1988
- Amara deuvei Hieke, 1988
- Amara dongolaensis Hieke, 1997
- Amara everesti Hieke, 2003
- Amara franzi Hieke, 1981
- Amara golmudensis Hieke, 2004
- Amara hartmanni Hieke, 1997
- Amara heinzorum Hieke, 1997
- Amara hejkali Hieke, 2008
- Amara hengduanshanica Hieke, 2002
- Amara heterolata Hieke, 1997
- Amara hingstoni Baliani, 1934
- Amara histrio Andrewes, 1930
- Amara hypsela Andrewes, 1923
- Amara hypseloides Baliani, 1934
- Amara irregularis Baliani, 1934
- Amara jajalaensis Hieke, 1995
- Amara jannui Hieke, 1988
- Amara jumlana Hieke, 1981
- Amara kampalaensis Hieke, 1997
- Amara kanchenjungensis Hieke, 2004
- Amara kangtissuensis Hieke, 2003
- Amara karolana Hieke, 2003
- Amara karolanella Hieke, 2003
- Amara khumbuensis Hieke, 2002
- Amara langtangensis Hieke, 2002
- Amara lhatsensis Hieke, 2003
- Amara lhozhagensis Hieke, 2008
- Amara lyrata Hieke, 1981
- Amara manasluensis Hieke, 1997
- Amara martensi Hieke, 1981
- Amara micans Tschitscherine, 1894
- Amara mimetica Hieke, 2003
- Amara mondalaensis Hieke, 1997
- Amara mopsa Hieke, 2000
- Amara nepalensis Hieke, 1981
- Amara nyingtriensis Hieke, 2000
- Amara pisangana Hieke, 1995
- Amara platynota Hieke, 1994
- Amara religiosa Hieke, 2003
- Amara sachiana Hieke, 2003
- Amara sankhuana Hieke, 1990
- Amara sawadai Hieke, 1994
- Amara schawalleri Hieke, 1990
- Amara schmidti Hieke, 1994
- Amara shalulishanica Hieke & Kavanaugh, 2012
- Amara shogulaensis Hieke, 1997
- Amara simikotensis Hieke, 2002
- Amara sublimis Andrewes, 1930
- Amara thibetana Tschitscherine, 1894
- Amara thorongiensis Hieke, 1990
- Amara tuntalashanica Hieke, 2002
- Amara weiperti Hieke, 1997
- Amara yangpachensis Hieke, 1997
- Amara yeti Hieke, 2002
- Amara yushuensis Hieke, 2003
- Ondergeslacht Bradytus
- Amara ampliata (Bates, 1873)
- Amara amplipennis Baliani, 1943
- Amara apricaria (Paykull, 1790)
- Amara aurichalcea Germar, 1824
- Amara avida (Say, 1823)
- Amara batesi Csiki, 1929
- Amara browni Lindroth, 1968
- Amara chalciope Bates, 1891
- Amara consularis Duftschmid, 1812
- Amara crenata Dejean, 1828
- Amara dissimilis Tschitscherine, 1894
- Amara distinguenda A. Morawitz, 1862
- Amara elegantula Tschitscherine, 1899
- Amara exarata Dejean, 1828
- Amara fulva (O.F. Muller, 1776)
- Amara glacialis Mannerheim, 1853
- Amara insignis Dejean, 1831
- Amara insularis G. H. Horn, 1875
- Amara irkutensis Baliani, 1934
- Amara latior (Kirby, 1837)
- Amara lindrothi Hieke, 1990
- Amara macra (Bates, 1883)
- Amara majuscula (Chaudoir, 1850)
- Amara micantula Hieke, 1994
- Amara mikae Lafer, 1980
- Amara neomexicana (Casey, 1924)
- Amara ondai Morita, 1995
- Amara pallidula (Motschulsky, 1844)
- Amara pingshiangi (Jedlicka, 1957)
- Amara pseudosimplicidens Lafer, 1980
- Amara reitteri Tschitscherine, 1894
- Amara schwarzi (Hayward, 1908)
- Amara simplicidens A. Morawitz, 1863
- Amara sinuaticollis A. Morawitz, 1862
- Amara validula Tschitscherine, 1898
- Ondergeslacht Camptocelia
- Amara affinis Dejean, 1828
- Amara arcuata Putzeys, 1865
- Amara barcelonensis Hieke, 1983
- Amara brevis Dejean, 1828
- Amara coiffaiti Jeanne, 1981
- Amara corpulenta Putzeys, 1866
- Amara cottyi Coquerel, 1859
- Amara cretica Hieke, 2009
- Amara eximia Dejean, 1828
- Amara gottelandi Antoine, 1931
- Amara gravidula Rosenhauer, 1856
- Amara kocheri Antoine, 1933
- Amara malacensis Hieke, 1983
- Amara otini Antoine, 1938
- Amara pueli Antoine, 1923
- Amara rotundata Dejean, 1828
- Ondergeslacht Celia
- Amara aberrans Baudi di Selva, 1864
- Amara arenaria Putzeys, 1865
- Amara aurata Dejean, 1828
- Amara bifrons Gyllenhal, 1810
- Amara brunnea Gyllenhal, 1810
- Amara californica Dejean, 1828
- Amara chihuahuae (Casey, 1918)
- Amara dickorei Hieke, 1995
- Amara exlineae Minsk et Hatch, 1939
- Amara fervida Coquerel, 1859
- Amara fujiii Tanaka, 1959
- Amara glabricollis Jedlicka, 1938
- Amara gobialtaica Hieke, 2000
- Amara hanhaica Tschitscherine, 1894
- Amara hannemanni Hieke, 1991
- Amara harpalina LeConte, 1855
- Amara idahoana (Casey, 1924)
- Amara infima Duftschmid, 1812
- Amara iturupensis Lafer, 1978
- Amara jucunda (Csiki, 1929)
- Amara kailasensis Hieke, 1997
- Amara laticarpa Bates, 1873
- Amara misella Miller, 1868
- Amara mixaltaica Hieke, 2000
- Amara montana Dejean, 1828
- Amara musculis (Say, 1823)
- Amara necinfima Hieke, 2000
- Amara praetermissa C.R. Sahlberg, 1827
- Amara pseudobrunnea Lindroth, 1968
- Amara rubrica Haldeman, 1843
- Amara rupicola C. Zimmermann, 1832
- Amara sabulosa Audinet-Serville, 1821
- Amara saginata Menetries, 1849
- Amara sichotana Lafer, 1978
- Amara sinuosa (Casey, 1918)
- Amara sollicita Pantel, 1888
- Amara tartariae Bates, 1878
- Amara texana (Putzeys, 1866)
- Amara viridescens Reitter, 1883
- Amara volatilis (Casey, 1918)
- Ondergeslacht Cribramara
- Ondergeslacht Cumeres
- Ondergeslacht Curtonotus
- Amara agona Tschitscherine, 1898
- Amara alexandriensis Hieke, 1988
- Amara alpina (Paykull, 1790)
- Amara andreae Tschitscherine, 1898
- Amara arnoldiana Kryzhanovskij, 1974
- Amara asiatica Jedlicka, 1957
- Amara aulica Panzer, 1796
- Amara badakshana Kryzhanovskij, 1974
- Amara banghaasi Baliani, 1933
- Amara beicki Hieke, 1988
- Amara beybienkoi Kryzhanovskij, 1974
- Amara blanchardi Hayward, 1908
- Amara bokori Csiki, 1929
- Amara brevicollis Chaudoir, 1850
- Amara carinata (LeConte, 1848)
- Amara castanea Putzeys, 1866
- Amara charchirensis Hieke, 1993
- Amara chormaensis Hieke, 1995
- Amara conoidea Putzeys, 1866
- Amara convexiuscula Marsham, 1802
- Amara cribricollis Chaudoir, 1846
- Amara daurica Motschulsky, 1844
- Amara deparca (Say, 1830)
- Amara deserta Krynicky, 1832
- Amara disproportionalis Hieke, 1993
- Amara durangensis Van Dyke, 1943
- Amara dux Tschitscherine, 1894
- Amara dzhungarica Kryzhanovskij, 1974
- Amara extrema Hieke, 1995
- Amara fodinae Mannerheim, 1825
- Amara gansuensis Jedlicka, 1957
- Amara gebleri Dejean, 1831
- Amara gigantea (Motschulsky, 1844)
- Amara glebi Kabak, 2009
- Amara goniodera Tschitscherine, 1895
- Amara harpaloides Dejean, 1828
- Amara hiekei Kryzhanovskij & Mikhailov, 1987
- Amara hiogoensis (Bates, 1873)
- Amara humerangula Hieke, 1995
- Amara hyperborea Dejean, 1831
- Amara ignatovitschi Tschitscherine, 1894
- Amara involans Hieke, 2000
- Amara irkuteana Jedlicka, 1957
- Amara jacobina LeConte, 1855
- Amara juldusiensis Hieke, 1988
- Amara kadyrbekovi Kabak, 1991
- Amara kangdingensis Hieke, 1997
- Amara karzhantavensis Kabak, 1991
- Amara kataevi (Sundukow, 2001)
- Amara kiritshenkoi Kryzhanovskij, 1974
- Amara klapperichi Jedlicka, 1956
- Amara kochi Baliani, 1940
- Amara koiwayai Hieke, 1993
- Amara kryshanowskii Hieke, 1976
- Amara kurnakowi Hieke, 1994
- Amara lacustris LeConte, 1855
- Amara larisae (Sundukow, 2001)
- Amara macronota Solsky, 1875
- Amara medvedevi Kryzhanovskij, 1974
- Amara milalaensis Hieke, 1997
- Amara misera Tschitscherin, 1894
- Amara mixta Baliani, 1943
- Amara muchei Jedlicka, 1962
- Amara multipunctatus Kabak, 1997
- Amara nataliae Kryzhanovskij, 1974
- Amara nebrioides Kryzhanovskij, 1974
- Amara negrei Hieke, 1976
- Amara peculiaris Tschitscherine, 1894
- Amara pennsylvanica (Hayward, 1908)
- Amara propinqua Menetries, 1832
- Amara pterostichina (Hayward, 1908)
- Amara retingensis Hieke & Schmidt, 2009
- Amara shahristana Kryzhanovskij & Mikhailov, 1987
- Amara shinanensis Habu, 1953
- Amara sifanica Tschitscherine, 1894
- Amara sogdiana Kryzhanovskij, 1974
- Amara somoni Jedlicka, 1968
- Amara sublustris Tschitscherine, 1898
- Amara susamyrensis Hieke, 1988
- Amara thoracica Hayward, 1908
- Amara torrida Panzer, 1796
- Amara transiliensis Kryzhanovskij, 1974
- Amara tschitscherinella Hieke, 1990
- Amara tumida A. Morawitz, 1862
- Amara validipes Tschitscherine, 1888
- Amara vecors Tschitscherine, 1899
- Amara yupeiyuae Hieke, 2000
- Ondergeslacht Eoleirides
- Ondergeslacht Harpaloamara
- Ondergeslacht Harpalodema
- Amara ahngeriana Tschitscherine, 1903
- Amara bradytoides Reitter, 1889
- Amara eremicola Kryzhanovskij, 1962
- Amara fausti Reitter, 1888
- Amara isfahanensis Hieke, 1993
- Amara kuenlunensis Bates, 1878
- Amara lutescens Reitter, 1888
- Amara magniceps Hieke, 1993
- Amara maindroni Bedel, 1907
- Amara potanini Tschitscherine, 1894
- Amara songarica Putzeys, 1866
- Amara turcmenica Tschitscherine, 1894
- Amara vlasovi Kryzhanovskij, 1962
- Ondergeslacht Heterodema
- Ondergeslacht Hyalamara
- Ondergeslacht Iranoleirides
- Ondergeslacht Leiocnemis
- Ondergeslacht Leiramara
- Ondergeslacht Leirides
- Ondergeslacht Leiromorpha
- Ondergeslacht Leironotus
- Ondergeslacht Leuris
- Ondergeslacht Microleirus
- Ondergeslacht Neopercosia
- Ondergeslacht Paracelia
- Amara aidereensis Hieke, 2002
- Amara aimonissabaudiae Baliani, 1932
- Amara cardionota Putzeys, 1878
- Amara cardionotoides Hieke, 1988
- Amara cyrenaica Baliani, 1928
- Amara dalmatina Dejean, 1828
- Amara diabolica Hieke, 1988
- Amara dichroa Putzeys, 1870
- Amara erberi Hieke, 2000
- Amara frivola Bates, 1878
- Amara hedjazica Hieke, 1988
- Amara indica Putzeys, 1866
- Amara monochroa Hieke, 2004
- Amara obtusangula Baliani, 1934
- Amara pulchra Baliani, 1943
- Amara quenseli (Schoenherr, 1806)
- Amara rufoaenea Dejean, 1828
- Amara samnitica A. Fiori, 1899
- Amara saxicola C. Zimmermann, 1832
- Amara serdicana Apfelbeck, 1904
- Amara simplex Dejean, 1828
- Amara superans Wollaston, 1854
- Amara virginea Baliani, 1932
- Ondergeslacht Paraleirides
- Ondergeslacht Parapercosia
- Ondergeslacht Percosia
- Ondergeslacht Phaenotrichus
- Ondergeslacht Phanerodonta
- Ondergeslacht Polysitamara
- Ondergeslacht Pseudoamara
- Ondergeslacht Pseudocelia
- Amara balangshana Hieke, 1994
- Amara beresowskii Hieke, 2005
- Amara chinensis Tschitscherine, 1894
- Amara collivaga Hieke, 1997
- Amara dalijiashanica Hieke, 1997
- Amara jintangensis Hieke, 2005
- Amara minshanica Hieke, 1997
- Amara monastirensis Hieke, 2005
- Amara myanmarica Hieke, 2005
- Amara paumashanica Hieke, 1997
- Amara taguensis Hieke, 2005
- Amara taniantawengensis Hieke, 2005
- Amara yulongensis Hieke, 2005
- Amara zhegushanica Hieke, 2005
- Ondergeslacht Pseudoleirides
- Amara bucharica Tschitscherine, 1898
- Amara cadouali Morvan, 1977
- Amara chodjaii Morvan, 1975
- Amara hermoniensis Hieke, 1997
- Amara iranica Kryzhanovskij, 1968
- Amara jordanica Hieke, 2002
- Amara lopatini Kryzhanovskij, 1968
- Amara mukusensis Hieke, 1997
- Amara pakistana Jedlicka, 1963
- Amara szekessyi Jedlicka, 1953
- Amara turcica Hieke, 1976
- Amara zagrosensis Morvan, 1973
- Ondergeslacht Pseudoleiromorpha
- Amara cameroni Baliani, 1934
- Amara gangotriensis Hieke, 1988
- Amara glabella Hieke, 1981
- Amara incrassata Baliani, 1934
- Amara kabakovi Hieke, 1976
- Amara ledouxi Hieke, 1988
- Amara parkeri Baliani, 1934
- Amara tragbaliensis Hieke, 1990
- Amara wittmeri Hieke, 1981
- Amara wrasei Hieke, 1988
- Ondergeslacht Reductocelia
- Amara alacris Tschitscherine, 1899
- Amara arcticola Poppius, 1906
- Amara baliani Jedlicka, 1935
- Amara chalcophaea Bates, 1873
- Amara cholashanensis Hieke, 2000
- Amara colvillensis Lindroth, 1968
- Amara daochengensis Hieke, 2000
- Amara daxueshanensis Hieke, 2000
- Amara dequensis Hieke, 1999
- Amara litangensis Hieke, 1994
- Amara lucens Baliani, 1943
- Amara lucidissima Baliani, 1932
- Amara markamensis Hieke, 2000
- Amara minuta Motschulsky, 1844
- Amara muliensis Hieke, 2000
- Amara ovicephala Hieke, 2002
- Amara poggii Hieke, 1999
- Amara stricticeps Baliani, 1932
- Amara taiwanica Hieke, 1999
- Ondergeslacht Shunichius
- Ondergeslacht Xanthamara
- Ondergeslacht Xenocelia
- Amara abbreviata Chaudoir, 1842
- Amara ambulans C. Zimmermann, 1832
- Amara anterolata Hieke, 2001
- Amara apachensis Casey, 1884
- Amara atlantis Antoine, 1925
- Amara bischoffi Jedlicka, 1946
- Amara bradytonota Hieke, 2001
- Amara chalcea Dejean, 1828
- Amara cursitans C. Zimmermann, 1832
- Amara dabashanica Hieke, 2002
- Amara discors Kirby, 1837
- Amara elevata (Motschulsky, 1844)
- Amara fusca Dejean, 1828
- Amara fusgenua Hieke, 1999
- Amara gibba (LeConte, 1848)
- Amara harpalonota Hieke, 2001
- Amara hicksi Lindroth, 1968
- Amara ingenua Duftschmid, 1812
- Amara laoshanensis Hieke, 2002
- Amara lugubris (Casey, 1918)
- Amara mandarina Baliani, 1932
- Amara merula (Casey, 1918)
- Amara messae Baliani, 1924
- Amara municipalis Duftschmid, 1812
- Amara nikolajewi Hieke, 1999
- Amara rectangula LeConte, 1855
- Amara sikkimensis Andrewes, 1930
- Amara singularis Tschitscherine, 1894
- Amara solskyi Heyden, 1880
- Amara spuria Lindroth, 1968
- Amara vagans Tschitscherine, 1897
- Amara vivesi (Jeanne, 1985)
- Ondergeslacht Zabroscelis
- Ondergeslacht Zezea
- Amara angustata (Say, 1823)
- Amara angustatoides Hieke, 2000
- Amara belfragei Horn, 1892
- Amara chaudoiri Schaum, 1858
- Amara concinna C. Zimmermann, 1832
- Amara davidi Tschitscherine, 1897
- Amara erythrocnema Dejean, 1828
- Amara flebilis (Casey, 1918)
- Amara floralis Gaubil, 1844
- Amara fulvipes Audinet-Serville, 1821
- Amara gorevillei Hieke, 1970
- Amara hypsophila Antoine, 1953
- Amara inexspectata Hieke, 1990
- Amara kavanaughi Hieke, 1990
- Amara kulti Fassati, 1947
- Amara longula LeConte, 1855
- Amara pallipes Kirby, 1837
- Amara plebeja (Gyllenhal, 1810)
- Amara reflexicollis Motschulsky, 1844
- Amara refulgens Reiche, 1876
- Amara rufipes Dejean, 1828
- Amara scitula Zimmermann, 1832
- Amara strandi Lutshnik, 1933
- Amara strenua C. Zimmermann, 1832
- Amara tricuspidata Dejean, 1831
Bronnen, noten en/of referenties