Gezelligheid

Gezelligheid geeft een bepaalde aangename omstandigheid of gevoel weer, een vorm van knusheid, vriendelijkheid, huiselijkheid, vertrouwdheid, kneuterigheid enzovoort. Meestal heeft gezelligheid te maken met het samenzijn met anderen (in goed gezelschap). Het kan ergens gezellig zijn (de sfeer), iemand kan gezellig zijn, maar bijvoorbeeld ook een interieur kan gezellig zijn.

Etymologie

'Gezellig' is afgeleid van 'gezel'. Oorspronkelijk een persoon die bij de gilden bezig was een beroep te leren, een graad tussen leerling en meester. Tijdens deze leerfase deelde de gezel een verblijf met andere gezellen. Het woord gezel heeft als basis weer "zaal". Dus "iemand met wie men een huis deelt", en later "iemand met wie men samen is". Gezelschap, vrijgezel, metgezel en levensgezel hebben dezelfde basisbetekenis. Gezelschap is een verwant woord.

Gebruik

Gezelligheid bij de stadsboerderij in Almelo

Enkele voorbeelden van typische contexten waarin men het veelal over gezelligheid heeft:

• Koffiedrinken en een koekje eten bij de buren
• Een café bezoeken
• Rond een kampvuur of bij de open haard zitten
• Ouders of grootouders bezoeken
• Spelletjes spelen
• Schemeren (met of zonder waxinelichtjes)
• Natafelen
• Een terrasje pakken
• Inhaken op een feest
• Gourmetten, fonduen, steengrillen en barbecueën.

Maar ook van een persoon kan worden gezegd dat hij "gezellig" is, een "gezellig type" (joviaal, zorgt voor gezellige sfeer, 't is gezellig kletsen met hem/haar).

Gezelligheid wordt gezien als een typisch Nederlands woord. Toch kennen ook omringende landen het concept, alleen is er niet altijd een woord voor. Het Duitse Gemütlichkeit (gemoedelijkheid) komt een aardig eind in de goede richting, en het Deense bijvoeglijk naamwoord hyggelig (verwant met het Nederlandse heuglijk) komt met sommige betekenisnuances nog net wat dichter bij 'gezellig'. Naast het bijvoeglijk naamwoord bestaat in het Deens tevens het reflexieve werkwoord at hygge sig, dat ongeveer het gezellig maken of het naar je zin hebben betekent. Ook in Denemarken wordt hygge als iets typisch Deens beschouwd. Het Engelse cosy is slechts een halve vertaling van gezellig, omdat bij cosy het gezelschap minder centraal staat, zoals in het Nederlandse knus en huiselijk. "Cosy in company" is dan een completere vertaling. Het Frans kent het woord convivialité dat ook 'een prettig samenzijn' betekent, maar dat een iets andere connotatie heeft, en met name die van gezelligheid aan de eettafel. Bij een Brits onderzoek, uit 2004, is het woord als op vijf na moeilijkst te vertalen woord ter wereld beschouwd.^[1]

Ironie

Men hoort ook nog wel de in de jaren 90 opgang makende turbotaalterm gezellie, die een enigszins ironiserende klank kan hebben.

Uitdrukking

Bekend is het spreekwoord “Gezelligheid kent geen tijd”, wat zoiets betekent als “ Als het gezellig is, is het niet erg als het wat later wordt ”.^[2]

Bronnen, noten en/of referenties

1. Saudade "é a 7ª palavra mais difícil de traduzir" (23 juni 2004). Gearchiveerd op 5 juni 2023.
2. KENT GEEN TIJD Nederlandse spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen - Woorden.org. Spreekwoorden. Gearchiveerd op 3 juni 2023. Geraadpleegd op 6 april 2023.

WikiWoordenboek

Zoek gezelligheid op in het WikiWoordenboek.