Frits Peutz

Fredericus Petrus Josephus (Frits) Peutz (Uithuizen, 7 april 1896 – Heerlen, 24 oktober 1974) was een Nederlands architect.

Frits Peutz
Persoonsinformatie
Nationaliteit	Nederlandse
Geboortedatum	7 april 1896
Geboorteplaats	Nederland Uithuizen, Groningen
Overlijdensdatum	24 oktober 1974
Overlijdensplaats	Heerlen
Beroep	architect
Werken
Belangrijke gebouwen	Glaspaleis, Retraitehuis, Raadhuis van Heerlen, Broederhuis Molenberg
RKD-profiel
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde

Levensloop

Peutz werd in 1896 geboren in Uithuizen (provincie Groningen) als zoon van katholieke ouders, die hem in 1910 naar het jongensinternaat Rolduc (bij Kerkrade) stuurden voor zijn opleiding. Vanaf 1914 studeerde hij aan de Technische Hogeschool in Delft, met de bedoeling ingenieur te worden. In 1916 besloot hij echter architect te worden. Nog voordat hij zijn opleiding had voltooid keerde hij terug naar Limburg en begon in 1920 een eigen architectenbureau in Heerlen. In 1925 sloot hij zijn studie alsnog af. Hij betrok verschillende stijlvormen bij zijn werk, maar had een bijzondere affiniteit met het nieuwe bouwen, met een duidelijk eigen interpretatie.

Tijdens de oorlog weigerde Peutz lid te worden van de Nederlandsche Kultuurkamer, waardoor hij zijn werk aan het raadhuis van Heerlen tijdelijk moest staken. Hij werkte in deze periode onder andere aan een boek over architectuur, Ordenatlas genaamd. Na de oorlog was hij hoogleraar aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht, nadat hij daar al eerder les had gegeven aan de Academie voor Bouwkunst.^[1]

Frits Peutz was de broer van internist Jan Peutz. Hij was gehuwd met Leonie (ook Bella) Tissen. Het echtpaar kreeg veertien kinderen, waaronder de akoesticus Victor Peutz. Frits Peutz overleed op 78-jarige leeftijd te Heerlen.

Werk

Retraitehuis, Heerlen

Interieur Raadhuis van Heerlen

Interieur Jan van Eyck Academie, Maastricht

Maquette Provinciehuis Zuid-Holland

Peutz is als architect lang ondergewaardeerd geweest, waarschijnlijk doordat hij vrijwel niet in de Randstad bouwde, maar voornamelijk in Limburg. Bovendien ontwierp hij zowel modernistische als traditionalistische gebouwen, wat hem bij meerdere richtingen in de architectuur omstreden maakte. Veel van zijn modernistische gebouwen staan in Heerlen. Peutz maakte vooral naam door het warenhuis dat hij in 1933 ontwierp voor de Heerlense stoffenkoopman Peter Schunck. Tegenwoordig staat het bekend als het Glaspaleis. Het is door de Union Internationale des Architectes opgenomen op een lijst van de duizend belangrijkste gebouwen van de twintigste eeuw, wat waarschijnlijk heeft gezorgd voor een grotere belangstelling voor de modernist Peutz. Andere belangrijke Heerlense bouwwerken van Peutz, die tot het nieuwe bouwen gerekend worden zijn allereerst het woonhuis/atelier dat hij voor zichzelf ontwierp, het zogenaamde Huis op de Linde. Daarnaast het Retraitehuis, de Bioscoop Royal en de Stadsschouwburg, en 't Sonnehuys, dat hij voor het gezin van zijn schoonzus, de familie Swaen in Maastricht, bouwde.

Ook als architect van kerken was Peutz vrij succesvol; hierbij hanteerde hij veelal op het eerste oog traditioneel aandoende bouwstijlen en maakte hij gebruik van lokale materialen zoals mergel en Kunrader kalk, waardoor zijn kerken goed aansloten bij de traditionele Limburgse architectuur. Als gevolg van deze houding was hij binnen het bisdom Roermond aanvankelijk minder omstreden dan meer vernieuwende collega's als Alphons Boosten en Jos Wielders. Buiten Limburg kreeg Peutz echter nauwelijks kerkelijke opdrachten, met name doordat hij zich sterk afzette tegen de Delftse School, een groep architecten onder leiding van M.J. Granpré Molière, en de daaruit voortgekomen Bossche School, onder leiding van Dom Hans van der Laan. Deze bewegingen waren vanaf de jaren 1930 tot in de jaren 1960 dominant in de katholieke kerkelijke architectuur in Nederland. Tot Peutz' kerkelijk oeuvre behoren onder meer kerken in Maastricht, Ransdaal, Oirsbeek en Berg en Terblijt, die alle, naast het traditionalistische uiterlijk, postmodernistische elementen bevatten.^[2]

Een geheel eigen positie in het oeuvre van Peutz neemt het Raadhuis van Heerlen in, dat aan de buitenkant vrij functionalistisch oogt, maar met klassiek aandoende, postmodernistische details. De klassieke monumentaliteit van het gebouw - men zou zelfs kunnen zeggen dat de met travertin beklede gevels een fascistische uitstraling hebben - wordt echter tenietgedaan door enkele van Peutz' befaamde 'knipogen': het balkon aan de voorkant, waar een potentiële dictator zich aan het volk zou willen vertonen, lijkt al bij voorbaat onder dat gewicht een stuk naar beneden gezakt; het door machtige zuilen ondersteunde balkon aan de zijgevel ontbeert een vloer, waardoor het bij voorbaat ongeschikt is voor machtsvertoon. Eenmaal binnen, bevindt men zich in een modernistische omgeving met veel glas en staal, witgesausde betonnen muren, zwevende trappen, paddenstoelkolommen en vides.

Lijst van werken

Foto	Naam	Oorspronkelijke Functie	Bouwperiode	Locatie	Verdere bijzonderheden
	Villa notaris Wijnands	woonhuis	1919	Heerlen
	Broederschool en Broederhuis Molenberg	klooster en school	1921	Heerlen
	Kerk van de H. Vincentius à Paolo	kerkgebouw	1922-1923	Brunssum
	'Peutzhal' (fabriekshal ENCI)	fabrieksgebouw	1927	Maastricht	in samenwerking met H.A.H. de Ronde.[3]
	Bioscoop Olympia	bioscoop en woningen	ca. 1927	Utrecht
	Kerk van de H. Antonius van Padua	kerkgebouw	1929	Heerlen
	Huize Casa Blanca	woonhuis	1929	Houthem
	Kweekschool Maria Immaculata	schoolgebouw	1928-1929	Heerlen	rijksmonument [4]
	Sint-Theresiaschool	schoolgebouw	1930-1931	Maastricht
	Huis op de Linde	woonhuis met kantoor	1931	Heerlen
	ULO-school	schoolgebouw	1931	Heerlen
	Sint-Theresiakerk	kerkgebouw	1932	Ransdaal
	Monseigneur Laurentius Schrijnenhuis	retraitehuis voor vrouwen en meisjes	1932-1933	Heerlen	Anno 2024 bedrijfsverzamelgebouw
	Glaspaleis (oorspronkelijk: Modehuis Schunck)	warenhuis	1933	Heerlen	Anno 2024 een cultureel centrum
	't Sonnehuijs	woonhuis	1933	Maastricht
	Sint-Monulphus en Gondulphuskerk	kerkgebouw	1933	Berg
	Sint-Bernadettekerk	kerkgebouw	1933	Abdissenbosch (Landgraaf)
	Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdeskerk	kerkgebouw	1936	Maastricht
	Mèrthal	markthal	1937	Horst
	Bioscoop Royal	bioscoop	1937	Heerlen
	Huizenblok Oliemolenstraat/Akerstraat	woonhuizen	1937	Heerlen	Adressen: Oliemolenstraat 1 / Akerstraat 65 A / Akerstraat 65 B
	Kerk van Sint-Pieter beneden	kerkgebouw	1938	Maastricht
	Pand Kneepkens	warenhuis	1939	Heerlen	Sinds 2022 is het Nederlands Mijnmuseum in het gebouw gevestigd
	Laanderstraat 27	woonhuis met restaurant	1939	Heerlen
	Geleenstraat 7	woonhuis met winkel	1939	Heerlen
	Raadhuis van Tegelen	raadhuis	1940	Tegelen	In 1947 officieel geopend met nieuwe monumentale fronton
	Raadhuis van Heerlen	raadhuis	1936-1942	Heerlen
	Melkcentrale "De Mijnstreek en Omgeving"[5]	melkcentrale	1946	Heerlen	gesloopt in 1987
	Johannes Berchmansschool	schoolgebouw	1948	Maastricht
	St. Lambertuskerk	kerkgebouw	1951	Oirsbeek
	Sint-Matthiaskerk	kerkgebouw	1951	Posterholt
	Sint-Annakerk	kerkgebouw	1953	Heerlen
	Sint-Nicolaaskerk	kerkgebouw	1954-1955	Meijel
	Dienstgebouw voor gemeentebedrijven Heerlen	kantoorgebouw	1955	Heerlen
	Kantoorgebouw Kruisstraat 80[6]	kantoorgebouw	1955-1956	Heerlen
	Heilige Geestkerk	kerkgebouw	1955-1956	Roermond
	Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkranskerk	kerkgebouw	1956-1957	Treebeek (Brunssum)
	Uitbreiding Sint-Jozefziekenhuis	ziekenhuis	1954-1958	Heerlen	Frits Peutz ontwierp een nieuwe zusterflat en beddenhuis[7]
	Dienstgebouw Limagas	kantoorgebouw	1958	Heerlen	[8]
	Vroom & Dreesmann en Hotel Europe	warenhuis en hotel	1958	Heerlen	gesloopt in 2018[9]
	Stadsschouwburg	schouwburg	1958-1961	Heerlen
	Jan van Eyck Academie	schoolgebouw	1959-1961	Maastricht
	Provinciehuis Zuid-Holland	provinciehuis	1959-1964	Den Haag	Twee vleugels van Peutz gesloopt in 1995[10]
	St. Lucaskliniek	revalidatiecentrum	1964-1967[11]	Hoensbroek Heerlen	Sinds 2009 valt het complex onder de Adelante Zorggroep
	Vroom & Dreesmann	warenhuis	1966-1968	Sittard	gesloopt in 2022
	Sint Lucas Ziekenhuis	ziekenhuis	1966-1968	Amsterdam	verbouwd en uitgebreid in de periode 1998-2004 [12]
	Gebouwen Bètafaculteit Roomsch Katholieke Universiteit Nijmegen	universiteit	1969	Nijmegen	Deels gesloopt
	Thermenmuseum	museum	1975-1977	Heerlen	Postuum gebouwd door zonen Jan en Piet Peutz van Bureau Peutz Wordt vervangen door Romeins museum.[13]

Zie ook

• Lijst van Nederlandse architecten

Externe links

• (en) Beschrijving en een lijst met gerealiseerde gebouwen
• Website Peutz Architecten
• Retraitehuis

Bronnen, noten en verwijzingen

• Bisscheroux, N., S. Minis, W. van den Bergh, F. Humblé (1997): Architectuurgids Maastricht 1895-1995. Stichting Topos & Gemeente Maastricht, Maastricht. ISBN 90-9010710-x (online tekst op toposmaastricht.com)
• Dominicus-van Soest, Marleen, 'Frits Peutz, veelzijdig architect', artikel op Cultuurwijzer on-line tekst
• Peutz op kerkgebouwen-in-limburg.nl

---

1. 'Tijdgenoten: Prof. F. Peutz', in: De Tijd, 2 oktober 1954, p. 8 (online te raadplegen op delpher.nl; p. 12).
2. De kunsthistoricus Alexander van Grevenstein schreef over het postmodernistische element in Peutz' werk het volgende: "Ze [de kerk en pastorie van Ransdaal] maken deel uit van zijn eerdere, eclectische periode die gezien wordt als een voorloper van het postmodernisme. Dat laatste vierde hoogtij in de jaren zeventig en tachtig onder de bezielende leiding van de Engelse architect Charles Jencks, die er flinke sier mee maakte. Het bleek een modegril, die zijn bestaansrecht ontleende aan een al te oppervlakkige omgang met het verleden. Het verschil is evenwel dat het Frits Peutz erom te doen was authenticiteit en eigen wortels in een nieuwe vorm te vangen, zonder zich in een wirwar van citaten te verliezen." ('Knipoog naar sprookjesbos', bespreking van de Sint-Theresiakerk in Ransdaal, in: Dagblad De Limburger, 20-2-2013).
3. Bisscheroux (1997), pp. 199, 206.
4. 'Kweekschool Maria Immaculata', op monumenten.nl, geraadpleegd op 30 mei 2024.
5. "Gemengde berichten (pagina 2)", Gazet van Limburg, 23 december 1948. Geraadpleegd op 19 november 2023.
6. Kantoorgebouw Kruisstraat 80. Stichting Open Monumentendag Heerlen. Geraadpleegd op 28 mei 2024.
7. "50 jaren in dienst van zieken", Gazet van Limburg, 18 september 1954. Geraadpleegd op 29 mei 2024. – via Delpher.
8. "Nieuwbouw Limagas Heerlen", Limburgsch dagblad, 13 mei 1958. Geraadpleegd op 29 mei 2024. – via Delpher.
9. 'Thema 6: de moderne stad', op youlearn.ou.nl, geraadpleegd op 25 april 2024.
10. "Zuid-Holland sloopt deel Provinciehuis", Volkskrant, 5 september 1995. Geraadpleegd op 13 maart 2024. – via Delpher.
11. "Eerste Spade voor St. Lucaskliniek", 31 augustus 1964. Geraadpleegd op 1 juni 2024. – via Delpher.
12. Wim Ruigrok & Eric Slot, 'Bouwen & Slopen: Uitbreiding Lucas Andreas Ziekenhuis', in: Ons Amsterdam, 1 maart 2002.
13. Den Boer, Arjan, Het Thermenmuseum in Heerlen van Fritz Peutz was spraakmakend en zijn tijd ver vooruit. de Architect. vmn media (19 juni 2024). Geraadpleegd op 20 juni 2024.