Drie soldaten

Drie soldaten is een grisailleschilderij gemaakt door Pieter Bruegel de Oude in 1568. Het is een klein werk op paneel, linksonder gesigneerd BRVEGEL M.D [L] XVIII.

Drie soldaten
Kunstenaar	Pieter Bruegel de Oude
Jaar	1568
Techniek	Olieverf op paneel
Afmetingen	21 × 18 cm
Museum	Frick Collection
Locatie	New York
RKD-gegevens
Portaal    Kunst & Cultuur

Detail uit De prediking van Johannes de Doper: de linkse figuur is een landsknecht die op de tamboer lijkt. Elders in het schilderij doet een besnorde man met rozerode pofbroek aan de fluitist denken.

Voorstelling

Het schilderij toont drie landsknechten, huurlingen herkenbaar aan hun flamboyante uitdossing. Meer bepaald zien we het trio dat voorop marcheerde: de tamboer, de vendelier en de pijper. Alle drie zijn ze uitgerust met typische korte zwaarden genaamd Katzbalger. De linkse soldaat, die we op de rug zien, heeft het bovenlichaam gedraaid om op de trom te slaan. Hij heeft een touwnetje over zijn haar getrokken en draagt daarboven een gevederde hoed. De figuur in het midden, nauwelijks zichtbaar, richt de blik opwaarts naar het vaandel waarmee hij zwaait. Zijn zwaard – horizontaal gedragen – staat door de armbeweging met de punt naar boven. De rechtse soldaat speelt op zijn pijperfluit in een elegant contraposto. Hij draagt een met bont afgezette muts en, net als de vendelier, een lange, brede pofbroek en prominente kulzak.

Stenen op de voorgrond suggereren dat het trio zich in open lucht bevindt, maar verder is de situatie volstrekt ongedefinieerd. De sfeer lijkt niet dreigend. Atypisch voor Bruegel is dit een werk zonder meerduidige betekenislagen.

Invloeden en stijl

Het tafereel sluit aan bij de documentaire afbeeldingen van militairen die doorheen de 16e eeuw een populair thema voor prenten waren. Bruegel kende dit werk ongetwijfeld en vond mogelijk inspiratie bij grafische kunstenaars als Barthel Beham en Jacob Binck. Compositorisch en qua afwerking steekt zijn schilderij er bovenuit. De houdingen creëren dynamiek en beweging, nog versterkt door het afsnijden van de trom en het vaandel. De virtuoze penseelvoering is los maar waar nodig gedetailleerd. De dun opgebrachte verf laat de grondlaag doorschemeren en geeft zo luminositeit aan de figuren opzij, maar om de middelste soldaat donker te laten is de grondlaag er met zwart bedekt. Door verkleuring is het werk warmer van toon dan oorspronkelijk.

Bruegel was een volleerd grisailleschilder die al in 1551 de buitenluiken had geleverd voor een altaarstuk van de handschoenmakers voor de Mechelse Sint-Romboutskerk. Bovendien had hij met De ontslaping van Maria en Christus en de overspelige vrouw de techniek gebruikt voor zelfstandige kunstwerken. Drie soldaten is nog kleiner dan deze eerdere panelen en sluit aan bij het jaar van productie. Alle bewaarde werk uit 1568 – het laatste jaar waaruit nog schilderijen van Bruegel bekend zijn – is gemaakt op een kleiner, intiemer formaat.

Nachleben en herkomst

Ongewoon voor een Bruegel zijn van de Drie soldaten geen kopies of prenten bekend. Evenmin weten we wie de opdrachtgever was. Pas in 1640 duikt een eerste archivalisch spoor op in de vorm van een vermelding op een inventaris van de katholieke koning Karel I van Engeland: A Peece of three Swittz little entire figures, being an Auntient, A drummer, and a fluter done by old Peter Brewgill given by Mr Endimion Porter, in blacke and white. De gulle schenker was een Engelse diplomaat van wie geweten is dat hij in 1634 een reis naar de Nederlanden ondernam. Onder het Engelse Gemenebest werd het schilderij in 1652/53 verkocht aan een zekere T. Greene, maar bij de Restauratie werd het gerestitueerd aan de koninklijke collectie. Daar bleef het tot een verkoop het vanaf 1714 in private handen bracht. Sinds 1965 maakt het werk deel uit van de Frick Collection.

Literatuur

• Bernice Davidson (ed.), The Frick Collection, An Illustrated Catalogue. Paintings in The Frick Collection, vol. I, 1968, p. 142-146
• Manfred Sellink, Bruegel. Het volledige werk, 2011, p. 260
• Karen Serres en Dominique Allart (eds.), Bruegel in Black and White. Three Grisailles Reunited, tent.cat. 2016, p. 46-51
• Elke Oberthaler e.a. (eds.), Bruegel. The Master, tent.cat. 2018, p. 86-88

Externe link

• De drie soldaten (Google Arts & Culture)

De werken van Pieter Bruegel de Oude

Bewaarde schilderijen

Landschap met de parabel van de zaaier (1557) · Wie een varken is, moet in het kot (1557) · Twaalf spreekwoorden (1558) · De spreekwoorden (1559) · De strijd tussen Vasten en Vastenavond (1559) · De kinderspelen (1560) · De zelfmoord van Saul (1562) · Twee aapjes (1562) · De val der opstandige engelen (1562) · De triomf van de dood (ca. 1562) · Dulle Griet (1563) · De vlucht naar Egypte (1563) · Gezicht op de baai van Napels (ca. 1563) · De bouw van de toren van Babel (1563) · De aanbidding door de wijzen in de sneeuw (1563) · De kruisdraging (1564) · De aanbidding door de wijzen (1564) · De ontslaping van Maria (ca. 1564) · Christus en de overspelige vrouw (1565) · De hooitijd (juni/juli) (1565) · De oogst (augustus/september) (1565) · De terugkeer van de kudde (oktober/november) (1565) · Jagers in de sneeuw (december/januari) (1565) · De sombere dag (februari/maart) (1565) · Winterlandschap met schaatsers en vogelknip (1565) · De kindermoord te Bethlehem (ca. 1566) · De boerenbruiloftsdans (1566) · De volkstelling te Bethlehem (1566) · De prediking van Johannes de Doper (1566) · De Sint-Maartenswijn (1566-67) · Het Land van Kokanje (Luilekkerland) (1567) · De bekering van Paulus (1567) · Het bruiloftsmaal (ca. 1567) · De dorpskermis (ca. 1567) · De toren van Babel (ca. 1568?) · Drie soldaten (1568) · De nestrover (1568) · De misantroop (1568) · De parabel van de blinden (1568) · Hoofd van een boerin (ca. 1568) · De kreupele bedelaars (1568) · De ekster op de galg (1568)

Betwiste en in kopie overgeleverde schilderijen

Landschap met de verschijning van Christus aan het meer van Tiberias (1553) · De aanbidding door de wijzen (ca. 1556) · De val van Icarus (ca. 1565)

Bewaarde prenten

De grote vissen eten de kleine · Zeeslag in de Straat van Messina

Mediabestanden

Zie de categorie Three Soldiers by Pieter Bruegel the Elder van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.