Defensie-industrie

De defensie-industrie of wapenindustrie is de wereldwijde industrie en handel, die wapens en militaire goederen en technologie produceert en verkoopt. Ze bestaat uit de overheid en de commerciële industrie, die betrokken zijn bij onderzoek, ontwikkeling, productie en onderhoud van militair materiaal, apparatuur en faciliteiten. Wapenproducerende bedrijven leveren voornamelijk wapens voor de strijdkrachten van de landen. Bepaalde afdelingen van de overheid zijn ook actief in de wapenindustrie met het aankopen en verkopen van wapens, munitie en andere militaire objecten. Producten zijn onder andere geweren, munitie, raketten, militaire vliegtuigen, militaire voertuigen, schepen, elektronische systemen, en nog veel meer. De defensie-industrie verricht daarnaast inspanningen op het gebied van onderzoek en ontwikkeling.

Werknemers assembleren pistolen in de productie van John Inglis Munitions, Canada, April 1944.

Productie van munitie.

Productie van tanks.

Assemblage van McDonnell Douglas T-45 Goshawk.

Goalkeeper aan boord van het L-fregat Jacob van Heemskerck.

Overzicht

Geschat wordt dat jaarlijks meer dan 1,5 biljoen dollar wordt besteed aan militaire uitgaven wereldwijd (2,7% van het bbp).^[1] Een deel hiervan gaat naar de aankoop van militaire hardware en diensten van de militaire industrie. De gecombineerde verkoop van wapens van de top 100 van grootste wapenproducerende ondernemingen bedroeg naar schatting 315 miljard dollar in 2006.^[2] In 2004 werd meer dan $ 30 miljard besteed aan de internationale wapenhandel (in dit bedrag is de binnenlandse verkoop van wapens uitgesloten).^[3] De wapenhandel is ook een van de sectoren beïnvloed door de kredietcrisis, waarbij de waarde van de totale transacties in de markt meer dan halveerde, van 32,9 tot 14,3 miljard dollar in 2008.^[4] Veel geïndustrialiseerde landen hebben een binnenlandse wapenindustrie om hun eigen strijdkrachten te voorzien. Sommige landen hebben ook een aanzienlijke legale of illegale binnenlandse handel in wapens voor het gebruik door de burgers. Illegale handel in kleine wapens is gangbaar in veel landen en regio's die getroffen zijn door politieke instabiliteit.

Contracten om aan een bepaald land militaire goederen te leveren worden toegekend door de overheid, waardoor wapencontracten van grote politieke betekenis zijn. De link tussen politiek en de wapenhandel kan resulteren in de ontwikkeling van wat de Amerikaanse president Dwight D. Eisenhower omschreef als een militair-industrieel complex, waarbij de strijdkrachten, handel en politiek nauw zijn verbonden. De gang van zaken rond Europese defensieopdrachten is min of meer analoog aan dat in het Amerikaanse militair-industrieel complex. Verschillende organisaties, sommige beursgenoteerde, anderen privaat, bieden op deze contracten, die vaak om vele miljarden dollars kunnen draaien. Soms, zoals bij het contract voor de nieuwe Joint Strike Fighter, vindt een openbare aanbesteding plaats, waarbij de beslissing wordt genomen op grond van de geschiktheid van het ontwerp, dat door de betrokken bedrijven is ingediend. In andere gevallen is er geen mogelijkheid tot bieden of competitie.

In de Koude Oorlog werd de uitvoer van wapens gebruikt door zowel de Sovjet-Unie als de Verenigde Staten om andere landen politiek te beïnvloeden, met name derdewereldlanden. Sinds de val van de Sovjet-Unie is de wereldwijde wapenexport in eerste instantie licht gedaald. Sinds 2003 is er echter weer sprake van groei, waarna het niveau van tijdens de Koude Oorlog dicht is benaderd.^[5]

Defensie-industrie wereldwijd

Grootste defensiebudgetten ter wereld

Zie Lijst van landen naar militaire uitgaven voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In 2020 bedroegen de wereldwijde militaire uitgaven zo'n US$ 1981 miljard.^[6] Dit is een stijging van 2,6% in vergelijking tot 2019 en 9,3% meer dan in 2011. De uitgaven als percentage van het globale bruto binnenlands product (bbp) was zo'n 2,4% in 2020.^[6] In vier van de vijf regio's stegen de militaire uitgaven met 5,1% in Afrika, 4,0% in Europa, 3,9% in Amerika en 2,5% in Azië en Oceanië. Voor het Midden-Oosten kan het SIPRI geen schatting maken vanwege het ontbreken van informatie.

In 2020 waren de landen met de hoogste uitgaven voor het militaire apparaat de Verenigde Staten met US$ 778 miljard en de Volksrepubliek China met US$ 252 miljard.^[6] Op de derde plaats stond India met US$ 73 miljard gevolgd door Rusland met US$ 62 miljard. Het Verenigd Koninkrijk stond op de vijfde plaats.^[6]

Hieronder een lijst van de tien landen met de hoogste defensiebegroting voor het jaar 2010, bij elkaar US$ 1220 miljard ofwel 76% van de totale uitgaven wereldwijd. De informatie is afkomstig van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).^[7][8] De totale uitgaven wereldwijd bedroegen in 2010 US$ 1630 miljard.

Rang	Land	Uitgaven (US$ miljard)	Wereldaandeel	In % van BBP (2010)
—	Wereldtotaal	1630	100%	—
1	Verenigde Staten	698,0	42,8%	4,8
2	China	119,0[9]	7,3%[9]	2,1
3	Verenigd Koninkrijk	59,6	3,7%	2,7
4	Frankrijk	59,3	3,6%	2,3
5	Rusland	58,7[9]	3,6%[9]	4,0
6	Japan	54,5	3,3%	1,0
7	Duitsland	45,2	2,8%	1,3
8	Saoedi-Arabië	45,2	2,8%	10,4
9	India	41,3	2,5%	2,7
10	Italië	36,0	1,8%	1,7

Grootste wapenexporteurs ter wereld

De internationale handel in wapens en uitrusting was in de periode 2016-2020 ongeveer gelijk aan die van 2011-2015.^[6] Het bleef hiermee op een hoog niveau, maar lag nog altijd zo'n 35% onder de piek die werd bereikt 1981-1985 op het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Het SIPRI werkt met meerjarige gemiddelden omdat de jaarlijkse fluctuaties groot kunnen zijn. De vijf grootste exporteurs in 2016-2020 waren achtereenvolgens de Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk, Duitsland en de Volksrepubliek China. Deze vijf namen voor drie kwart de wereldwijde export van militair materiaal voor hun rekening.^[6]

De eenheid in deze tabel zijn zogenaamde trendindicatorwaarden, uitgedrukt in miljoenen dollars in prijzen uit 1990. Deze waarden vertegenwoordigen geen echte financiële stromen maar zijn een ruwe instrument om de volumes van de overdracht van wapens te schatten, onafhankelijk van de gecontracteerde prijzen, die soms wel nul kunnen zijn in het geval van militaire hulp. Uitgedrukt oplopende van 2000 tot 2009. De informatie is afkomstig van het Stockholm International Peace Research Institute.^[10]

Rang	Leverancier	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
1	Verenigde Staten	5908	5229	5698	6866	6700	7453	8003	6288	6658	8641
2	Rusland	5896	5705	5236	6178	5134	5095	5426	5953	5575	6039
3	Duitsland	850	916	1713	1105	2080	2567	3194	2500	2432	2340
4	Frankrijk	1297	1368	1345	2219	1724	1643	2432	1994	1865	834
5	Verenigd Koninkrijk	1368	1068	741	1316	1039	855	1018	982	1022	1054
6	China	499	509	665	292	303	597	430	586	1000	1423
7	Nederland	203	239	342	209	583	1187	1326	530	545	503
8	Zweden	880	191	526	314	538	432	366	454	383	806
9	Italië	216	426	341	212	774	502	684	417	514	627
10	Israël	407	436	368	628	368	299	438	281	807	472
11	Oekraïne	700	311	442	200	290	553	728	330	320	201
12	Spanje	7	120	150	56	108	843	590	610	998	513
13	Zwitserland	193	157	181	243	246	285	301	482	255	137
14	Canada	129	170	263	265	226	226	334	227	169	258
15	Zuid-Korea	165	N/A	100	29	48	94	220	80	163	95

Grootste wapenimporteurs ter wereld

In 2016–20 waren de vijf grootste importeurs van wapens Saoedi Arabië, India, Egypte, Australia en de Volksrepubliek China. Deze vijf namen ruim een derde van de wereldwijde import voor hun rekening.^[6] De regio Azië en Oceanië was de grootste afnemer met 36% gevolgd door het Midden-Oosten met 33% van het wereldwijde totaal.

De eenheid in deze tabel zijn wederom zogenaamde trendindicatoren, uitgedrukt in miljoenen dollars. Deze waarden vertegenwoordigen geen echte financiële stromen, maar zijn een ruwe indicatie om volumes van de overdracht van wapens te schatten, onafhankelijk van de gecontracteerde prijzen, die zo laag als nul kunnen zijn in het geval van militaire hulp.

Rang	Importeur	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
1	India	911	1242	1872	2802	2227	1036	1257	2179	1810	2116	3337
2	Singapore	622	220	235	88	384	543	52	368	1123	1729	1078
3	Maleisië	30	26	131	135	48	51	410	546	541	1494	411
4	Griekenland	710	725	491	2241	1528	389	598	1796	563	1269	703
5	Zuid-Korea	1262	623	461	680	986	686	1650	1758	1821	1172	1131
6	Pakistan	158	397	533	592	385	332	262	613	939	1146	493
7	Algerije	418	553	237	197	272	156	308	471	1518	942	791
8	Verenigde Staten	301	449	453	533	512	501	581	731	808	831	893
9	Australië	364	1191	647	798	505	470	682	629	380	757	1677
10	Turkije	1170	553	1009	438	187	1005	422	585	578	675	468
11	Saoedi-Arabië	80	59	555	159	1161	148	185	64	115	626	787
12	Verenigde Arabische Emiraten	243	186	213	695	1246	2198	2026	938	748	604	493
13	China	2015	3366	2819	2207	3080	3511	3831	1474	1481	595	559
14	Noorwegen	263	148	92	4	6	14	469	494	536	576	205
15	Indonesië	171	27	63	398	82	31	58	577	241	452	198

Defensiebedrijven

Grootste defensiebedrijven wereldwijd

De 10 grootste wapenproducenten ter wereld in 2008^[11][12]

Bedrijf	Land	Rang	Verkoop Wapens	Omzet Totaal	Aandeel Wapens in totaal	Resultaat	Aantal werknemers
BAE Systems	Verenigd Koninkrijk	1	32.420	34.086	95%	3250	106.400
Lockheed Martin	Verenigde Staten	2	29.880	42.731	70%	3217	146.000
Boeing	VS	3	29.200	60.909	48%	2672	162.200
Northrop Grumman	VS	4	26.090	33.887	77%	-1262	123.600
General Dynamics	VS	5	22.780	29.300	78%	2459	92.300
Raytheon	VS	6	21.030	23.174	91%	1672	73.000
EADS	Duitsland, Frankrijk en Spanje	7	17.900	63.346	28%	2302	118.350
Finmeccanica	Italië	8	13.240	25.037	53%	996	73.400
L-3 Communications	VS	9	12.160	14.901	82%	949	65.000
Thales	Frankrijk	10	10.760	18.543	58%	952	63.250
Omzet en winst in miljoen US$, Opgave zonder China

Voor het jaar 2020 staan de grootste bedrijven in de tabel hieronder. Hier zijn ook de bedrijven opgenomen uit de Volksrepubliek China, die in de opgave over 2008 nog ontbraken. De Europese bedrijven die in 2008 in de top 10 stonden, staan hieronder ook vermeld ook al zijn ze uit de top gezakt. Raytheon Technologies is sterk gestegen in de ranglijst door de fusie met United Technologies Corporation in 2020. EADS is van naam veranderd in Airbus en Finmeccanica is vanaf 2016 verder gegaan als Leonardo. Rusland ontbreekt in de lijst, maar het staatsbedrijf Rostec is een grote producent en exporteur van wapens. In 2017 behaalde het een omzet van US$ 27 miljard waarvan twee derde militair gerelateerd en verdient daarmee een plaats in de top 10.

De 10 grootste wapenproducenten ter wereld in 2020^[13]

Bedrijf	Land	Rang	Verkoop Wapens	Omzet Totaal	Aandeel Wapens in totaal
Lockheed Martin	Verenigde Staten	1	58.210	65.398	89%
Raytheon Technologies	VS	2	36.780	56.587	65%
Boeing	VS	3	32.130	58.158	55%
Northrop Grumman	VS	4	30.420	36.799	83%
General Dynamics	VS	5	25.840	37.925	68%
BAE Systems	Verenigd Koninkrijk	6	24.020	24.714	97%
Norinco	China	7	17.930	70.997	25%
AVIC	China	8	16.980	67.923	25%
CETC	China	9	14.610	34.302	43%
L3 Harris Technologies	VS	10	14.190	18.194	78%
Airbus	Duitsland, Frankrijk en Spanje	11	11.990	56.893	21%
Leonardo	Italië	13	11.160	15.286	47%
Thales	Frankrijk	14	9050	19.365	47%
Omzet en winst in miljoen US$, Opgave zonder Rusland

Europese defensiebedrijven

Europese defensiebedrijven zijn onder andere:

• BAE Systems fusie van GEC en British Aerospace
• Airbus Group (voormalige EADS)
• Thales Groep
• Leonardo, tot 2016 bekend als Finmeccanica
• Groupe Dassault (Frankrijk)
• Rheinmetall (Duitsland)

Defensiebedrijven in Nederland

In Nederland zijn er zo'n 250 bedrijven actief op het gebied van de productie en export van wapens of wapenonderdelen. In 1998 werd er door de overheid voor minstens 160 miljoen euro aan subsidie besteed aan deze industrie, die werk verschaft aan ongeveer 12.000 mensen. TNO is het bekendste en grootste onderzoeksinstituut dat zich met wapens bezighoudt. Verder zijn onder andere het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) en Stork betrokken bij de ontwikkeling van de Joint Strike Fighter. Scheepswerf De Schelde (eigendom van Damen Shipyards) is leverancier van marineschepen aan onder meer Indonesië. Vaak worden deze schepen uitgerust met Thales commando- en communicatieapparatuur.

Internationale verdragen voor wapenbeheersing

• Het Verdrag inzake de wapenhandel (Engels Arms Trade Treaty) is de naam van een potentieel multilateraal verdrag dat de internationale handel in conventionele wapens zou beheersen. Het verdrag is in het voortraject van de ontwikkeling en het is nog niet officieel uitonderhandeld.
• Het Missile Technology Control Regime (MTCR) is een informeel en vrijwillig samenwerkingsverband tussen 34 landen om de verspreiding van raketten voor onbemande luchtvaartuigen, met technologie in staat om een 500 kg laadvermogen ten minste 300 km dragen, te voorkomen.
• Het verdrag voor de beperking van de Naval Bewapening (Engels Treaty for the Limitation of Naval Armament) zijn vele afzonderlijke verdragen. In het algemeen hebben deze verdragen betrekking op de Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, Japan en Frankrijk.
• De Conventie over Clustermunitie (CCM) (Engels Convention on Cluster Munitions) is een internationaal verdrag dat het gebruik van clusterbommen, een wapen dat submunitie ("bommetjes") over een gebied verstrooit, verbiedt.
• Het Ruimteverdrag (Engels Outer Space Treaty, een verdrag inzake de beginselen omtrent activiteiten van staten in het onderzoek en gebruik van de kosmische ruimte met inbegrip van de maan en andere hemellichamen, is een verdrag dat de basis van het internationale ruimterecht vormt.
• Het Verdrag van Ottawa of de Mine Ban Treaty, officieel het Verdrag inzake het verbod van het gebruik, de aanleg van voorraden, de productie en de overdracht van antipersoonsmijnen en inzake de vernietiging, volledig verboden alle antipersoneelmijnen (AP-mijnen).
• Het nieuwe START -Verdrag voor strategische kernwapenontmanteling is een bilateraal nucleair ontwapeningsverdrag tussen de Verenigde Staten en de Russische Federatie, dat werd ondertekend in Praag op 8 april 2010.
• Het Protocol van Genève is een verdrag dat is bedoeld om het gebruik van chemische en biologische wapens te verbieden. Het werd ondertekend in Genève op 17 juni 1925 en in werking getreden op 8 februari 1928. Het werd geregistreerd in Volkenbond Verdrag Series op 7 september 1929.
• Het Verdrag Chemische Wapens (Engels Chemical Weapons Convention) behelst een wereldwijd verbod op het gebruik en het in voorraad hebben van chemische wapens.
• Het Verdrag biologische wapens behelst een wereldwijd verbod op de ontwikkeling, de productie en het aanleggen van voorraden van bacteriologische (biologische) en toxinewapens. Het was het resultaat van langdurige inspanningen van de internationale gemeenschap om een nieuw instrument dat een aanvulling op het Protocol van Genève 1925 vormde vast te stellen.

Zie ook

• Lijst van wapenfabrikanten
• Defensie (landsverdediging)
• Wapenhandel
• Arsenaal (gebouw)

Mediabestanden

Zie de categorie Military industry van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Arms industry op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

1. www.globalissues.org
2. Stockholm International Peace Research Institute
3. BBC
4. Defence sector deal-making is finding itself in a war zone, warns report. 12 March 2009. BriskFox. Gearchiveerd op 22 februari 2012. Geraadpleegd op 19 juli 2011.
5. www.sipri.org
6. (en) SIPRI English summary, geraadpleegd op 5 maart 2022
7. Stockholm International Peace Research Inst.- Military expenditure database
8. The 15 countries with the highest military expenditure in 2009
9. Schatting van SIPRI
10. Top List TIV Tables-SIPRI. Gearchiveerd op 14 februari 2013. Geraadpleegd op 19 juli 2011.
11. Stockholm International Peace Research Institute: SIPRI Yearbook 2009, Appendix 6A. The SIPRI Top 100 arms-producing companies, 2007
12. The SIPRI Top 100 Arms-Producing Companies, 2008, SIPRI Fact Sheet, april 2010
13. (en) SIPRI The Top 100 Arms-Producing Companies, 2020, geraadpleegd op 6 maart 2022