Coadjutor

Een coadjutor is binnen de Rooms-Katholieke Kerk een hulpbisschop, vice-abt of vice-proost die bij zijn benoeming het recht van opvolging (cum iure successionis) krijgt.^[1]

Kerkrecht

Een coadjutor wordt meestal benoemd in gevallen waarin de zetelende diocesane bisschop (de ordinarius loci) vanwege ouderdom of ziekte niet meer bij machte is om volop te functioneren. Na het overlijden of terugtreden van de bisschop zal de coadjutor hem automatisch opvolgen.

In het Wetboek van Canoniek Recht van 1917 was ook het ambt van coadiutor sedi datus voorzien. Dat was een hulpbisschop die geen recht van opvolging had, maar die in het geval van overlijden van de (aarts)bisschop wel het recht had in functie te blijven, daar de Codex van 1917 er nog van uitging dat een nieuw benoemde (aarts)bisschop het recht had zijn hulpbisschoppen te ontslaan, wat in het Wetboek van Canoniek Recht van 1983 niet meer is voorzien.

Coadjutrix

De vrouwelijke vorm van coadjutor is coadjutrix. De coadjutrix is na de abdis de hoogste in rang in de hiërarchie van een vrouwenabdij en de priorijen die tot die abdij behoren. Net als de coadjutor-bisschop heeft zij recht van opvolging.^[2] In de abdij van Fontevraud werd de coadjutrix ook grootpriores ("grande prieure") genoemd.

In oudere teksten heeft coadjutrix soms de algemene betekenis van assistent-bestuurster of rechterhand. Zo werd de Engelse schrijfster Delarivier Manley door Thackeray de "coadjutrix van Swift" genoemd.^[3]

Ridderlijke orden

Ook bij ridderlijke orden, zoals de Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht, werd de term coadjutor gebruikt. Het was de titel van de persoon die was aangewezen om de landcommandeur na diens dood op te volgen. Deze functie werd gewoonlijk bekleed door een ridder die de rang had van commandeur van een Commanderij.^[4]

Bronnen, noten en/of referenties

1. Boek II, Deel II, Afdeling II, Titel I, Hoofdstuk II, Art. III ("Bisschoppen-coadjutoren en hulpbisschoppen 403-411") van het Wetboek van Canoniek Recht (1983). De Latijnse tekst en de Engelse vertaling staan op de website van het Vaticaan. Zie de website RK Documenten voor een Nederlandse vertaling. Gebruik bij de Latijnse en de Nederlandse tekst het canonnummer "403" als zoekterm. Let op: op de Nederlandse website is per abuis canon 402 opgenomen in Art. 3 (geraadpleegd: 16-8-2012).
2. Conform besluit van de 25ste zitting van het Concilie van Trente. Het concilie bepaalde dat bisschoppen, abten en abdissen, bij ziekte of vanwege hun leeftijd, een coadjutor of coadjutrix konden kiezen, die het recht had om hun op te volgen. Zie S. Tunc, De l'élection des abbesses de Fontevraud à leur nomination par le Roi", Annales de Bretagne et des pays de l'Ouest, 1992, jrg. 99, nr. 3, blz. 209.
3. Zie Thackerays lezing over Steele in J.W. Cunliffe & H.A. Watt (red.), Thackeray's English Humorists of the Eighteenth Century, Chicago 1911, blz. 100. De genoemde "Mrs. Manley" assisteerde Jonathan Swift bij het schrijven en redigeren van artikelen voor zijn krant The Examiner. Zie ook de website Academic Dictionaries and Encyclopedias^{[dode link]}.
4. Renger E. de Bruin: Bedreigd door Napoleon: De Ridderlijke Duitsche Orde, Balije van Utrecht 1753-1838, Uitgeverij Verloren, 2012, ISBN 9087042817. Gearchiveerd op 2 juli 2022.