Supermarkt

Een supermarkt is een verkooporganisatie met grootschalige inkoop en afzet aan een consumentenmarkt in de vorm van een zelfbedieningswinkel waar voedingsmiddelen, waaronder verse groente, brood, vlees, kruidenierswaren en huishoudelijke artikelen worden verkocht. Soms behoren meer soorten artikelen, bijvoorbeeld kleding en medicijnen, ook tot het assortiment, en heeft de winkel deels het karakter van een warenhuis. Supermarkten zijn vaak onderdeel van een keten die in een regio, land of zelfs meerdere landen winkels heeft.

Kassa-afdeling van een grote supermarkt

Er is wel personeel betrokken bij de verkoop van artikelen met een leeftijdsbeperking, zoals alcoholhoudende dranken, en klanten kunnen kleine dure artikelen wegens het diefstalrisico (ook) niet altijd zelf pakken. Steeds vaker zijn er ook zelfscankassa's. Bij een gemakswinkel is dit soms de enige manier om af te rekenen.

Geschiedenis

De eerste zelfbedieningszaken verschenen in de Eerste Wereldoorlog in de Verenigde Staten. Vóór die tijd werden voedingsmiddelen verkocht door kleine kruideniers.

Tegen het einde van de twintigste eeuw waaide het supermarktconcept (winkelwagentje vullen en aan het eind afrekenen bij de kassa) ook over naar andere branches zoals doe-het-zelf-, meubelzaken (IKEA) en zaken voor huishoudelijke artikelen (Blokker).

De supermarkt betekende een revolutie voor het boodschappen doen, dat destijds voornamelijk door vrouwen werd gedaan. In plaats van lang in de rij te staan bij de kruidenier konden de vrouwen zelf hun boodschappen uitzoeken en hoefden daarna minder lang in de rij te staan voor de kassa.

De supermarkten betekenden ook een revolutie in verpakkingsmateriaal. Werd bij de kruidenier vrijwel alles afgewogen in aparte papieren zakken verpakt, in de supermarkt ligt alles zo aantrekkelijk mogelijk verpakt, met verschillende merken en verschillende hoeveelheden.

De komst van de supermarkt heeft tot gevolg gehad dat veel kleine, gespecialiseerde winkels verdwenen zijn. Een supermarktketen wordt, als overblijfsel van de kruideniersoorsprong, nog weleens een "grootgrutter" (grutter = kruidenier) genoemd. Supermarktketens die gericht zijn op het aanbieden van zo goedkoop mogelijke producten worden discounters of discountwinkels genoemd.

In Nederland

In 1946 startte Chris van Woerkom als eerste met zelfbediening in Nijmegen^[1] in 1947 gevolgd door Johannes van Uffelen in Utrecht^[2] en in 1948 door Dirk van den Broek in Amsterdam^[3] en in 1949 door Kijkgrijp in Velsen-Noord. Begin jaren vijftig volgden diverse andere zaken.

In 1961 kreeg Nederland een nieuwe Vestigingswet Bedrijven, waarin de eisen tot gescheiden verkoop van vlees, groenten en brood werden geschrapt. Vanaf dat jaar gingen zelfbedieningskruideniers hun assortiment verbreden, en het nieuwe type winkel werd met de Amerikaanse naam "supermarkt" aangeduid. Aanvankelijk trok vaak een slager of groenteboer bij de kruidenier in, en bleef zo nog jaren een semi-zelfstandige. Geleidelijk verdrongen de landelijke ketenbedrijven de plaatselijke supers. Met de grotere automobiliteit vestigden zich de allergrootste supermarkten aan de rand van de steden.

Uit onderzoek blijkt dat men in Nederland in 2014 gemiddeld 680 meter moest reizen voor de dichtstbijzijnde supermarkt, onafhankelijk van welke keten dat is.^[4]

In 2020 had Albert Heijn een marktaandeel van 35,0%, de bij inkoopvereniging Superunie aangesloten supermarkten (zoals PLUS, Coop en Dirk) samen 27,3%, Jumbo 21,5%, Lidl 10,7% en Aldi 5,5%.^[5]

Cijfers

Winkelaantallen Nederland

Jaarlijks onderzoekt onderzoeksbureau Nielsen de winkelaantallen van de Nederlandse supermarkten. De winkelaantallen in onderstaande tabel zijn van week 52 van het betreffende jaar.^[6][7][8][9]

Formule	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Albert Heijn	731	688	698	744	706	713	752	796	817	827	833	853	877	908	933	944	933	952	970	975	996	1.057	1.154
0 Albert Heijn	709	686	706	705	674	674	709	738	750	752	756	771	782	815	836	849	830	841	853	858	869
0 AH to go	–	2	14	35	26	28	31	36	40	45	47	51	61	59	61	60	68	76	81	81	90
0 AH XL	–		2	4	6	11	12	22	27	30	30	31	34	34	36	35	35	35	36	36	37
0 Primarkt	22	Opgegaan in Albert Heijn
Jumbo Groep	–												699	661	626	587	583	591	619	672	682	691	685
0 Jumbo	52	55	59	64	66	77	92	119	120	126	173	262	310	390	498	583	582	585	611	663	667	691	685
0 Jumbo City	–																	5	7	8	14
0 Pryma	20	17	14	12	11	10	7	7	6	6	6	4	4	4	4	4	1	1	1	1	1
Schuitema	535	551	491	476	472	474	462	440	387	371	389	422	Overgenomen door Jumbo
0 C1000	352	402	444	476	472	474	462	440	387	371	389	422	385	267	124	Overgenomen door Jumbo
0 A&P	125	111	43	Opgegaan in C1000
0 Kopak	58	34	Opgegaan in C1000
0 Maxis	5	4	4	Verkocht aan AH XL en C1000
Laurus	1.043	874	849	773	761	770	747	464	Overgenomen door Jumbo
0 Super de Boer	408	426	403	374	396	391	365	358	312	285	193	44	Overgenomen door Jumbo, deels overgedragen aan C1000
0 Edah	321	300	313	263	269	284	276	106	Overgenomen door Sligro Food Group en de Sperwer Groep
0 Lekker & Laag	2	2	2	2	2	52	66	Overgenomen door AH XL, C1000 en Hoogvliet
0 Konmar	29	119	131	134	94	43	40		Overgenomen door Albert Heijn, C1000 en Jumbo
0 Groenwoudt	68	19	Opgegaan in Konmar
0 Nieuwe Weme	37	8	Opgegaan in Konmar
0 Basismarkt	178	50 filialen verkocht aan Lidl, 5 aan Kruidvat en 6 aan Blokker
Superunie
0 Sperwer Groep
00 PLUS	175	200	218	215	214	218	235	278	272	268	263	261	257	255	255	263	264	260	263	271	269	268	268
00 Garantmarkt	103	87	74	61	Opgegaan in PLUS
00 4=6	21	12	11	Opgegaan in PLUS
00 Spar Holding (45%)			278							649	628	550	490	476	459	442						429	425
000 Spar formule	275	261	308	314	324	313	322	350	325	315	302	300	295	236	218	213	209	204	207	204	204	236
000 Attent	59	59	56	54	57	55	56	54	56	63	83	102	101	97	98	129	86	65	Opgeheven
000 SparExpress	–																		100	150	150
000 SparCity	–												10	11	13	17	27	29	32	36	44
0 Detailresult	–											186	186	185	186	189	198	200	201	204	225
00 Dirk			36	36	45	48	46	53	51	96	97	99	99	101	103	107	117	120	121	123	126	126	126
000 Dino	3	4	4	4	4	4				Opgegaan in Digros
00 Bas van der Heijden	27	27	26	27	27	26	26	28	27	29	29	27	27	27	29	Opgegaan in Dirk
00 Digros	13	14	14	14	14	14	18	17	17	17	16	16	16	16	16	Opgegaan in Dirk
00 Jan Bruijns	9	9	9	9	Opgegaan in Dirk
00 DekaMarkt	62	62	82	84	85	85	81	84	84	87	83	86	86	86	83	82	82	80	80	81	79	99	101
000 Komart G	16	16	Opgegaan in DekaMarkt
0 CoopCodis/Coop								140		187	202	212	220	231	241	255	258	263	289	319
00 Coop				85	84	104	92	86	91	88	111	118	130	139	151	159	166	197	222	251	257	316	219
00 CoopCompact				29	45	49	53	54	55	57	57	57	51	58	54	59	57	61	60	59	54
00 Coop Vandaag	–															3	3	5	7	9	8
00 Volumemarkt	36	46	48	41	17	11	6	4	Opgegaan in Coop
00 E-markt	90	80	82	70	56	43	32	25	Opgegaan in Coop
0 Hoogvliet	31	35	37	38	42	50	51	56	58	59	60	62	62	64	65	64	66	68	68	70	71	71	71
0 Deen	28	32	33	37	36	48	49	54	56	56	61	62	64	67	70	76	78	82	81	81	80	Overgenomen door Albert Heijn, Vomar en DekaMarkt
0 Jan Linders	43	44	44	44	46	45	53	54	53	52	53	56	56	56	57	57	59	60	59	61	62	62	64
0 Nettorama	20	21	24	24	24	25	26	28	28	29	30	29	29	30	30	31	31	31	31	31	32	32	32
0 Poiesz	34	35	35	36	40	41	43	47	49	50	57	61	62	64	68	69	68	68	70	70	70	69	72
0 Boon Beheer											34	36	41	40	40	40	39	41	39	39	39	40	42
00 MCD	30	27	28	26	25	25	25	28	29	31	33	33	37	37	36	35	29	27	29	28	26		15
00 Boon's Markt	–												1	2	5	5	5	8	10	11	13
0 Vomar	34	36	37	40	41	43	51	54	54	53	55	56	57	60	62	63	65	64	65	69	71
0 Boni	32	33	33	33	32	32	32	32	33	33	34	36	37	38	40	43	42	43	44	44	44
0 Sligro Food Group										147	138	130	131									–
00 Prisma Food Retail			Opgegaan in Sligro Food Group
000 EMTÉ	11	11	11	13	16	17	31	80	84	78	90	119	125	129	127	130	133	130	56	Overgenomen door Coop en Jumbo
000 Golff	66	60	61	61	59	58	57	67	68	53	27			Opgegaan in EMTÉ
000 Sanders	18	18	18	19	20	21	20	20	22	22	21	Opgegaan in EMTÉ
000 MeerMarkt	86	86	81	80	75	72	76	68	68	Omgebouwd tot Golff, Spar en Attent
Lidl	105	150	180	191	196	209	250	287	320	328	335	355	360	375	390	403	403	417	419	432	438	438
Aldi	354	359	377	383	385	385	391	431	442	473	482	495	503	487	502	502	507	507	502	504	497
Van Tol
0 Dagwinkel	–							1	5	6	8	12	11	19	21	22	17	17	21	30	33	37	39
0 Troefmarkt	61	94	102	131	136	136	133	131	140	107	109	73	71	62	65	40	36	34	Opgegaan in Dagwinkel
Marqt										1	3			13		15			16	16
Agrimarkt							3	5	5	6	5	5	5	5	5	5	5	5	6	4 filialen verkocht aan Jumbo, 2 aan Lidl
Stipt	26	22	22	17
Komart Supermarkt	25	26	16				Overgenomen door Coop Supermarkten, Deen en Hoogvliet
SC Johnson
Expert Supermarkten								1	3	5	9			14		26	27	14	3	Overgenomen door Albert Heijn en Boni
Formule	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022

Kritiek

• De grote schaal van supermarkten, die voor haar klanten vaak kosten en efficiëntie wil verbeteren, kan wezenlijke economische druk uitoefenen op toeleveranciers en kleinere winkelbedrijven.
• Het groeiend aantal supermarkten is reden voor het verdwijnen van kleine winkeliers en voor de toegenomen afhankelijkheid onder de klanten van hun auto.^[bron?] Ook heeft de toenemende trend om met de auto naar de supermarkt of het winkelcentrum te gaan een negatieve invloed op het ecologisch evenwicht.

Zie ook

• beurtbalkje
• discountwinkel
• franchise
• gemakswinkel
• hypermarkt
• kruidenier
• lijst van supermarkten
• prijzenoorlog
• warenhuis

Bronnen, noten en/of referenties

1. Van Woerkom was de eerste en de mooiste supermarkt, De Gelderlander 15 januari 2011
2. https://www.duic.nl/cultuur/verdwenen-winkels-vivo-van-uffelen-aan-de-pieter-nieuwlandstraat/?utm_source=mail&utm_campaign=new&utm_medium=mailchimp&mc_cid=152373c1fa&mc_eid=053b691138
3. Supermarkt tijdlijn Allesupermarkten.com
4. Hoe Albert Heijn de grote steden domineert z24.nl, december 2014
5. Marktaandelen 2020 volgens Nielsen, FoodPersonality
6. Supermarktformules - ontwikkeling aantal winkels vanaf 2000*, Distrifood
7. Marktaandelen supermarkten, FoodPersonality
8. Opdoeken C1000 zorgt voor verschuiving marktaandeel, LevenmiddelenKrant
9. Wie voedt Nederland?, Wageningen UR

Supermarkten in Nederland

Huidige formules:	Albert Heijn · Aldi · Amazing Oriental · Boni · Boon's Markt · Coop · Dagwinkel · DekaMarkt · Dirk · EkoPlaza · Hoogvliet · Jumbo · Lidl · MCD · Nettorama · PLUS · Poiesz · Spar · Vomar
Online formules:	Crisp · Flink · Getir · Gorillas · Picnic · Pieter Pot
Voormalige formules:	4=6 · Agrimarkt · Attent · A&O · A&P · Basismarkt · Bas van der Heijden · C1000 · Centra · De Boer · Dagmarkt · Deen · Digros · Dreize · EMTÉ · Edah · Elka · Groenwoudt · Golff · Grosmarkt · P. de Gruyter · Jac Hermans · Jan Linders · Konmar · Kopak · Korti · Kroon · Lekker & Laag · Marqt · Maxis · MeerMarkt · Miro · Nieuwe Weme · Pryma · Sanders · Simon de Wit · Supercoop · Super de Boer · Trefcenter · Troefmarkt · Vana · VéGé · ViVo · Weltevreden · Zapp
Huidige coöperaties:	Ahold Delhaize · Aldi · Everest · Lidl · Odin · Oriental Group · Sperwer Groep · Superunie · Udea
Voormalige coöperaties:	Jumbo · Schuitema