De primitieve knoop[1] is de organisator voor de gastrulatie in de meeste Amniota-embryo's. Bij vogels staat het bekend als de knoop van Hensen, bij amfibieën de Spemann-Mangold organizer en bij vissen als het embryonale schild.[2] Het wordt bij amfibieën gevormd door het Nieuwkoop centrum of door de achterste marginale zone (PMZ=posterior marginal zone) bij Amniota, inclusief vogels.
Laat gastrulastadium met drie kiembladen van een menselijk embryo. (A) Dorsaal aanzicht van de kiemschijf, amnion verwijderd. (B) Sagittale doorsnede door het middengebied van (A). (C-G) Dwarsdoorsneden zoals aangegeven
Ontstaan van asymmetrie van de organen
NP: neurale plaat; NMP: neuro-mesoderme voorlopercellen; PMP: presomitische mesoderm-voorlopercellen; LPP: laterale plaatvoorlopercellen; EMP: extra-embryonale mesoderm-voorlopercellen; n: primitieve knoop; epi: epiblast; Meso: mesoderm; PS: primitieve streep; NT: neurale buis. Pijlpunten: de knoop van Hensen. Sterretje: primitieve streep. (A – D, G – J) Dorsale aanzichten. Vóór de bovenkant. Schaalbalk: 100 µm.