De hoefijzerboog (Spaans: arco de herradura), ook sleutelgatboog of Moorse boog genoemd, is de meest kenmerkende boog uit de Moorse architectuur. De boog wordt hierbij van bovenaf ter hoogte van het kapiteel of de impost versmald naar binnen. Hoefijzerbogen kunnen zowel een afgeronde, een puntige als een gelobde vorm hebben.
Hoefijzerboog in de Santa Eulalia de Bóveda
Hoefijzerbogen in de moskee van Cordoba
Oorsprong
De hoefijzerboog kwam tot wasdom op het Iberisch Schiereiland, maar heeft een vermoedelijke oorsprong in Azië. Volgens de Spaanse archeoloog Manuel Gómez-Moreno zou deze mogelijk afkomstig zijn uit India of Mesopotamië. Zijn landgenoot archeoloog Leopoldo Torres Balbás vermoedde echter dat de Romeinen deze het eerst toepasten, geïnspireerd op afbeeldingen van dergelijke bogen bij Aziatische goden. De eerste voorbeelden in Romeinse gebouwen dateren van vóór de 2e eeuw. De introductie op het Iberisch Schiereiland zou volgens de Spaanse restaurator Vicente Lampérez y Romea samen kunnen hangen met joodse immigranten vanuit het Midden-Oosten, die ook later nog veel contacten onderhielden met Syrië en zo de boog meenamen naar Spanje.[1] Ook in Noord-Portugal zijn enkele Visigotische kerkjes met hoefijzerbogen bewaard gebleven (Capela de São Frutuoso in Braga).
Vroege voorbeelden
De eerste voorbeelden in Spanje zijn gevonden op steles in de regio Asturië uit de 2e eeuw. In de laat-3e- of vroeg-4e-eeuwse stadsmuur van León, in het noordwesten van Spanje, zijn resten gevonden van graven met deze kenmerkende boog en vermoed wordt dat zich hier een werkplaats heeft bevonden.[2] Ook de aangetroffen boog van de Santa Eulalia de Bóveda in Lugo, die boven op een Romeins gebouw is gebouwd, wijst op een oorsprong in deze periode. Binnen de vroegchristelijke architectuur werd de boog ook al toegepast in de 4e-eeuwse Syrische doopkapel van Sint-Jacob van Nisibis.[3]
De uiteindelijke vorm werd in de 5e eeuw tot hun belangrijkste stijlkenmerk ontwikkeld door de Visigoten in Spanje en van daaruit in Noord-Afrika. Vermoedelijk kwam deze stijl bij de Visigoten met name tot uiting nadat koning Reccared I in 587 overging op het katholicisme en de poort werd gebruikt als onderdeel van een kerkbouwprogramma.
Latere toepassingen
Tussen de 12e en de 17e eeuw werd de boog op het Iberisch Schiereiland veel toegepast in de Spaanse Mudejarstijl. Tijdens de neo-moorse stijl vond de boog ook veel toepassing in synagogen en theaters in West-Europa en de Verenigde Staten. In India werd de boog veel toegepast in de Britse Indo-Saraceense stijl.
Bronnen, noten en/of referenties
Andrew Petersen: "Dictionary of Islamic Architecture", Routledge, 1999, ISBN 0-415-21332-0, p. 24 (en) Arch. Dictionary of Islamic Architecture. Archnet. Gearchiveerd op 25 mei 2011. Geraadpleegd op 8-7-2017.
