Loading AI tools
verzachtende uitdrukking Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een eufemisme is een stijlfiguur waarmee iets mooier, vriendelijker of minder onaangenaam wordt voorgesteld dan het in werkelijkheid is.
Vaak gaat het om het in andere, minder confronterende bewoordingen weergeven van zaken waarop een algemeen taboe rust. Het gebruik van eufemismen wordt met andere woorden sterk bepaald door gevoelswaarde (connotatie).
'Eufemisme' komt van Oudgrieks εὖ (eu): goed, en φήμη (phḗmē): mededeling of bericht.[1][2]
Eufemismen worden gebruikt om onaangename zaken te beschrijven met woorden die van zichzelf niet aanstootgevend zijn. Dit is nogal eens gewenst in public relations en politiek. Met name onderwerpen die aan een hevige maatschappelijke beroering onderhevig zijn, geven aanleiding tot het ontstaan van eufemismen. Het gebruik van eufemismen is dan ook een reeds lang bestaande techniek van machthebbers om hun acties mooier te doen voorkomen dan ze in werkelijkheid zijn.[3]
Eufemismen worden geregeld door overheden gebruikt voor omstreden historische gebeurtenissen. Een voorbeeld is de door de toenmalige Nederlandse regering gebezigde term "Politionele Acties" voor het militair optreden in 1945-1949 om de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd de kop in te drukken. Evenzo spraken de Russische autoriteiten (onder wie president Poetin) lange tijd van een "speciale militaire operatie" ter aanduiding van de in 2022 begonnen Russische inval in Oekraïne.
Andere voorbeelden:
Enkele voorbeelden van gangbare eufemismen met betrekking tot het bedrijfsleven:
Er bestaan ook allerlei eufemismen voor minder prettige zaken uit het dagelijks leven:
Ook ernstige ziekten worden vaak met eufemismen aangeduid. Zo werd in vroeger tijden verzachtenderwijs gesproken van de gave Gods of (wat minder eufemistisch) de zwarte dood voor de pest en van tuberculose (naar de medische omschrijving Mycobacterium Tuberculosis) ter vervanging van tering en witte pest. Spoedig was ook het woord tuberculose beladen en sprak men van tbc en vervolgens van tb. Naarmate de machteloosheid om deze ziekten te bestrijden groter werd, nam het aantal eufemismen navenant toe.
Artsen, diplomaten en andere professionals gebruiken soms ook bedekte termen, die alleen onder elkaar betekenis hebben.
Er zijn in het algemeen vijf redenen te onderscheiden om een eufemisme te gebruiken:
Eufemismen zijn qua vorm in een aantal categorieën onder te verdelen:
Als een woord of soms een hele zin tot een eufemisme verwordt, vervalt de oude betekenis meestal. Dit verschijnsel heet in het Engels taboo deformation. In eufemismen veranderde woorden laten in de taal hun sporen achter. Uit de studie van het Indo-Europees zijn verschillende voorbeelden bekend, zoals de woorden voor beer (*rktos) en wolf (*wlkwos). Deze woorden hebben een moeilijke etymologie als gevolg van taboo deformation. Het Germaanse woord beer betekent bruine man. Het Slavische equivalent (*medu-ed-) betekent honing-eter. De connotatie van een woord verandert sneller dan de denotatie. Hierdoor is het spreken in eufemismen vrij subjectief.
Of een woord of uitdrukking een eufemisme is hangt vaak af van de context (zie bovenstaande voorbeelden). De uitdrukking visueel gehandicapt kan worden beschouwd als een eufemisme voor het woord blind, maar kan ook worden gebruikt om mensen met een beperkte gezichtshandicap aan te duiden. Hetzelfde geldt voor gehoorgestoord ter vervanging van doof.
De mooie of vriendelijkere voorstelling kan soms ook sarcastisch bedoeld zijn, bijvoorbeeld "de boel verbouwen" voor vernielen en de term "liquidatie" (een term voor finale schuldvereffening uit het faillissementsrecht) werd zo bijvoorbeeld een synoniem voor moord. In dit soort gevallen is er dus geen sprake van een eufemisme in eigenlijke zin, aangezien hier in plaats van een verzachtend eerder een tegengesteld (dus versterkend) effect beoogd of bereikt wordt. Zie ook understatement.
Eufemismen zijn sterk aan slijtage onderhevig. Door het veelvuldige gebruik ervan worden het vrijwel altijd na kortere of langere tijd zelf juist taboewoorden. Dit kan op den duur leiden tot een hele cyclus van woorden die aanvankelijk een verzachtende functie hadden en gaandeweg weer vervangen moesten worden. In de taalkunde heet dit proces de "tredmolen van het eufemisme".[6] Enkele voorbeelden van op deze manier ontstane "eufemismenreeksen" in het Nederlands:
Nauw verwant aan het eufemisme zijn woorden die worden ingevoerd als politiek correct alternatief voor woorden die door sommigen als te beladen kunnen worden ervaren. Voorbeelden zijn:
Een eufemisme kan de vorm hebben van een allusie. Stijlfiguren die tot op zekere hoogte verwant zijn aan het eufemisme zijn het understatement en de litotes. Een belangrijk verschil is dat deze twee laatste stijlfiguren niet noodzakelijkerwijs betrekking hebben op iets negatiefs. Daarnaast is het effect ervan vaak juist versterkend, in plaats van verzachtend zoals bij eufemismen.[8][3]
Exact tegengesteld aan het eufemisme is het dysfemisme.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.