Domein (biologie)

In de biologie is het domein de hoogste taxonomische rang, het hoogste taxonomische niveau waarin het leven wordt ingedeeld. Omdat er behoefte bestond aan nog een hoge rang onder dat van domein wordt daarvoor in moderne studieboeken supergroep gebruikt.^[1]

Verschillende niveaus van het wetenschappelijk classificatiesysteem.

---

De hiërarchie van de acht belangrijkste taxonomische rangen. Het leven is verdeeld in domeinen, die weer onderverdeeld zijn in andere groepen. Tussenliggende rangen zijn niet afgebeeld.

Het domein werd in 1990 door Carl Woese en zijn team voorgesteld.^[2] Volgens het driedomeinensysteem van Woese is het leven te verdelen in drie domeinen: Archaea, Bacteria en Eukaryota. De eerste twee zijn micro-organismen met een eenvoudige cellulaire organisatie, dus prokaryoten. Alle organismen die over een celkern en organellen beschikken, worden ingedeeld bij de eukaryoten. Een argument voor het driedomeinensysteem is de uniciteit van het rRNA bij ieder domein.^[2]

Geschiedenis

Er werd eerst op het hoogste niveau een tweedeling in rijken gehanteerd: het dierenrijk en het plantenrijk. Dit systeem bleek echter voor microscopisch kleine organismen en voor schimmels niet goed te werken, de indeling hiervan in dieren en planten leek bij tijden willekeurig. Daarom werd een derde rijk, dat van de protisten, toegevoegd. Later kregen ook de schimmels of fungi en de bacteriën of bacteria een eigen rijk.

Tegenwoordig wordt op grond van fylogenie algemeen een indeling gebruikt, waarbij rijken niet meer het hoogste taxon of indelingsniveau zijn, maar worden de organismen in drie domeinen ingedeeld:

1. de bacteriën, waartoe ook de cyanobacteriën worden gerekend.
2. de archaea, die samen met de bacteriën de prokaryoten vormen, vroeger nog met de naam bacteriën aangeduid. Archaea hebben in tegenstelling tot bacteriën een membraan van etherlipiden en zijn hierdoor in staat om in extreme omstandigheden te overleven.
3. de eukaryoten omvat de organismen van de traditionele, meestal grondig heringedeelde, maar alweer achterhaalde rijken: de planten, protisten, dieren, Chromista en schimmels.

Domeinen en rijken

Binnen deze domeinen werden volgens iets oudere opvattingen rijken onderscheiden, waarbij dieren, planten en schimmels ieder een rijk vormden, maar vooral de verdeling van de eukaryotische protisten nog steeds een onderwerp van discussie was.

Linnaeus 1735	Haeckel 1866	Chatton 1925	Copeland 1938[3]	Whittaker 1969[4]	Woese e.a. 1990[5]	Cavalier-Smith 1998[6]
2 rijken	3 rijken	2 rijken	4 rijken	5 rijken	3 domeinen	6/7 rijken
(niet behandeld)	Protista	Prokaryota	Monera	Monera	Bacteria	Bacteria
					Archaea	Archaea
		Eukaryota	Protoctista	Protista	Eucarya	"Protozoa"
						"Chromista"
Vegetabilia	Plantae		Plantae	Plantae		Plantae
				Fungi		Fungi
Animalia	Animalia		Animalia	Animalia		Animalia

Domeinen en supergroepen

In de meer moderne indelingen op grond van de fylogenie worden de eukaryoten onderverdeeld in vijf supergroepen. Deze supergroepen hebben een minder intuïtieve omgrenzing dan de hierboven genoemde rijken. Binnen de vijf supergroepen zijn dan ongeveer elf rijken ondergebracht. De groep van de protisten is nu over alle vijf supergroepen verdeeld. De rijken van de dieren en de schimmels komen in de supergroep Unikonta bij elkaar, de planten komen samen met de roodwieren in de supergroep Archaeplastida. De verschillende groepen van de algen zijn verspreid over verschillende supergroepen.

Er zijn binnen de eukaryoten vier of vijf supergroepen, die van de:

1. Unikonta met de dieren, schimmels en amoeben,
2. Excavata,

• en de Bikonta met daarin de supergroepen:
  3. Chromalveolata met onder andere de bruinwieren, de diatomeeën, de dinoflagellaten, de ciliaten en de Apicomplexa,
  4. Rhizaria met onder andere de stralendiertjes en de Foraminifera, die ook wel in de Chromalveolata worden opgenomen en
  5. Archaeplastida, met onder andere roodwieren, groenwieren en de planten.

De systematiek van deze hogere taxa is nog niet uitgekristalliseerd.

Linnaeus (1735) 2 rijken	Haeckel (1894) 3 rijken	Whittaker (1969) 5 rijken	Woese (1977) 6 rijken	Woese (1990)[7] 3 domeinen	Cavalier-Smith (1998) 2 domeinen en 6 rijken		Keeling (2004) 3 domeinen en 5 supergroepen
Animalia	Animalia	Animalia	Animalia	Eucarya	Eukaryota	Animalia	Eukaryota	Unikonta
Vegetabilia	Plantae	Fungi	Fungi			Fungi		Excavata
		Plantae	Plantae			Plantae		Archaeplastida
		Protista	Protista			Chromista		Chromalveolata
niet behandeld	Protista					Protozoa		Rhizaria
		Monera	Archaebacteria	Archaea	Prokaryota	Bacteria	Archaea
			Eubacteria	Bacteria			Bacteria

Voetnoten

1. NA Campbell et al. Biology, 2008.
2. (en) C Woese, O Kandler en M Wheelis (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. PNAS 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576. Gearchiveerd van origineel op 27 juni 2008. Geraadpleegd op 10 mei 2024.
3. (en) Copeland H. (1938). The kingdoms of organisms. Quarterly Review of Biology 13 (4): 383–420. DOI: 10.1086/394568.
4. (en) Whittaker RH. (1969). New concepts of kingdoms of organisms. Science 163 (3863): 150–60. DOI: 10.1126/science.163.3863.150.
5. (en) Woese C, Kandler O, Wheelis M. (1990). Towards a natural system of organisms:proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. PNAS 87 (12): 4576–9. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.
6. (en) Cavalier-Smith T. (1998). A revised six-kingdom system of life. Biological Reviews 73 (3): 203–66. PMID 9809012. DOI: 10.1111/j.1469-185X.1998.tb00030.x.
7. (en) Woese, C.R., Kandler, O. & Wheelis, M.L. (1990). Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 87 (12): 4576–9. PMID 2112744. PMC 54159. DOI: 10.1073/pnas.87.12.4576.