सुकुमेल एलेट्टारिया अँलैची , जसलाई सामान्यतया हरियो अलैंची वा सानो अलैंची भनेर पनि चिनिन्छ, अदुवा परिवारको सुकुमेल नेपालका केही भुभाग भारतको दक्षिणी उत्तरी भेगमा खेती गरिन्छ। यो सबैभन्दा सामान्य प्रजाति हो जसको बीउहरू मसलाको रूपमा प्रयोग गरिन्छ जसलाई सुकुमेल भनिन्छ जसमा तीखो, बलियो, कडा सुगन्ध हुन्छ। यो उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूमा व्यापक रूपमा खेती गरिन्छ र कथित रूपमा रियुनियन , इन्डोचीना र कोस्टा रिकामा प्राकृतिकीकृत गरिएको छ।
| सुकुमेल | |
|---|---|
 | |
| सुकुमेल (Elettaria cardamomum) 1896 illustration[१] | |
 | |
| वैज्ञानिक वर्गीकरण | |
| जगत: | वनस्पति जगत |
| (श्रेणीविहीन): | |
| (श्रेणीविहीन): | Monocots |
| (श्रेणीविहीन): | Commelinids |
| गण: | Zingiberales |
| कुल: | Zingiberaceae |
| वंश: | Elettaria |
| प्रजाति: | E. cardamomum |
| वैज्ञानिक नाम | |
| Elettaria cardamomum (L.) Maton | |
| पर्याय[२] | |
| |
सुकुमेल
वृध्दी
सुकुमेल एक तिखो, सुगन्धित, जडिबुटी, बाह्रमासी बोट हो, जुन लगभग २-४ मिटर (६ फिट ७ इन्च - १३ फिट १ इन्च) उचाईमा बढ्छ। पातहरू दुई श्रेणीमा वैकल्पिक हुन्छन् रैखिक-लेन्सोलेट, ४०-६० सेन्टीमिटर (१६-२४ इन्च) लामो लामा हुन्छन्। फूलहरू सेतो देखि लिलाक वा पहेंलो बैजनी रंगका हुन्छन्, ३०-६० सेन्टिमिटर (१२-२४ इन्च) लामो ढिलो रूपमा उत्पादन गरिन्छ। फल तीन-पक्षीय पहेंलो-हरियो पोड १-२ सेन्टिमिटर (०.३९-०.७९ इन्च) लामो, जसमा धेरै (१५-२०) कालो र खैरो बीउहरू समावेश हुन्छन्।
प्रयोग
बिरुवाको हरियो बीउको फलहरू सुकाइन्छ र फल भित्रका बीउहरू भारतीय र अन्य एशियाली खानाहरूमा प्रयोग गरिन्छ । यो सुकुमेल अलैंचीको सबैभन्दा व्यापक रूपमा खेती गरिएको प्रजाति हो।
सुकुमेलको फल मसलाको रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
सुकुमेललाई चौथो शताब्दी ईसापूर्वदेखि आयुर्वेद चिकित्सामा प्रयोग गरिएको बुझिएको छ। सुकुमेल धेरै भारतीय करीहरूमा एक घटक हो र मसाला चाईको स्वादमा प्राथमिक योगदानकर्ता हो । इरान र भारतमा, अलैंची कफी र चिया स्वादिष्ट बनाउन प्रयोग गरिन्छ। सुकुमेललाई वाकवाकी, मृगौला सम्बन्धी विकार, गिजाको संक्रमण र मोतिबिन्दुको लागि परम्परागत अभ्यासहरूमा औषधीय रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
यसको मूल दायराको अतिरिक्त, यो नेपाल, भियतनाम, कम्बोडिया, थाइल्याण्ड, श्रीलंका र मध्य अमेरिकामा उब्जाउ गरिन्छ। भारतमा, सिक्किम र केरला राज्यहरू सुकुमेलका मुख्य उत्पादक हुन् तिनीहरू खेती गरिएको क्षेत्र र उत्पादन दुवैमा उच्च स्थानमा छन्।
जीवविज्ञान
प्राथमिक वाष्पशील घटकहरू terpinyl एसीटेट र eucalyptol हुन् ।
पारिस्थिति
यि सुकुमेललाई एन्डोक्लिटा होसेइ नामक कीराको लार्भाले खाद्य बिरुवाको रूपमा प्रयोग गर्छ ।
किसिम
हरियो अलैंची बिरुवाका तीन प्राकृतिक प्रजातिहरू हुन्छन्
मालाबार--
(नादान/नेटिभ), नामले नै केरलाको मूल प्रजाति हो । यी बिरुवाहरूमा फूलका गुच्छाहरू हुन्छन् (जसले फलहरू बोक्छ) जुन जमिनको छेउमा तेर्सो रूपमा बढ्छ।
मैसूर--
जसको नामले थाहा हुन्छ, कर्नाटकको मूल प्रजाति हो । यी बिरुवाहरूमा फूलका गुच्छाहरू ठाडो रूपमा माथितिर बढ्छ। तथापि, धेरै प्रतिरोधी र राम्रो उपज दिने 'ग्रीन गोल्ड' प्रजातिको उदयको कारण र केरलामा काटिने सुकुमेलको सबैभन्दा सामान्य रूपको कारणले गर्दा विगत केही दशकहरूमा मैसूर प्रजाति घटेको छ।
भाजुका--
मालाबार र मैसूर प्रजातिहरू बीचको प्राकृतिक रूपमा हुने काण्ड र फूलका गुच्छाहरू ठाडो वा तेर्सो रूपमा बढ्दैनन् बरु बीचमा हुन्छन्।
केही बिरुवाहरूले उच्च उत्पादन गर्ने बिरुवाहरू अलग गरेर तिनीहरूलाई ठूलो मात्रामा गुणा गर्न थाले। सबैभन्दा लोकप्रिय उच्च उपज दिने जात 'नजाल्लानी' हो, जुन एक भारतीय किसान सेबास्टियन जोसेफले दक्षिण भारतीय राज्य केरलाको कटप्पानामा विकास गरेको उच्च उपज दिने अलैँची प्रजाति हो। केरलाको इडुक्की जिल्लाका केजे बेबीले 'नजलानी' भन्दा बढी उत्पादन हुने नजिकका प्रकारको हरियो अलैंचीको शुद्ध सेतो फूलको प्रजाति विकास गरेका छन्। विभिन्न छायाँको अवस्थाहरूमा उच्च अनुकूलन क्षमता हुन्छ र पानी जमेको क्षेत्रमा पनि उब्जाउन सकिन्छ।
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य कडीहरू
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
