रुखकटहर
From Wikipedia, the free encyclopedia
रुखकटहर विभिन्न ग्रीष्मकालीन फलहरू मध्ये एक महत्त्वपूर्ण फल हो। यो नेपाल बाहेक भारत, म्यानमार, श्रीलङ्का, दक्षिणी चीन, केन्या, युगान्डा, मलेसिया, फिलिपिन्स, थाइल्यान्ड, कम्बोडिया, भियतनाम, ब्राजिल, ग्रीष्म अमेरिका, वेस्ट इन्डिज आदि देशहरूमा खेती गर्ने गरिन्छ।[7][8][9] रुखकटहर नेपालमा तराईदेखि पहाडसम्म हुने विभिन्न नामले चिनिन्छ जसमा कटहर, रुखकटहर, काँडेफल आदि समावेश छन्। संसारका फलहरू मध्ये सबैभन्दा ठुलो फल कटहरको हो।[10] यो फल विशेष गरि तरकारीमा प्रयोग हुने भएकोले धेरै उपयोगी मानिन्छ। यसको गुदी कोया सुगर र भिटामिनहरूको मूख्य स्रोत हो। यसको बीउमा प्रोटिन, कार्बोहाइड्रेट र खनिज तत्वहरू पाइन्छ। यसको फलमा भिटामिन ए र सीको साथै अनैकौ खनिज तत्वहरू पाइन्छ।[11] यसको आर्थिक, सांस्कृतिक तथा धार्मिक महत्त्व रहेकोले पनि उपयोगिता बढेको छ। यी सबै विशेषताहरूले हाल देखा पर्ने खाद्यान्न सङ्कटलाई तथा कुपोषण समस्यालाई समाधान गर्न अति उपयोगी सिद्ध भएको छ। यस्को उत्पत्ति भारतको पश्चिमी भेगको वर्षे वनमा भएको मानिन्छ। त्यसपछि भारतको अरु भागमा, दक्षिणी एसिया, फिलिपिन्स, मध्य र पूर्वी अफ्रिकामा फैलिदै ब्राजिल र सुरिनाममा प्रसिद्ध भएको छ।[12]
रुखकटहर | |
---|---|
वैज्ञानिक वर्गीकरण ![]() | |
जगत: | वनस्पति |
प्राकृतिक समूह: | फूल फुल्ने वनस्पति |
प्राकृतिक समूह: | दुईदलीय वनस्पति |
प्राकृतिक समूह: | रोसाइड्स |
गण: | रोसालेस |
परिवार: | मोरासी |
वंश: | आर्टोकार्पस लामार्क[1][2] |
प्रजाति: | A. heterophyllus |
वैज्ञानिक नाम | |
Artocarpus heterophyllus लामार्क[1][2] | |
पर्याय[3][4][5][6] | |
|
रुखकटहर सामान्यतया दक्षिण तथा दक्षिणपूर्वी एसियाली परिकारहरूमा प्रयोग गरिन्छ। रुखकटहरलाई पाकाएर र यसको काँचो फललाई तरकारीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। रुखकटहर बङ्गलादेश र श्रीलङ्काको राष्ट्रिय फल हो भने यो भारतको केरल र तमिलनाडुको राज्य फल हो। रुखकटहरको उत्पादन ग्रीष्म ऋतुमा हुने गर्दछ भने पाकेपछि कटहरको भित्री गुदीको रङ्ग पहेँलो हुन जान्छ। रुखकटहरलाई आधिकारिक रूपमा बङ्गलादेशको राष्ट्रिय फलको रूपमा निर्धारण गरिएको छ भने यसलाई बङ्गाली समाजमा रुखको भाँडो पनि भनिन्छ। रुखकटहरको काठ मुख्यरूपमा काठका सामग्रीहरू बनाउन प्रयोग गरिन्छ भनेे यस रुखको पात विभिन्न जनावरहरूको मनपर्ने भोजन अन्तर्गत पर्दछ। रुखकटहरको फलको बाहिरी भाग बाक्लो र काँटेदार हुन्छ भने यसको भित्री भागमा कोयाहरू हुने गर्दछन्। रुखकटहरको बीउलाई समेत दक्षिण एसियामा एक परिकारको रूपमा लिएको पाइन्छ।