तिब्बती पठार

तिब्बतको पठार (तिब्बती: བོད་ས་མཐོ།, बोड सा म्थो) मध्य एसियामा स्थित एक ऊँचाई वाला विशाल पठार हो।^[1][2][3][4] यो दक्षिणमा हिमालय पर्वत शृङ्खला देखी लिएर उत्तरमा टकलामकान मरुभुमी सम्म विस्तृत छ। यसमा चीन द्वारा नियन्त्रित बोड स्वायत्त क्षेत्र, चिंग हई, पश्चिमी सीश्वान, दक्षिण-पश्चिमी गांसू र उत्तरी यून्नान क्षेत्रको साथ-साथ भारतको लद्दाख इलाका आउदछ। उत्तर-देखी-दक्षिण सम्म यो पठार १,००० किलोमीटर लामो र पूर्व-देखी-पश्चिमसम्म २,५०० किलोमीटर चौडा छ। यहाँको औसत ऊँचाई समुद्र देखी ४,५०० मीटर (अर्थात १४,८०० फुट) छ, र विश्वको ८,००० मीटर (२६,००० फुट) देखी ऊँचे सबै १४ पर्वत यसै क्षेत्रमा या यसको छेउ छाउमा पाइन्छ। यस इलाकालाई पनि कहिले काही "विश्वको छत" भनिन्छ। तिब्बत के पठारको कुल क्षेत्रफल २५ लाख वर्ग किमी छ, अर्थात भारतको क्षेत्रफलको ७५% र फ्रान्सको समुचा देशको चौगुना।^[5]

तिब्बती पठार
青藏高原
आयामहरू
लम्बाइ	२,५०० किमी (१,६०० माइल)
चौडाइ	१,००० किमी (६२० माइल)
क्षेत्र	२५,००,००० किमी२ (९,७०,००० वर्ग माइल)
भूगोल
स्थान	जनवादी गणतन्त्र चीन  भारत  पाकिस्तान  अफगानिस्तान  नेपाल  भुटान  ताजकिस्तान  किर्गिस्तान
हिमशृङ्खला निर्देशाङ्क	३३°उ॰ ८८°पू॰

भूगोल

तिब्बतको पठार महान पर्वत शृङ्खलाहरूबाट घेरिएको छ। उत्तरमा कुनलुन पर्वत शृङ्खला छ जो यस पठार तर्फ र तारिम द्रोणीको बीच छ। पूर्वोत्तरमा चिलियन पर्वतमाला यसलाई गोबी मरुभुमीबाट विभाजित गर्दछ। पूर्व र दक्षिण-पूर्वमा खुले पठारको सट्टा जङ्गलहरूबाट ढकिएको घाटिहरू छ जहाँबाट एसियाको धेरै जसो प्रमुख नदियाँ शुरू हुदछ, जस्तो की सालवीन नदी, मीकांग नदी र यांग्त्सीक्यांग। भारतको महत्त्वपूर्ण ब्रह्मपुत्र नदी पनि दक्षिण तिब्बतबाट शुरू हुदछ। पश्चिम तर्फ यस पठार र उत्तरी कश्मीरको बीच विशाल काराकोरम पर्वत आउदछ। ध्यान दिनुहोस की भारतको लद्दाख क्षेत्र पनि यसै पठारमा स्थित छ र जब कोही दिल्लीबाट लद्दाख जान्छ भने वास्तवमा उसले पुरै हिमालय पर्वत शृङ्खलालाई पार गरेर तिब्बतको पठारमा पुग्दछ। उत्तरमा तिब्बती पठारको सिमानामा अचानक ऊँचाई कम हुन् जान्छ। यस अबस्थामा १५० किमीको अन्तरको भित्र ऊँचाई ५,००० मीटरदेखी १,५०० मीटर झर्दछ।

मौसम

पठारकोका वातावरण एक ऊंची र शुष्क स्तेपीको छ जसमा बीच-बीचमा ऊँचे पहाड र नुनिलो सरोवर छ। यहाँ वर्षा कम बरसिन्छ र प्रत्येक वर्ष १०० देखी ३०० मिलीमीटरसम्म जमा भएको धेरै जसो पानी असिनाको रूपमा वर्षन्छ। पठारको दक्षिणी र पूर्वी हिस्साहरूमा घासको मैदान छ जहाँ पशु पालनबाट घुमन्ते मानिसहरू जीवन यापन गर्दछ। धेरै जसो क्षेत्रहरूमा यति चिसो हुदछ कि जमिन सधैको लागि कठोर रूपमा जमेको हुन्छ। पठारको पश्चिमोत्तरी भागमा ५,००० मीटरदेखी अधिक ऊँचाई वाला चान्गतंग इलाका छ जो भारतको दक्षिणपूर्वी लद्दाख क्षेत्रसम्म फैलिएको छ। यहाँ चिसो समयमा तापमान −४० °सेंटीग्रेड सम्म झर्दछ। यो भयंकर परिस्थितिहरूको कारणबाट यहाँ धेरै कम आबादी छ। अन्टार्क्टिका र उत्तरी ग्रीनलैण्डको सदैव बर्फग्रस्त क्षेत्र पछि चान्गतंग विश्वको तेश्रो सबभन्दा कम घना आबादी वाला इलाका हो। तिब्बतको कुछ क्षेत्र यस्तो छ जहाँ मानिसहरूले कहिल्यै रुख नै देखेका छैनन।^[6][7]

सन्दर्भ सामग्रीहरू

1. Illustrated Atlas of the World (1986) Rand McNally & Company. ISBN 528-83190-9 pp. 164-5
2. Atlas of World History (1998) HarperCollins. ISBN 0-72-301025-0 pg. 39
3. "The Tibetan Empire in Central Asia (Christopher Beckwith)", अन्तिम पहुँच २००९-०२-१९।
4. Hopkirk 1983, pg. 1
5. "Natural World: Deserts", National Geographic, अन्तिम पहुँच २००७-०७-२३।
6. Fabrice Midal, "Chögyam Trungpa: his life and vision", Shambhala Publications, 2004, आइएसबिएन 9781590300985, "... “I was born in a cowshed in Eastern Tibet ... where people have never seen a tree ..."
7. Ramesh Chandra Bisht, "International Encyclopaedia Of Himalayas", Mittal Publications, 2008, आइएसबिएन 9788183242653, "... Many of the nomads living here have never seen a tree in their life ..."