Slott Versailles

Dat Slott Versailles (franzöösch château de Versailles) in de glieknamig Nahberstadt van Paris is en van de gröttsten Palastanlagen in Europa un weer van de Midden van dat 17. Johrhunnert bit to’n Utbröök van de Franzöösch Revolutschoon de Hööftresidenz van de franzöösch Könige. De Barockbau, de sien gröttste Utdehnen mehr as en half Kilometer bedrocht, gellt as en Hööchtpunkt van de europääsch Palastarchitektur^[1] un deen van dat 17. Bit to dat 19. Johrhunnert as Vörbild för tallriek wiedere Slottbauten.

Slott Versailles, Gordenfassade, Luftansicht in Richt Stadt (2013)

Slott Versailles, Marmorhoff (Cour de Marbre) un Königshoff (Cour Royale), 2012

Slott Versailles, Luftbild van den Marmorhoff un Königshoff (2014). Achter de mittlere dree Rundbagen-Fenster liggt siet 1701 dat Slaapzimmer van den König, dorachter in Achtergrund Apollo-Becken un Groot Kanal

Slott Versailles, Gordenfassade, dat Corps de Logis. Achter de Bagenfenster van dat mittlere Stockwark befinnd sück de Spregelsaal

Blick över dat Waterparterre to de Gordeenfassade van dat Slott. In de Midden dat Corps de Logis, links de Nordflögel un dat Daak van de Kapelle, rechts de Südflögel

Blick över dat Südparterre to dat Corps de Logis

Oosprünglich van Philibert Le Roy as Jagdslott för König Ludwig XIII. upricht, wurr de Anlaag af 1661 ünner Ludwig XIV. dör Louis Le Vau, François II d’Orbay, Jules Hardouin-Mansart un Robert de Cotte in mehreren Phasen um- un utbaut. De Binnenutstattung hett Charles Lebrun maakt, de berühmten Gordenanlagen stammen van André Le Nôtre. In sien Tiet as Residenz weer de Palast meest dörgahnd van en mehrere duusend Personen umfaaten Hoffstaat bewahnt un bill dat kulturelle un politische Zentrum van Frankriek.

Siet dat 19. Johrhunnert wurrd dat Slott as Museum bruukt. Dat is hüüd för Besöker apen, ebenso as de wietlüftigen Gordenanlagen un as de dree wiederen in den Park befindlichen Lustslötter Grand Trianon, Petit Trianon un Hameau de la Reine. Wiels de Middelbau mit de Staatssälen ut dat 17. un 18. Johrhunnert in de oorsprünglich Form to sehn is, sünd in de groot Siedenflögels dat in dat 19. Johrhunnert inricht Museum van de Geschichte van Frankriek to sehn. 1979 wurr Slott Versailles in de List van dat UNESCO-Weltkulturarv upnommen.

Dat Slottgebäude

Dat Bauwark

De Oorsprung: En lütt Jagdslott

De Oort Versailles vör de Dooren van de Hööftstadt Paris düük 1038 eerstmals in en Oorkunn up.^[2] De Woortstamm – versare, d. h. umgraven, umwennen – lett sien oorsprünglich Bedüüden noch erkennen un verwiest up dat lütt Buerndörp un sien Ackers, de hier inst leegen.^[3] In dat Dörp Versailles befunnen sück in dat 17. Jorhunnert en verfallen lütt Slott un en Möhlen. De Ländereen un dat Anwesen hemm dormals to’n gröttsten Deel de dor ansässig Familie Gondi hörrt, en lüttgere Deel weer in königlichen Besitt. Ludwig XIII., de dat wildriek Rebeet van de Galie faken bi Jagdutflüüg besöken dee, hett af un to in dat middelöllerich Versailler Slott un sogor in de Möhlen övernacht.

Dat Slott um 1668, Blick up de stadtwärts richt Siet mit den Marmorhoff kört vör den Bau van de Ummantelung

1623 leet sück de König anstäe van de Möhlen en lütt Jagdhuus uprichten, in dat he 1624 dat eerste Mal över Nacht bleev.^[4] Dt gelegentlich as Kortenslott verspott Bauwark weer so lütt, dat dor nich mal Rüümlichkeiten för de Königin vörhannen weern.^[5] François de Bassompierre hett dat Jagdhuus as „ein armseliges Schloss, bei dem nicht mal ein einfacher Edelmann Neid empfindet“.^[6] betekent. Nahdem de König Ländereen van de Gondi in Versailles dorto köfft harr, leet he dat Gebäude van 1631 bit 1634 dör Philibert Le Roy to en dreeflögelig Jagdslott grötter maaken. Dat verfallen olt Slott wurr later afdragen.^[7]

Dat van en Schloot umgeven, ut Backsteen baut un mit Sandsteenelementen gleedert nee Versailler Slott wurr in’n Stil van den fröhen franzööschen Barock upricht. Dit Jagdslott bild hüüd den Karn van de Anlaag, dat umschluut den Marmorhoff, den letzten un lüttsten van de dree Ehrenhööf, de de Stadtsiet van den Palast vörgelagert sünd. Nah den Dood van Ludwig XIII. gung dat Gebäude as Deel van de Arv an sien Söhn un Nahfolger Ludwig XIV. över. De jung König resideer nah sien Regeerensövernahm 1661 regelmatig in Versailles, dat hüm tonächst vör allen as Lustslott un Sommerseet deenen dee un in dat he groot Hofffeste utrichten leet.^[8]

Den entscheedenden Impuls to den Utbau van den Palast hett woll de Finanzminister Nicolas Fouquet leefert. De leet sück mit Vaux-le-Vicomte en upsehnerregend Slott hensetten, dat nich blots de Kunst van den höfischen Barock in Frankriek nahhollend präägen sull, sonnern ok den König düchtig düll maken dee. Ludwig XIV. hett vermoot, dat Fouquet de Pracht to en grooten Deel mit Griepen in de Staatskasse betahlen dee. He hett sien Minister Untrüe vörschmeeten un leet hüm verhaften. Dat in Vaux baut Gesamtkunstwark ut Bauarchitektur un Gordenkunst hett aber den König in sein Plaan bestätigt, sück en tietgemäß Residenz uprichten to laaten.^[8] He truck de Architekten un Künstler van Fouquet to Raat un hett de sluutend mit den Utbau van dat lütt Slott van sien Vader beupdragt.^[1]

De Gordenfassade van dat Corps de Logis mit de Ummantelung. Anstäe van de Speegelgalerie befind sück hier noch en Terrasse, de Fenster hemm noch kien bagenförmigen Afschlüsse, de Nord- un de Südflögel fehlen noch gänzlich. Gemälde van 1675

Utbau to’n Residenzslott

Entgegen den Raatslag van den Finanzminister Jean-Baptiste Colbert, de ut Kösten- un Prestigegründen en neebau vörslahn harr, hett sück Ludwig XIV. wiegert, för de Versailler Residenz dat olt Jagdslott uptogeven un so wurr dat den lateren Marmorhoff umsluuten Gebäude in de Loop van de Tiet umbaut un in mehreren Afsnitten in den Neebau integreert.^[9][10] De König hett in sien Memoiren sogor schreeven, „selbst wenn das alte Schloss hätte abgerissen werden müssen, so hätte er es ganz genauso wieder errichten lassen, wie es war“.^[11] Nahdem man dat anfangs af 1661 blots immer en beten umbaut hett, bill de Akener Freeden van 1668 den Uptakt to en eerst Vergröttern van dat Slott. De U-förmige Middelbau van Ludwig XIII., Karn van dat hüüdige Corps de Logis, kreeg van 1668 bit 1671 dör Le Vau de enveloppé. Dorbi hannel sück dat um en bauliche, so nömmt Ummantelung van dat olt Slott dör twee nee, butere Trakte. De südliche Flögel van de Ummantelung hemm de Paradezimmer van de Königin upnommen, wiels in den nördlichen Trakt de van den König weern. Disse Bau harr anstäe van de latere Speegelgalerie noch en groot Terrasse över de gordensiedigen Arkaden van dat Eerdgeschoss.

1677 hett de König ankünndigt, Versailles to’n künftigen Regeerensseet to bestimmen. De dormit verbunnen Utbau van den Palast fung in’n Toog van den Freeden van Nimwegen an, de Umtoog van den Hoffstaat weer af den 5. Mai 1682.^[12] Van 1678 bit 1684 wurr de Terrasse van dat Corps de Logis samt den hör benahberten Salons dör Jules Hardouin-Mansart över- un umbaut un de Speegelgalerie, as ok de van den Krieg un den Freeden installeert. De oorsprünglich waagrechten Fensterafslüsse van dat eerste Stockwark wurrn dör Rundbagenfenster ersett, de mit de Speegeln van de groot Galerie tosommen passen deen. Mit disse Baumaatnahmen kreeg de Gordenfassade van dat Hööftgebäude hör hüüdige Gestalt.

De verscheeden Bauphasen van dat Slott mit Lagepalan van de gröttsten Rüüms

Um Bott för den Hoffstaat to schaffen, wurrn to glieker Tiet mit dat Vergröttern an dat Corps de Logis 1678 de Arbeiten an‘n Südflögel un af 1685 de an’n Nordflögel anfungen. Mansart weer todem dorför, dat Slott um en wieder Stockwark höhger to maken, um dordör mehr Wahnruum to hemm, wat de König aber ut nich bekannt Grünnen aflehnt hett.^[13] Beid Flögelbauten bestaht ut jewiels twee parallel tonanner upricht lang Gebäuderiegeln, je een up de Gorden- un een up de Stadtsiet. De sünd dör Dwarsbauten mehrfack mitnanner verbunnen un hemm so en Antall von lüttgere Lichthööf. De Südflögel weer 1684 wietgahnd fardig stellt, der later anfangen Nordflögel fief Johr later. De Arbeiten an de sien stadtsiedig liggen Trakt wurr wegen de Kösten van den Palzisch Arvfolgekrieg aber instellt un de Bau wurr denn eerst in dat 19. Johrhunnert afslooten. För den Bau van den Nordflögel muss de Thetis-Grotte, en mit Statuen smückt Püttenhuus van 1664, afreeten wurrn.^[14] De dorin utstellt Skulpturen befinnen sück hüüd to’n Deel in dat so nömmt Boskett van dat Apollo-Bad in’n Park van dat Slott. Up den Standoort van de Thetis-Grotte erheevt sück de Bau van de 1710 dör Robert de Cotte fardigstellt Slottkapelle, deren Togang dör den Nordflögel erfolgt.

De Flögel van dat Versailler Slott tun sien Nebenhüüs grupperen sück um dree in en Ass liggend Hoffplätze, de tosommen en wietgahnd tosommenhangend Flach billen un van dat Zentrum van dat Slott in Richt van de Stadt führen. Den Utgangspunkt bild de lütt Marmorhoff (Cour de Marbre) van dat umbaut Jagdslott, up dissen folgt de van den Verlängerungstrakten van dat Corps de Logis umgeeven Königshoff (Cour Royale) un sluutend de groot Platz van den Ministerhoff (Cour des Ministres) mit de freestahn Ministerflögels. Wiel Versailles nich blots königliche Residenz, sonnern ok Regeerenssitt weer, wurr mit disse Gebäude Bott för de Hoffbeamten schafft. Den Hööf stadtsiedig tegenöver staht der lütt un de groot Marstall, umfangriek Gebäude för de Peer un den Fuhrpark van de königliche Familie. Östlich, van’n Südflögel van dat Slot tun den südlichen Ministertrakt begrenzt, befind sück buterdem dat veerflögelige Grand Commun, en solitär stahn Wertschapsbau van 1682, de de Slottkööken un de Wahnungen för de Bedeensteten för över 1.000 Hoffangestellte enthull.

Nah den Umtoog van den Hoff 1682 hemm tietwies över 22.000 Minschen an un in Versailles arbeit,^[15] nah de Angaven van Lüüd ut de Tiet reck de Antall van de Arbeiter in dat Johr 1685 sogor 36.000.^[16] To dat Enn‘ van dat 18. Johrhunnert weer Versailles in sien hüüdig Dimensionen wietgahnd fardigstellt; de Gordenfassade is 570 Meter breedt.

Stilistisch Inordnung

Panorama up de stadtsiedig Fassaden.

Gesamtansicht van de Gordenfassaden, van links nah rechts de Nordflögel, dat Corps de Logis un de Südflögel

De Fassaden van den Marmorhoff hemm as stilistisch Vörbild för de Stadtsiet van den Palast deent (April 2011)

Dat Butere van dat Slott is in twee verscheeden Stilformen hollen, de todem dör de ünnerscheedlich Additschon van de eenzeln Baukörper en konträren Indruck vermiddeln. De Stadtfassaden bestaht ut tallriek Eenzelhüüs, so dat man eerst bi dat nauere Henkieken sehn kann, dat se all gemeensam en groot, tosommenhangend Bauwark billen. De Fassaden van dat Slott folgen hier den ölleren Stil van dat oorsprüngliche Jagdslott rund um den Marmorhoff un entspreeken noch den fröhen franzööschen Barock. Se sünd ut root Tichelsteen upricht, de mit Sandsteenelementen gleedert is. De Baukörper dragen sichtbore Mansarddaaken.

Detailansicht van de in’n Stil van den klassizistischen Barock gestalteten Gordenfassade

De Gordenfassaden van dat Slott sünd in’n Stil van den för Frankriek typischen klassizistischen Barocks gestalt un gaht dormit up de Vörgaav van Le Vau sien Ummantelung torüch. Horizontaal Liens domineeren dat Bauwark un blots risalitaardig hervörspringen Portale lockern de streng Sandsteenfassaden up. De afsluuten Balustrade van dat Bövergeschoss is mit steenern Vasen un Trophäendorstellungen dekoreert un duukt sück achter flach Daaken. De Gordenfassade faat de Gebäudedeelen to en grooten Block tosammen, de sien breedt Wirkung dör de horizontale Gleedern noch stiegert wurrd.

De verscheeden Baustile van dat Slott, de majestätisch-monotone Gorden- un de lüttdeeligen Stadtfassaden hemm nich blots för Bewunnern, sonnern ok för Kritik sörgt. Versailles steiht in’n kumpletten Kontrast to de anner Barockslötter van Frankriek, de meestens nich blots lüttger, sonnern as Slott Vaux-le-Vicomte oder Maisons-Laffitte ok in’n Pavillonsystem upricht wurrn. In de Kunstgeschichte wurrn insbesünnere de Gordenfassaden woll faken as överwältigend in hör Wirkung, aber ok as eentönig beschreeven.^[17] Colbert hett dat Slott as en „Mann mit großen Armen und einem dicken Kopf“ betekent, wiels de Hartog Saint-Simon den Kontrast van de Baustile as „schönes und häßliches, das zusammengenäht wurde“ beschreev^[18] un över dat achter de Attika duukt Flachdaak schreev he „man glaubt einen abgebrannten Palast zu sehen, dem das obere Stockwerk und das Dach fehlen.“^[19] De Kapelle wurr as Riesenkatafalk verspott^[20] un Voltaire hett de as en „erstaunlichen Firlefanz“ betekent.^[21]

Blick dör de Hööf up de stadtsiedigen Fassaden. Links de Dufourflögel, in de Midden de Gebäude um den Marmorhoff, rechts de Gabrielflögel, an‘n Bildrand de Kapelle

To Tiet van Ludwig XV. wurr en as grand dessin betekent Neegestalten van de Stadtsiet in’n Stil van den Klassizismus in‘t Oog faat.^[20] De olt Fassaden dor sullen, den Gordenfassaden ähnlich, mit Hausteen överbaut wurrn. Plaant weer ok, över dat Hööftgebäude en Kuppel to bauen.^[22] Baas van dit Projekt weer Ange-Jacques Gabriel. Wiel dat Geld nich recken dee, geev dat af 1771 blots den Umbau van en to disse Tiet baufälligen, stadtwärts richt Trakt, de siet de Tiet Gabrielflögel nömmt wurrd. De Pavillon van dat tegenöverliggend Gebäude, den Dufourflögel, wurr eerst um 1820 anpasst un de Symmetrie van de Hofffassade knapp en half Johrhunnert nahdem de Umbauarbeiten anfungen weern, halfwegs weer herstellt. De parallel tegenöverstahn Gebäudedeelen dragen noch hüüd verscheeden Fassadenstile. 1780 dör Étienne-Louis Boullée vörleggt Plääns to en vullständige Neegestalten van dat Slott in’n Sinn van de Revolutschonsarchitektur wurrn nich ümsett.^[23]

Dat Binnere van dat Slott

De Salon de Vénus in‘n Grand Appartement du Roi, 1660er–1670er Johren

In dat Corps de Logis mit dat integreert olt Slott weern de Wahnrüüms van den König in‘n Norden un de van de Königin in‘n Süden, buterdem de Appartements van de königlichen Kinner, de Mätressen, as ok de offiziellen Staatssäle. De groot Siedenflögels un de Nebengebäude van dat Slott weern för de Upnahme van den Hoffstaat vörsehn. De gordensiedige Trakt van den Südflögel wurr ok as Prinzenflögel betekent, wiel he de Wahnrüüms van den Prinzen van Gebloot enthull.^[24] De stadtsiedige Trakt van den Südflögel, as ok de gordensiedige Nordflügel hemm den Courtiers, also den övrigen Höflingen, as Wahnruum deent. Je nah Stand un Rang kreegen de Slottbewahner to’n Deel mehrere Zimmer groot Appartements mit Wahn- un Arbeitszimmern, Ankleedrüüms un Köken to Verfügung stellt oder blots lütt, to’n Deel Kamern, ahn Kamin, de blots för kört Upenhollen deenen kunnen.^[25] 1789 harr dat Slott 288 288 Wahnungen, 1.252 heizbar Rüüms un 600 Rüüms ahn Kamin. De königliche Familie hett dormals wiedere 152 Zimmer bewahnt.^[26]

Grundreet van dat 1. Bövergeschoss van dat Corps de Logis siet dat 19. Johrhunnert. De wichtigsten Rüüms sünd de Speegelsaal (1), dat königliche Slaapzimmer (2.), de Kriegsaal (3.), de Freedenssaal (4.), dat Slaapzimmer van de Königin (5.), de Ossenoogensaal (6.), de Herkulessalon (7.) un de Slottkapelle (8.)

In de Loop van de Johrhunnerte wurrn in dat Binnere van dat Slott immer weer Ännern und Umbauten vörnommen. Liselotte von der Pfalz bericht in en Breef över dat Slott: „Es gibt keinen Teil, der nicht zehnmal verändert worden ist.“^[14] Dat wurrn nich blots de Säle un Salons sück den entsprekenden Tietsmack nee dekoreert (de Wandbespannungen in völ Rüüms weern mobil un wurrn in’n Sömmer un Winter mit ünnerscheedlich Stoffen un Motiven behangen)^[27] ), sonnern ganze Appartements wurrn verännert, Döören versett un Zimmer nee anordnet. So etwa is dat Slaapzimmer van Ludwig XIV., dat oorsprünglich speegelverkehrt to dat van de Königin Maria Theresa tegenöver leeg, nah deren Dood südwärts „wannert“, bit dat achter de Speegelgalerie in dat Zentrum van dat Slott nah Osten to de upgahn Sünn utricht sien Platz funn.^[28] De inst berühmte Gesandtentrapp^[29] wurr dör en nee Ruumflucht för Ludwig XV. ersett, un den Umbauarbeiten to’n Museum un de Installatschoon van de groot Utstellungsrüüms in dat 19. Johrhunnert sünd sluutend de Appartements in den Nord- un Südflögel to’n Opfer fallen.

De Binnenrüüms

Van de oorsprünglich över 200 Appartements van dat Slott sünd nu blots noch de Rüüms in dat Corps de Logis erhollen, bzw. rekonstrueert. Dat hannelt sück vörweegend um de Prunkgemächer van den König un de Königin, deren jewielige Privatkabinette as ok um eenige wiedere Appartements van verscheeden Familienliddmaaten. Van de Wahnungen van den Hoffstaat in de groot Siedenflögels gifft dat kien een mehr.

Binner Kabinett van denn König, mit den berühmten Schrievdisch Ludwigs XV.

De Staatssäle van dat Ancien Régime entstammen noch den swooren Still van den Louis-quatorze un wurn – afsehn van de Möbleeren – van den Nahfolgern van den Sünnenkönig so goot as nich verännert. Ünner Ludwig XV. un sien Familie funn en begrenzt Intoog van Privatsphäre statt, de in de intimeren Appartements ehrn Utdruck in’n Stil van dat Louis-quinze funn. Letzte bedüüdende Ännern funnen ünner Ludwig XVI. un sien Fru Marie Antoinette statt, de hör Rüüms to’n Deel in den Stil van den Louis-seize umgestalten leeten. De orsprünglich riek Ausstattung van dat Slott hett de wandfast Dekoratschonen un den Deckensmuck mehrere duusend Möbelstücke, Lüchter, Lüster un anner Gegenstände van dat Kunsthandwark umfaat. De ut dat 17. un 18. Johrhunnert stammen Eenzeldeelen gungen ünner annern up de Warkstäen van André-Charles Boulle, Georges Jacob un Johann Heinrich Riesener torüch. Dat Möbelmank gung in de Tiet van de Revolutschoon to’n Deel dör Plünnern, vör allem aber dör en groot Verstiegern tüschen 1793 un 1794 verloren; dormals wurrn över 17.000 Stücke in de Verkoopskataloge anboden.^[30] In dat 19. Johrhunnert, nah de Umgestaltung van dat Slott in dat Museum, kunnen aber Deelen van de instig Utstattung torüch köfft wurrn. Dat fehlen Möbelmank wurr dör nee Arbeiten in’n Stil van den Empire, ünner annern van François Jacob-Desmalter, ergänzt.^[31]

To de bedüüdendst Rüüms van dat Slott tellen ünner annern de as Vörzimmer van den König deenen un nah twee groot, runn Fenster nömmt Ossenoogensaal (Salon Oeil de boeuf), de Herkulessalon, de de fröhere Kapell aflööst hett oder dat Slaapzimmer van de Königin in’n Südtrakt van dat Corps de Logis. De wichtigsten Rüüms binnerhalv van den Hoffalldag weern aber de Speegelsaal un dat angrenzen Slaapzimmer van den König, as ok de Slottkapell un, as hör profaan Gegenstück, de as letzt Bauwark ünner dat Ancien Régime upricht Hoffoper.

De Speegelgalerie un dat königlich Slaapzimmer

De Speegelgalerie, Blick in Richt van den Freedenssaal

De Mideelbau van dat Slott wurrd in dat eerste Geschoss up sien gesamte Breedt van de Ruumflucht van de meest 75 Meter lang un mehr as 10 Meter breet Versailler Speegelgalerie (Galerie des Glaces, ok Galerie de Louis XIV., Speegelsaal) un van de benahbert Salons van den Krieg un den Freeden innommen. De Salons weern inst de Övergänge to de königlich Wahnrüüms, wobi de Kriegssaal den König un de Freedenssaal de Königin widmet weer. De Speegelsaal hett de Appartements van dat Königspaar verbunnen un maakt mit sien 30 stuckgefaaten, den König verherrlichenden Deckengemälden, den insgesamt 357 Spegelflachen un marmornen Pilastern en överwältigenden Indruck. De sömteihn groot Speegel entspreeken in Grött un Gestaltung den tegenöverstahn Bagenfenster van de Gordenfassade. Se halen optisch den Park in dat Binnere van den Ruum un speegeln sowohl dat infallen Lucht dagsöver as ok den Kersenschien an’n Avend. De gesamte Längt van Saal wurrd van en Gewölbe överspannt, dat sück in de in de Fassade sichtbaren Attikageschoss befinnd.

Dat Bett van den König in dat zentraal Slaapzimmer van dat Slott

De Speegelgalerie wur woll ok as Festsaal bruukt, se deen aber hööftsächlich as en Aart Promenade ünner Daak, in de man sück uphollen dee, um sien Gegenwart bi Hoff to wiesen, un wo man hapen dee, den König uptofallen.^[32] Wiel dat nich erloovt weer, den König direkt antosnacken, muss man up sien Toneegen oder de Förspraak van en höhgergestellten Person hapen. Dat Utmaat van den Speegelsaal weer mit Afsicht so groot bemeeten, dat de Herrscher de nich gern sehn Bittsteller in en wiet Vörbigahn links liggen laaten oder annern dör en Gespräch sien Toneegen wiesen kunn.^[33]

In de Midden van den Saal liggen de Övergänge to dat middlere Slaapzimmer. Inst befunn sück dor en Salon, de de Verbinnen tüüschen de Kamern van den König un de Königin bill. Mit den Dood van Maria Theresa weer disse Updeelen van de Ruumfluchten ahn Bedüüden wurrn, un so wurrn dor tonächst en Ankleedzimmer un 1701 denn dat Prunkslaapzimmer van Ludwigs XIV. inricht. Dit is de Oort van de berühmt Zeremonien van dat Lever un dat Coucher, dat Upstahn un dat Slaapengahn van den König, de hier, in‘n Middelpunkt van sien Slott, glieksam den Middelpunkt van sien Riek, slaapen dee. In dit Zimmer is Ludwig XIV. an‘n 1. September 1715 ok storven.^[34]

De Slottkapell un dat Opernhuus

De Slottkapell, Blick van de Empore in den Karkenruum

Bevör de Palast de hüüdige Versailler Slottkapell an‘n Nordflügel kreeg, weer de Karkensall in wesseln Rüüms ünnerbrocht, ünner annern ok in den lateren Herkulessalon. Jules Hardouin-Mansart hett oorsprünglich en kuppelöverwölbte Kapell in de Midden van den Nordflögel plaant, disse Plääns hett man aber weer fallen laaten.^[35] De Geld för en eegen Karkengebäude binnerhalv van den Slottkomplex weern eerst nah den Freeden van Rijswijk free. Mansart hett 1699 mit den Bau anfungen, kunn den aber wegen sien Dood 1708 nich afsluuten, den Updrag hett denn Robert de Cotte övernommen. De den Hilligen Ludwig weeht Kapell is tweestöckig un 25 Meter hooch. De bövere Etage weer den König un de königliche Familie vörbehollen, up de ünnere Ebene seet de Hoff. In hör Form schafft se en Verbinnen van de middelölleriche Gotik to en barock Goddeshuus. Dree Fresken van verscheeden Maler stellen de Themen Gottvader, Söhn un Hillig Geist dor. De Örgel van de Kark wurr 1711 van Robert Clicquot baut un wurr 1995 ünner den Gebruuk van 2 % Originalmaterial rekonstrueert. In de Kapell funn ünner annern de Trauung van Ludwig XVI. un Marie Antoinette statt.

Dat Slott harr to Tiet van den Sünnkönig noch kien fasten Theatersaal. Schau- un Singspelen wurrn je nah Umfang in verscheeden Rüüms upführt, för Schauspeler un Musiker kunnen mobile Tribünen upbaut wurrn. Dat hüüdige Opernhuus an dat buterste Enn‘ van den Nordflögel hörr to de letzt groot Baumaatnahmen van dat Ancien Régime, dat wurr to’n Anlaat van de Hochtiet van Marie Antoinette mit den lateren Ludwig XVI. inricht. De Opernsaal deen sowohl för Bankette, Singspelen as ok Theaterupführungen. Dat ut grünnen van de Akustik vullkommen ut Holt baut Theater för 712 Tokieker wurr van Ange-Jacques Gabriel 1769 bit 1770 in‘n Nordflögel inricht. De Bühnendeept un -hööcht bedrocht 21 Meter, bi en Portalbreedt van etwa söben Meter. De königliche Loge is in’n ünneren Rang versteckt un nich dör en Balkon hervorhaben, um Ludwig XV. dat mögelk to maken, unsehn to kommen un to gahn. Dat is en Henwies up dat privatere Zeremoniell ünner de Nahfolger van den Sünnenkönig.

Symbolik un Kösten

Emblem van den Sünnenkönig mit Apollo-Kopp, Sünnenstrahlen un Szepter mit franzöösch Lilie an dat königliche Gitter van Versailles (22. Juni 2014)

Neben de klar Toschaustellung van Luxus un Riekdom deen dat Slott ok en subtileren Dorstellen van den Rum un de Macht van dat Könidgom. De ünner Ludwig XIV. anleggt Staatsrüüms un Säle verherrlichen den Sünnenkönig. De Dekoratschoon van den Stucks un de Themen van de Gemälde sünd up sien wertschaplichen un politischen Erfolge afstimmt un künnen van sien Feldtüüg un Siegen.^[36][37] En groot Rull hemm todem de röömsch un de greeksch Mythologie innommen, mit deren Motiven de böveren Sellschopsschichten van dat 17. Un 18. Johrhunnert vertroot weer. De Mythologie wurr as Glieknis insett un Ludwig XIV. faken as Gott Apollon dorstellt, wat de Hoffsellschopp tallriek Interpretatschonen mögelk maken dee.^[38] De Dorstellen as antiken Gott van de Sünn un dat Lucht hett Ludwig XIV. todem de Aura van en mystisch, hööchst Wesen verleeht, ahn togliek mit de Kark in Wedderspröök to geraden – denn den Rang van den König mit den christlichen Gott gliektosetten, weer ok in dat absolutistisch, aber immer noch kathoolsch präägt Frankriek unmögelk un weer en Sakrileg gliekkommen. De Vergliek mit Apollon dorgegen maak sien Roop as Sünnenkönig noch kräftiger.

Ofschons de franzöösch Huushollensplaan immense Utgaven för dat Slott vörsehndee, weer dat Geld in Versailles aber immer knapp un de Bauphasen kunnen blots in de Freedenstieden tüschen de Reunionskriegen vörandreeven wurrn. Nahdem Ludwig XIV. den Pälzischen Arvfolgekrieg anfungen harr, muss he 1689 sogor dat berühmte Sülvermobiliar van de Speegelgalerie verkoopen un inschmülten, um de Kriegsutgaven to betallen.^[39] Völ plaant Baumaatnahmen, as de baben beschreeven Umbau van de Stadtfassaden, kunnen ut Köstengrünnen nich in Angreep nommen wurrn. Meest all Updrääg wurrn utschreeven; Vöranslääg unbedingt inhollen un de Armee in Freedenstieden to Bauarbeiten herantrucken.^[40] De Sünnenkönig hett sülvst seggt: „… am liebsten wird mir immer alles sein, was möglichst schön ist und wenig kostet“.^[15] Wat den meesten Lüüd as nicht o glöven Luxus vörkeem, weer in Wirklichkeit so köstengünstig as blots mögelk baut, wat to Folg harr, dat de Kamine faken nich trecken deen, de Fenster dorgegen woll un dat Leven dor in’n Winter nich eben makelk weer.

Tüschen 1661 un 1663 weern all mehr as 1.500.000 Livres för dat Slott utgeven wurrn. De eerste Bau van Ludwig XIII. harr insgesamt man jüst 300.000 Livres verbruukt, wovan 213.000 up dat Slott keemen un wiedere 82.000 för de Gordens. Van 1664 bit 1688 wurr jedes Johr een dörsnittlich Million Livres in Versailles verbaut. De franzöösch Staatshuushollen harr in den 1680er Johren en Budget van etwa 110 Millionen Livres, wovan Ludwig nah den Freeden van Nimwegen 15 Millionen för sien Bautätigkeiten genehmigt kreeg.^[40] Bit to den Dood van den Sünnenkönig söllt 300 Millionen Livres in de Versailler Slötter, den Park, de Utstattung un den Ünnerholt betallt wurrn ween.^[41] Fieftig bit sösstig Millionen alleen för dat Mobiliar un twee Millionen för den Bau van de Eure-Kanal. Düütlich minner nimmt sück dorgegen de Lievpensionen för de bi Unfällen to Dood kommen Arbeiter ut, deren Familien in‘n Snitt 40 bit 100 Livres as Achterbleevenrente kreegen.^[40]

De Butenberiek

De Gordenanlagen

Gesamtplaan van Slott un Park, Delagrive, 1746. Dat Slott befinnd sück in dat rechte Bilddriddel, böverhalv van den krüüzförmigen Kanal liggt de Domään van Trianon

Versailles, Gordenfassade mit Daak van de Slottkapell un Parterre d'Eau bi Sünnenünnergang, 14. August 2010.

De Gordenanlagen gaht up den van Jacques Boyceau de la Barauderie förr Ludwig XIII. schaffen Petit Parc torüch. Se wurrn in de hüüdig Utdehnen wietgahnd in dree Afsnitte van 1662 bit 1667, 1668 bit 1677 un 1678 bit 1689 dör André Le Nôtre schafft. De Slottpark gleedert sück in dree för all Barockgorden typisch Berieken: De dat Slott nah bi befindlichen Parterres, de ansluuten Boskette un den fernen Jagdwald. De Beriek van de Parterres, de Boskette un den grooten Kanal wurrd noch hüüd as Petit Parc betekent, de oorsprünglich mehrere duusend Hektar groot Waldberiek as Grand Parc. De ut dat Vörbild van Vaux-le-Vicomte övernommen Hööftass gleedert de Gordenanlagen un führt van de Stadt dör dat Slott, dör den Gorden un den grooten Kanal bit wiet weg. De Park wurr dör mehr as 75.000 stutzt Bööm un lütt Böömkens verziert,^[38] van de tallriek ut de Boomschoolen van Vaux-le-Vicomtes stammen dee un to Fouquet sien konfiszeert Vermögen hörrn deen.^[42] Beteekenderwies bleev de Park in sien barock Struktur bit to dat Enn‘ van dat Ancien Régime in wiet Deelen unverännert. De in dat 18. Johrhunnert van engelsch Vörbiller beinfloot Umgestaltung van völ europääsch Slottparks hett de Versailler Gordens blots in en lütt Maatstaff in den so nömmt Boskett van de Königin, in dat Boskett van dat Apollo-Bad un in’n privateren Beriek van de Trianon-Slötter bedrapen. To Tiet van Ludwig XVI. wurrn Deelen van den Park umgestalt un en Upforsten van de Boskette vörnommen. Dorför wurrn wiet Berieken rüüdt un nee beplant, en ähnliche Neebeplanten wurr in de 1990er Johren vörnommen.

Broderien in dat südliche Parterre

Nördlich Parterre in Richtg Pyramide. Ganz achtern ünnern dat Bassin de Neptune

Den Övergang van dat Slott- to’n Gordenberiek billen de Parterres, de dör hör leeg Beplanten den Blick up dat Slott gewähren un dör hör ornamentale Gestaltung de Motive van de Baudekoratschoon weddergeven.^[43] Vör den Nord- un den Südflögel van dat Slott befinnen sück prächtige Broderieparterres, dat Parterre du Nord un dat Parterre du Midi, de mit ornamentalen Blömenplantereen, tallriek Prunkvasen un Statuen dekoreert sünd. Vör dat Corps de Logis lagern twee groot Waterbecken, de as Parterre d’Eau beteekent wurrn. In de fiefteihn Bosketten wedderhalen sück de Säle van dat Slottbinnere in’n free Gelände.^[43] Hier sünd mit görnerisch Middel Salons tüschen Heegen un Bööm inricht, de man ebenfalls mit Skulpturen, Springpütten un kunstvull besneeden Planten utstatt hett. To de bekanntsten Gordenarchitekturen van Frankriek hörrt dor de van Mansart entworfen kreisrunn, mit dutzenden Springpütten verzeerte Kolonnade, un de Salle de Bal (de Ballsaal), to sien Tiet berühmt weer ok dat groot Labyrinth van Versailles.

Ludwig XIV. in den Gorden van dat Slott Versailles, Blick van den Apollo-Pütt to den Groot Kanal

Dat Zentrum van den Petit Parc bildt de ut mehreren Trappenstufen bildt Pütt van de Latona, van dor führt de Königliche Allee mit den so nömmten Gröön Teppich in Richt dvan den Apollo-Pütt, ut de de Sünnengott rutstiggt un sück symbolisch in Richt van den König erheevt. Achter dissen Bassin fangt de krüüzförmige Grand Canal' an, de den Park optisch in de Feernt verlängert un togliek dat sumpig Gelände entwässert. To Tiet van dat Ancien Régime wurr de Waterflach mit venezianischen Gondeln samt italieensch Gondolieri befohren, för de eegens en lütt Wahnareal mit Naam Petit Venise, Lütt Venedig, schaffen wurr.^[44] Sogor de Nahbau van en Kriegsschipp leeg dor vör Anker.^[44] An’n Südarm van den Kanal befunn sück en groot Menagerie, Ludwig XIV. hull dor van 1668 bit 1681 ünner annern en aafrikaansch Olifanten, de en diplomatisch Geschenk ut Portugal weer.

De Latonapütt. Latona kann mit Anna vun Österriek interpreteert wurrn, deren Söhn Ludwig denn Apollon entspreeken deiht. De Bedrohung van de Latona dör de lykischen Buern un deren ansluuten Bestraafen is en Symbol van de politischen Unruhen wiels de Kindheit van Ludwig. In’n Achtergrund de Königliche Allee mit den Gröön Teppich un in de Feern de Groot Kanal

As dat Slott, so deen ok de Park de Verherrlichung van den Sünnenkönig un is vull van apen un verstaaken Anspeelen up hüm. In de Pütte nun Skulpturengruppen wurrd de greeksch Mythologie as Glieknis up de Regeeren van Ludwig dorstellt. De Gordens stiegen, dör mehrere Terrassen gleedert, to dat Slott an, so dat man sück nich blots symbolisch hooch to’n König begeeven dee. Steernförmige Wegkrüüzungen entwickeln sück an verscheeden Punkten van den Park, aber all Hööftweeg führen to de domineeren Middelass. De führt van den Grooten Kanal to dat Slott un doröver herut dör de Stadt, en Symbol för de Weeg, de bi den König tosommendrapen. Dat Parterre d’Eau is mit Skulpturen smückt, de de groot Strööms van Frankriek versinnbildlichen un somit en Teeken van de Grött van dat Land geven.

Ludwig XIV. sülvst hett den eersten Führer to sien Park verfaat, in den he en Rundgang vörslahn dee, de Bedüüden van de Statuen un Pütten beschreev un up Besünnerheiten in de Anplanten henwiesen dee:

Zitat: Wir steigen zum Apollobrunnen hinab und machen hier einen kleinen Halt, um die Figuren und Vasen der Königlichen Allee, des Latonabrunnens und des Schlosses zu bewundern. Von hier aus erblicken wir den Großen Kanal. Wer die Menagerie und das Trianon am gleichen Tag besichtigen will, sollte dies zuerst tun und sich erst dann den übrigen Brunnen widmen. Ludwig XIV., Rundgang durch die Gärten von Versailles^[45]

Orangerie un Orangerieparterre, doröver de Südflögel van dat Slott

Blick över dat südliche Parterre un die Orangerie to’n Piece d’eau des Suisses

De Orangerie un de Grööntüüchgorden

Ünnerhalv van den Südflögel steiht de van Mansart baut Orangerie, de en lütten Vörgängerbau van Le Vau aflööst hett. Dat mächtige Gebäude is in den Hang integreert – links un rechts führen de „Trappen van den hunnert Stufen“ rünner – und rocht en Deel van dat groor Parterre vör den Südflögel van dat Slott. De mittlere Galerie is 155 Meter lang. De Orangerie mit hör düchtig groot Bagenfenster is vullständig ut Hausteen upricht un gellt as hervörragend Bispeel van franzöösch Steenmetzkunst. Vör den Bau liggt en wieder Parterre, dat in’n Sömmer mit hunnerten van lütt Orangenböömken smückt wurrd, de in’n Winter binnerhalv van dat Wasshuus verbringen. Jensiets van dissen Gordenberiek befind sück en groot Waterbecken, dat as Swiezer See beteekent wurrd. De Naam kummt dorvan, wiel dat dör de in dat Slott statschoneert Swiezergarde uthaben wurrn is.

Östlich van den Swiezer See befindt sück de af 1678 anleggt Potager du roi, de Grööntüüchgorden van den König. Disse Gorden, an de de Touristenströöms meest vörbitrecken, wurr van Jean-Baptiste de La Quintinie anleggt un is trotz sien profanen Gebruuk ebenfalls künstlerisch gestalt un erinnert an de franzöösch Gordens ut de Renaissance. Hier wurrn för den Hoff Erdbeeren, Fiegen, Druuven un völ wieder Aaft- un Grööntüüchsorten trucken. La Quintinie hett in dem Grööntüüchgorden mit nee Anbaumethoden experimenteert; as to’n Bispeel beheizten Wassenhüüs oder to de Sünn utricht, schräg anleggt Beete. De Grööntüüchgorden wurrd ok hüüd noch bruukt. En besünner Oog wurrd dorbi up historsch Planten leggt, de all to de Tiet van de Bourbonen kultiveert wurrn. De Gorden bringt jedes Johr en Arnt van bit to 80 Tünnen Aaft un Grööntüüch in. De Potager du roi is hüüd Deel van de franzöösch Hoochschool för Gorden- un LandschapsbauÉcole nationale supérieure de paysage (ENSP)^[46]

Versailles, de Pyramide

Ansicht van de nördlichen Anlagen mit Bassin de Neptune in‘n Vördergrund, dorachter Allée des marmousets un baben de Pyramide

De nördlichen Gordenanlagen

Dat Broderie-Parterre in‘n Parterre du Nord bildt en licht affallen Schräge, in de sien Middelass an dat Enn‘ en Affolg van Waterspelen mit eenigen van de öldsten Waterbecken un Skulpturen van den Versailler Park liggen: de so nömmt Pyramide un dat Nymphenbad. De Pyramide wurrr van 1668 bit 1672 nah Entwürfen van Le Brun van François Girardon schafft un besteiht ut veer övernanner liggen Waterbecken, de van Tritonen, Delphinen un Stroomkrebsen dragen wurrn. As völ anner Püttenfiguren van Versailles weer ok disse oorsprünglich vergoldet.^[47] Van hier utgahnd führt de Allee van de Marmousetten (ok: Allée d'eau = Waterallee) nah ünnern; dorbi hannelt sück dat um en Affolg van söben kreisrund lütt Becken rechts un links van den Wegg, in deren Midden speelend un danzend Kinner en Schaal ut rosa Marmor hollen, ut de langsam dat Water löppt.^[48] Up de ünnerste Ebene van de nördlich Anlagen wurrd för den Besöker en groot Waterparterre mit den Bassin du Dragon (Draakbecken) un den grooten halfkreisförmigen Bassin de Neptune (Neptunbecken) apen. Dat letztere wurr in dat 17. Johrhunnert van Le Nôtre anfungen, aber eerst to Tiet van Ludwig XV. in dat 18. Johrhunnert afslooten. Dat enthollt tallriek Figuren van Watergöddern, Tritonen, Seepeer, Delphinen, Seehunnen un up Draaken riedend Amouretten, van de insgesamt 99 Waterstrahlen utgahn, de „einen unvergesslichen Anblick bieten“.^[49]

De Waterversörgen

Kronenbecken in dat Parterre du Nord

För de Bewässerung van den Park muss en System van künstlichen Seen (Étangs de Hollande), Aquädukten un Waterleitungen entwickelt wurrn.^[50] Dicht bi Marly-le-Roi wurr ünner den Insatz van Duusenden van Arbeitskräften de Maschien van Marly upricht. Dat hannelt sück um en groot Pumpvörrichtung, de de bruukt Watermassen to dat Slott transporteeren dee. De den Park versörgen Röhrsysteme harrn en Längt van över 160 Kilometern. Liekers weern Pütte nun Fontänen nich utreckend mit Water versörgt. De dormaligen technischen Mögelkeiten hemm dat nich hergeven un de Fontänen kunnen nich all to glieker Tiet bedreeven wurrn. Wenn de König spazeeren gung, wurrn immer de Waterspelen in Gang sett, wo he sück jüst uphollen dee. To dat Enn‘ van de Regeerenstiet van den Sünnenkönig is dat Water man blots twee Stünnen dörgahnd loopen.^[51] To de Glanztieden van dat Slott weern mehr as 1.400 verscheeden Fontänen in‘n Einsatz.

De Trianonslötter un de Weiler

De Gordenfassade van dat Groot Trianon

Hoffansicht van dat lütt Trianonslott

In den Park van Versailles befinnen sück mehrere Lustslötter: dat Grand Trianon, dat Petit Trianon as ok dat Hameau de la Reine (sovöl as: Weiler der Königin).

Dat wietlüftige Gordenslott Grand Trianon (groot Trianon) oder Trianon de marbre (Marmor-Trianon) stammt noch ut de Tiet van Ludwig XIV. Dat weer oorsprünglich den König un sien Familie vörbehollen, doch in de Loop van de Johren wurr dat ok den wiedere Hoffstaat togänglich maakt. Dat benahberte Petit Trianon (lütt Trianon) is en Wark, dat Ludwig XV. för sien Mätresse Madame de Pompadour bauen leet. De is aber all storven bevör dat klassizistische Slott fardigstellt weer. Nahdem sien Nahfolger Ludwig XVI. dat Slott an Marie Antoinette schunken harr, wurr dat dör hör prunkvull utstatt un en nee Gordenberiek anleggt, in dat ok en lütt Theater sien Platz funn. De Königin leet sück hier todem, en dormalige Mood folgend, en künstlich Dörp, den so nömmten Weiler van de Königin mit oogenschienlich windscheef Hüüs uprichten, de aber in Wirklichkeit prunkvull Dekoratschoon för de Schepkerspelenl van de Herrscherin weern.

All disse Hüüs wurrn en half Footstünn weg van dat Hööftslott upricht, um de Königen Entspannung un Verhaalen afsiets van den överfüllten Palast to beeden. Versailles weer todem in en Nettwark van lütt Slötter inbunnen. Noch in den Oort sülvst befunn sück dat Slott Clagny, dat Madame de Montespan widmet wer (un all 1769 afreeten wurr), un blots en half Wegstünn to Peerd vanaf befunn sück dat Slott van Marly, dat mit sien Gordens un Waterspelen to de berühmtest Lustslötter van dat utgahnd 17. Johrhunnert hörr. Ebenfalls nich wiet weg leegen de königlichen Residenzen Saint-Germain-en-Laye un Saint-Cloud.

De Stadt

Vör dat Slott entwickel sück so nah un nah de Stadt Versailles, wat oorsprünglich en unbedüüdend Marktflecken weer. De Stadtrechte kreeg de Oort, de völlig van dat Slott afhängig weer, eerst 1787. De Ansiedlung wurr grootflachig up dat Slott utricht un in den Gesamtplaan mit inbaut. In Gestalt van dree Avenuen, de up dat Slot tun sien Vörplatz fluchten, wurr en dreestrahlig Straatenfächer plaant. Lang Alleen führen noch hüüd dör de geometrisch anleggt Stadtveertel un drapen stuuf vör dat Slott tosommen. Ludwig XIV. hett dat Bauvorhaben nah best Kräften ünnerstütt un somit hett he dat later faken nahmaakt Paradebispeel van en barocken Residenzstadt schafft. De mehr as 15.000 Personen^[15] umfaaten Hoffstaat hett de ganze Wertschap van den Oort ünnerhollen: Köök, Backer, Snieder, Dischler un Timmerlüüd hemm sück ansiedelt, un de groot Antall an Bedeensteten leev in de Stadt. Wiels disse Tiet steeg de Bevölkerung van Versailles up mehr as 100.000 Personen, is aber gau daalgahn, as de latere König Ludwig XVI. 1789 dwungenermaaten nah Paris översiedeln dee.

Geschichtlich Överblick

17. un 18. Johrhunnert: Dat Ancien Régime

De Residenz van den Sünnenkönig un sien Nahfolger

Dat Slott um 1668. Öölgemälde van Pierre Patel.

Frankriek weer in dat 17. Johrhunnert de mächtigste Staat van Europa un ünner dat Wirken van den Sünnkönig to dat kulturelle, wertschapliche un politische Zentrum van den Kontinent wurrn. Dat Slott van den König weer en Utdrukc van de Leistungsfähigkeit van Frankriek un en Symbol van sien Grött un Stärke. De ordnete Natur van de Parkanlagen weer en Speegelbild van de Ordnung, de Ludwig XIV. dat Land brocht hett.

Nahdem he as Kind de Gefohr van de Fronde in Paris an sien eegen Liev beleven muss, kunn sück de König nie för de franzöösch Hööftstadt begeistern, he much dat lütt Jagdslott van sien Vader bedüüdend leever. Dor kunn he en anmeeten repräsentativen un wietlüftigen neen Palast bauen, de todem so in dat eng Paris undenkbar ween weer. De Entsluss, den Hoff 1682 ut dat Palais du Louvre un den Tuilerienpalast hierher to verleggen, sull de Geschichte van Frankriek för völ Johren präägen. Hier hett Ludwig XIV. den Regeerensstil to Enn‘ brocht, den man later as Absolutismus beteekend hett. De König wull wieder Upstände as de Fronde verhinnern, he hett de Aristokratie van hör olt Upgaav van de Provinzverwalten afsneeden un hett dorför Beamten insett, de Liddmaaten van den Adel wurrn dorgegen an den Hoff haalt.^[52] En mögelk Oppositschoon ut de Feernt gegen hüm, as dat to’n Bispeel gegen sien Vader, Ludwig XIII. geev, wurr somit swoorer. De Angehörigen van den Adel wurrn politisch entmacht un in‘n Gegentoog mit kostbar Geschenken un prunkvull Festen entschädigt.^[52] De inst mächtige Hoochadel van Frankriek hett sien Slötter in den Provinzen ok geern verlaaten, blots wenige kunnen sück nemelk leisten, düersam eegen Hoffsellschoppen to ünnerhollen. Um up de Hööcht van de Tiet to ween un den neesten Moden bi Hoff folgen to können, hemm sück de Aristokraten in Schulden schmeeten oder kreegen willkürliche Renten van den König.^[52]

Spielende Höflinge in dat Grand Appartement, 1694, Versailles

En Wahnen in Versailles towiest to kriegen, weer en bedüüdend Privileg, dat todem de Illusion vermitteln dee, in dat Zentrum van de Macht an de Regeeren bedeeligt to ween. Well to de Logeants, den in dat Slott wahnen Lüdd hörr, stunn in’n Rang över de Galopins, den Kutscheerenden, de an’n Avend weer torüch in hör Stadtwahnungen nah Paris mussen.^[25] Binnerhalv van dat Hoffleven hett de Etikette en bedüüdend Rull övernommen, in’n Prinzip unbedüüdend Hoffämter stunnen symbolisch för politischen Infloot.^[53] Blots bi Hoff kunnen Posten, Titel un Ämter errungen wurrn, un well sück van den Sünnenkönig torüchtrecken dee, leep Gefohr, Vörrechte un Rang to verleeren.^[54][55] Ut dissen Grund hull sück de Aristokratie so goot as stännig um den König herum up un hett versöcht, hüm gefällig to ween.^[56] Dat hett dorför sörgt, dat tietwies mehrere Duusend Minschen togliek dat Slott bewahnt hemm.^[57]

För de franzöösch Sellschopp hett dat den Wannel van den Tweeten Stand van dat Land- to’n Hoffadel bedüüd,^[58] up Düer en swoor Belastung. Van hör olt Plichten un Upgaven wietgahnd entbunnen, hett de Aristokratie bald en dekadent Dorsien frist. Wiels de Darte Stand de Stüerlast un de Arbeit to dragen harr, kunn – bzw. muss – sück de Adel dem Müßiggang hengeven. Disse Umstand sull över hunnert Johren later en van de Utlöser van de Franzöösch Revolutschoon wurrn.

Nah den Dood van Ludwig XIV. 1715 un de Regentschaft van Philipp II. in de Naam van Ludwig XV., de to disse Tiet noch Kind weer, hett de Hoff den riesigen Palast verlaaten un hett sück vörövergahn nah Saint-Cloud^[59] un in dat Palais Royal begeeven. Ünner de Nahfolger van den Sünnenkönig verlor Versailles sien umfaatend zentralistisch Bedüüden un de Sellschopp hett sück tonehmend ok weer in de Landslötter van den Adel oder den Pariser Hôtels drapen.^[60] Dennoch hemm ok Ludwig XV. un Ludwig XVI. hör Residenz in Versailles harrt, so dat dat Slott af 1682 blots mit kört Ünnerbreeken meest ständig van de Königsfamilie bewahnt weer. Ofschons fakender Utflüüg in de völ anner Slötter rund um Paris ünnernommen wurr, bleev Versailles immer Regeerenssitt un Middelpunkt van dat höfisch Frankriek.

Leven in dat Slott

Höflinge vör de Slottkapell, Teeknung van Jacques Rigaud, 1730

An dat Enn‘ van dat Ancien Régime hett de Hoffstaat rund 10.000 Personen umfaat, van de bit to 5.000 direkt in’t Slott leeven deen.^[57][61] De egentlichen Höflinge ´weern blots etwa 1.000 Personen, dorto keemen aber Kamerfruen, Köök, Lievwaaken un anner Bedeenstete. De Palast weer en Stadt ünner en groot Daak, mit Wahnen, Arbeitsrüüms un Vergnögungsstäen. Up de Gänge un Höfe leeten sück Händler daal.^[62] Dat Slott weer meest immer över beleggt,^[61][63] un de Aristokratie, wenn se nich to de königlich Familie hörrn dee, weer to’n Deel verarmt un huus sogor in de eng Daakkamern van de böveren Geschosse oder in dat benahbert Grand Commun.^[63][64] Victor Hugo hett dat Slott later as en eenzige Höflingskaserne betekent.^[41] De Palast weer nich alleen den Adel vörbehollen: Togang harr ok dat eenfack Volk, de Neegierigen wurrn van de Bewahner as Voyeux betekent.^[65] Je höhger de Rang van den Besöker weer, desto wieder drüff he in dat Binnere van dat Slott gelangen.^[37] De engelsch Reisende Arthur Young bericht in sien Schrift Reise durch Frankreich in den Jahren 1787, 1788, 1789 und 1792 över Versailles: „Es war höchst belustigend, wenn Strolche in den ärmlichsten Lumpen unbeobachtet durch den Palast […] spazierten.“^[66] De free Togang to dat Slott weer aber nich gliekbedüüdend, dat man ok Kontakt to de dor leeven Personen harr oder kreeg. Well as Bittsteller keem oder up en Amt hapen dee, muss offiziell bi Hofe vörstellt wurrn, worto man neben en verbreeften Titel^[67] normalerwies de Förspraak van en all etableerten Höfling bruuken dee. As etableert gull, well över en van de tallriek to koopen Hoffämter verfügen dee, de je nah Bedüüden van dat Amt van den König oder de Huushoffmeester vergeven wurrn.^[68]

Trotz de prunkvull Utstattung weer Versailles en Slott mit ahn Komfort.^[63] De en filade reeht, treckend un hooch Rüüms leeten sück schlecht heizen, un Madame de Maintenon hett klaagt, „man erträgt lieber die Zugluft durch die Türen […], man muss in Symmetrie zugrunde gehen“.^[69] In den streng Winter 1709 sünd sogor Likörbuddels dör de Kolt platzt.^[70] De groot Speegelgalerie harr kien Kamine, un ok dat zentraal Slaapzimmer van Ludwig XIV. weer so kolt, dat Ludwig XV. en privat Slaapzimmer in’n Nordtrakt van dat Corps de Logis inrichten leet, dat he nah de Zeremonie to dat Coucher to’n Slaapen upsöken dee um mörgens to rechter Tiet to dat Lever weer verlaaten dee.^[71]

Toilette in den Appartements van Marie-Antoinette

Dat geev, as dat dormals in ganz Europa begäng weer, in dat Slott wedder fleetend Water noch fast installert Toiletten. Man hett sien „Geschäft“ in Lievstöhl un Nachtpotten verricht, deren Inholt van de Deenerschaft in bit to 29 Sickergruben in de Umgebung van dat Slott loos maakt wurrn.^[72] Ludwig XVI. leet sück dat eerst Waterklosett mit Toilettenspülung van Frankriek inbauen. Dat Slott harr mehrmals mit Rötten- un Müüsplagen to kämpen^[73] un eenmal in’t Johr begeev sück de Hoff nah Fontainebleau, dormit de Versailler Palast in disse Tiet van Grund up sauber maakt wurrn kunn.^[74] De Körperpleeg wurr in dat 17. Johrhunnert woll noch kein besünners groot Stellenwert tomeeten,^[75] aber all Ludwig XIV. leet sück in dat Ünnergeschoss van dat Corps de Logis mehrere Zimmer umfaaten Badegemächer inrichten.^[14] In den Loop van dat 18. Johrhunnert geev dat denn ok mehr Baderüüms in den Appartements van de königlich Familienliddmaaten, wiels sück de anner Slottbewahner wiederhen mit fuchtig Dööker un Waschkummen behelpen mussen.^[76]

För dat Versörgen van den Hoffstaat mit Nehrensmiddel un Drinkeree weern mehrere hunnert Angestellten befaat.^[77] De Liddmaaten van de königlich Familie un Höflinge van hooch Rang wurrn as commensaux, as Dischgenossen van den König ansehn un ut sien Köken versörgt.^[78] Verscheeden Höflinge harrn de Plicht, apen Tafeln to dat Verkösten van wiederen Slottbewahnern to hollen,^[79] anner Hoffangestellte kreegen för hör bouche geld, mussen sück um de Versörgen aber sülvst kümmern. De Mahltieden stammten to’n Deel ut de Wertshüüs in de Umgeeven van dat Slott,^[80] to’n Deel ut sülvst organiseert Kökens, van de sück in de Loop van de Tiet immer mehr in den Höfen un ünner de Daaken van dat Slott infunnen.^[81]

Marie Antoinette mit hör Kinner, in’n Achtergrund is de Speegelgalerie to erkennen. Gemälde van Élisabeth Vigée-Lebrun

Dat Leven bi Hoff hett ok Verzicht up Privatsphäre bedüüd. De Königsfamilie nehm sülvst hör normal Mahltiede vör Publikum in^[28] un ok wenn de Königin Kinner kreeg, weerm dat binnerhalv van de Hoffsellschopp traditschonell apenlich Ereignisse – so düchtig, dat Marie Antoinette wiels de Gebort van hör eerst Kind in Levensgefohr keem, as sück to völ Minschen in hör Slaapstuuv uphollen deen. Ok all ünner de Vörgang van den Sünnenkönig geev dat streng Riten to dat Verherrlichen van de franzöösch Herrscher, aber um dat Slott Versailles un Ludwig XIV. wurr en bispeelloos Affolg van Zeremonien entwickelt.^[82][83] De Etikette regel un beschreev jeden Vörgang, van groot Festlichkeiten un Empfängen bit he nto sückse Olldagsdinge as dat Middageeten.^[37] Ok för den Fall van Krankheit un Dood gab geev dat Vörschriften, un as Ludwig XV. 1774 in‘n Trianon an den Pocken krank wurr, wurr he sofort in dat Versailler Slott brocht, um dör ünner de Oogen van den Hoff to starven. De Bedüüden van dit System kann man hüüd nich mehr verstahn. Den König wurr en meest göttliche Verehrung todeel un hett hüm, wat ok beabsichtigt weer, van dat Volk entrückt, wat so sien överordnet Stellung ünnerstrieken dee.^[83] Den König to deene weer gliekbedüüdend mit Frankriek to deenen. Hüm bi dat Upstahn, bi’n Lever to helpen, hüm eenfack blots dat Water oder dat Hemd to recken, gull as allergröttste Ehre, de över Upstieg un Fall bi Hoff entscheeden kunn.^[53][83] Of man in de Gegenwart van den König, stahn, sitten oder snacken drüff un sülvst, dör welker Döör man sien Slaapzimmer betreeden dee,^[28][84] weer vör all Anwesenden sichtbar Teeken van den eegen Rang.^[85] Ludwig XIV. schreev in sien Memoiren „Im übrigen ist es eine der hervorragendsten Wirkungen unserer Macht, einer Sache, die an sich keinen Wert hat, einen unbezahlbaren Preis zuzuordnen.“^[86]

De Etikette gull nich blots in’n Umgang mit de König, sonnern ok för jeden Hartog, jeden Prinzen, jeden Höfling. Dat Protokoll regel den Umgang mitnanner un hett jeden Liddmaat van den Hoff en för all sichtbaren Platz binnerhalv van disse Sellschopp towiest.^[85] Dat oorolt System van de höfischen Etikette wurr ok ünner de Nahfolger van den Sünnenkönig meest nich ännert. En Bispeel för dat streng regelt Hoffzeremoniell is folgend Anekdote, de dör Madame Campan, de Kamerfru van de Königin överleefert wurr un de den Olldag ban Marie Antoinette in dat Slott beschreev: Zitat: Das Lever der Königin vollzog sich analog dem Lever des Königs. Die Hofdame vom Dienst hatte das Recht, der Königin beim Ankleiden das Hemd zu reichen. Die Palastdame zog ihr den Unterrock und das Kleid an. Kam aber zufällig eine Prinzessin der königlichen Familie dazu, so stand dieser das Recht zu, der Königin das Hemd überzuwerfen. Einmal also war die Königin gerade von ihren Damen ganz ausgekleidet worden. Ihre Kammerfrau hielt das Hemd und hatte es soeben der Hofdame präsentiert, als die Herzogin von Orléans eintrat. Die Hofdame gab das Hemd der Kammerfrau zurück, die es gerade der Herzogin übergeben wollte, als die ranghöhere Gräfin von Provence dazukam. Nun wanderte das Hemd wieder zu der Kammerfrau zurück, und erst aus den Händen der Gräfin von Provence empfing es endlich die Königin. Sie hatte die ganze Zeit nackt, wie Gott sie geschaffen hat, dabeistehen und zusehen müssen, wie die Damen sich mit ihrem Hemd überkomplimentierten.(Madame Campan ref=^[87]

Hofffeste un anner Ereignisse

En Schauspeel in‘ Marmorhoff van dat Slott. Teeknung van Jean Lepautre, 1676

De wietgahnd upgavenloos Hoffadel sull ünnerhollen wurrn, u nto dat Programm van hemmt o dissen Zweck prächtige Bälle, Feste un Turniere hörrt. De König sülvst hett regelmatig Speelavende in sien Appartements veranstalt.^[88] Neben den stännigen Banketten, Maskenbällen un Opernupführungen geev dat verscheeden mehr Daag düern Feste, de dör hör Prunk un de Antall van laaden Gäste den Ruhm van den König stiegern sullen.

Besünners twee Feste hemm den Roop van Versailles nahhollend präägt: van’n 7. bit 14. Mai 1664 wurr as eerst groot Fest „Die Vergnügen der verzauberten Insel“ in den jüst vergröttert Parkanlagen van König Ludwig XIV. mit rund 600 Gästen fiert.^[89] Dat Motto van dat Fest, de Sage van Alcina un de Zauberinsel, weer en düchtigt anseggt Thema van de Barocktiet. Dat weer en Fest, to dat Jean-Baptiste Lully eegens nee Opern komponeert un Molière Theaterstücke schrieeven hett un dat wegen sien enormen Upwand neidvull Blicke van all europääsch Hööf up sück truck. 1668 wurr to’n Anlaat van den Akener Freeden „Die großen Vergnügungen des Königs“ veranstalt. Dit Fest deen nich blots de Fierlichkeiten to’n Anlaat van den Sieg van den Lönig, sonnern weer ok en Geschenk an sien Mätresse Madame de Montespan. In‘n Rahmen van de Veranstaltungen wurr en Ballett mit mehr as 1.200 bedeeligten Schauspelern, Danzern un Statisten upführt. De Musik stamm weer van den Hoffkomponisten Lully, dat Libretto van den Hoffdichter Molière. Wiedere bedüüdende Feste funnen ünner annern mit de Hochtieden van de Dauphins an‘n 23. Februar 1745 un an‘n 9. Februar 1747 statt, ebenso to’n Anlaat van de Hochtiet van den lateren König Ludwig XVI. mit Marie Antoinette in‘n Mai 1770.

Ludwig XIV. empfangt den Dogen van Genua in’n Speegelsaal, Gemälde von 1685

Dat Slott van Versailles weer nich blots as Stäe van dat Vergnögen erdacht, sonnern stunn as politischer Middelpunkt van Frankriek mehrfack in’n Middelpunkt van de Landesgeschichte. All to Tieden van Ludwig XIII. funn mit den Dag van de Geprellten 1630 en Ereignis statt, dat langfristigen Infloot up de franzöösch Politik hemm sull. Ünner Ludwig XIV. wannel sück de instige ge Jagdsitt to de eegentliche Hööftstadt van dat Riek. Botschopper ut völ europääsch Länner un sogor Delegatschonen ut Siam, Persien as ok Indianer ut de Franzöösch Kolonien in Amerika wurrn empfangen. Van de Bedüüden van dat Slott tüügen todem ok de verscheeden Verdrääg van Versailles. 1757 hett Robert François Damiens up de so nömmt Königstrapp en Anslag up Ludwig XV veröövt. To de freedlicher Begevenheiten tellen dat Gastspeel van den jungen Mozart van‘n 18. November 1763 un 1. Januar 1764, un an‘n 19. September 1783 de Start van en mit en Hammel, en Hahn un en Aant beladen Montgolfière vör de Oogen van dat Königspaar.

De franzöösch Revolutschoon

An‘n 5. Mai 1789 sünd in’n Grande Salle des Menus Plaisirs de Generalstände tosommen treeden. Dormit fung de konstitutschonelle Phase van de Franzöösch Revolutschoon an. De König, den nah de Verfaaten dat Inberopen un dat Entlaaten van de Generalstände tostunn, leet den Saal ut politischen Grünnen sluuten. De Afordneten van den Darten Stand, de sück mittlerwiel to Natschonalversammlung verklort harrn, trucken sück dorup in dat buterhalv van dat Slottgelände liggen Ballhaus torüch. Dor hemm se an’n 20. Juni den Ballhausschwur „… sich niemals zu trennen, bis der Staat eine Verfassung hat …“' leist'.

Ludwig XVI. un Marie Antoinette hemm dat Slott samt hör Familie un den Hoffstaat bit to’n 5. Oktober 1789 bewahnt. An dissen Dag hemm de Poissarden dat Slott störmt un den König un sien Familie den Dag dorup dwungen, Versailles för immer to verlaaten un nah Paris in den Tuilerien-Palast to trecken. Dat Slott wurr van de Revolutschonäre in de folgen Johren to’n Deel plünnert un stunn wietgahnd loos.

Projekt van Gabriel Thouin för en Landschapsgorden an den Versailler Slottpark

Dat 19. Johrhunnert

Nah de Revolutschoon

Nah de Revolutschoon kunn dat Slott man so eben hollen wurrn. Napoléon hett plaant, de Palast weer as Residenz hertorichten, aber de Plääns wurrn nie umsett un de Kaiser van de Franzoosen hett sück dormit tofräe geven, dat Grand Trianon för Wahnzwecke umtogestalten. Siet de Regeeren van Ludwig Philipp dorgegen wurrn de Rüüm van dat Slott weer herstellt, as ok en historsch Natschonalmuseum inricht, dat mit Büsten, Porträts, Schlachtenbiller un anner Kunstwarken van vörweegend historsch Wert (dorünner Meesterwarken van Horace Vernet, Eugène Delacroix, Ary Scheffer, Adolphe Yvon, James Pradier) utsmückt wurr.^[90] In disse Epoche wurrn groot Verännern in den Nord- un Südflögel vörnommen, Museumsrüüm in den ehmalgen Appartements inricht un de groot Schlachtensaal un de so nömmt Krüüzfohrer- un de Afrikasäle installeert. In disse historistischen Museumsrüüm wurrn de franzöösch un de europääsche Geschichte to’n Thema maakt.

De Gordenarchitekt Gabriel Thouin hett 1820 in sien Wark Plans raisonnés de toutes les espèces de jardins en Vörslag to de deelwies Umgestalten un Inbetten van den (in‘n Karnberiek geometrisch belaten) Slottpark in en noch grötteren Landschapsgorden vörstellt, de aber nich umsett wurr. De düütsch Gordenarchitek Peter Joseph Lenné wurr bi sien Entwürfe dör den Plaan van Thouin beinfloot.

Tweet Hälft van dat 19. Johrhunnert

Proklamatschoon van dat Düütsch Kaiserriek in den Speegelsaal van dat Slott Versailles an‘n 18. Januar 1871, Gemälde van Anton von Werner.

Dat Slott harr en groot Bedüüden in de düütsch-franzöösch Geschichte. Van’n 5. Oktober 1870 bit 13. März 1871 weer Versailles Sitt van dat groot Hööftquartier vun de düütsch Armeen. Nah den düütschen Sieg över Frankriek in‘n Düütsch-Franzööschen Krieg van 1870/1871 wurr an’n 18. Januar 1871 in den Speegelsaal van dat Slott König Wilhelm I. von Preußen to’n düütschen Kaiser Wilhelm I. proklameert. Disse Oort weer van Wilhelm I. bewusst utwählt wurrn, wiel tallriek Deckengemälde ut de Tiet van den Absolutismus van Annexionen van düütsch Länner ünner Ludwig XIV. tüügen deen, also as symbolische Weddervereenigen van düütsch Länner ünner Kaiser Wilhelm I. De ünnerleegen Franzoosen hemm dat dorgegen dat blots as en Demütigung van hör Königdom sehn. De Freedenspräliminarien wurrn an’n 26. Februar 1871 in Versailles ünnerschreeven. An’n 10. März 1871 hett de Natschonalversammlung den Regeerenssitt van Bordeaux nah Versailles verleggt; eerst 1879 wurr he weer nah Paris verleggt.

Siet de Dart Franzöösch Republiek is de Kongress van dat Parlament in Versailles tosommen treeden. To dissen Zweck wurr en Kongresssaal in den mittleren Luchthoff van den Südflögel inbaut. Van 1879 bit 1953 wurrn hier de Präsidenten van de Republiek gemeensam van Afordneten un Senatoren wählt. Ok hüüd trett de Kongress bi Verfaatenännern to dat Ünnerstrieken van deren Bedüüden hier tosommen, dat Slott sülvst deent faken as Oort van Staatsempfängen.

Dat 20. Johrhunnert bitt o de Gegegnwart

Van den Versailler Verdrag to de Nahkriegstiet

William Orpen: The Signing of Peace in the Hall of Mirrors (Dat Ünnerschrieven van den Verdrag van Versailles an‘n 28. Juni 1919)

Nah den Eersten Weltkrieg wurr de Freedensverdrag, den dat ünnerleegen düütsch Riek 1919 ünnerschrieven muss, in dat Versailler Slott verhannelt. De Franzoosen hemm den Oort as Revanche för de Kaiserproklamatschoon van 1871 wählt. In’n Grand Trianon wurr de Verdrag van Trianon uthannelt. De Bedingungen van den Versailler Verdrag, de Düütschland en Alleenschuld an den Krieg anlasten deen, wwurrn as en van de Oorsaken för den politischen Upstieg van de Natschonalsozialisten sehn. Nah den Tweeten Weltkrieg wurr Versailles un sien Slott en Stäe van de düütsch-franzöösch Utsöhnen. Dorvan hemm ok de Fierlichkeiten to’n Anlaat van de 40. Wedderkehr van det Ünnerschrieven van den Élysée-Verdrag van’n 22. Januar 1963 (2003) in de Schlachtengalerie tüügt.

An‘n 26. Juni 1978 hemm bretoonsch Separatisten en Sprengstoffanslag up dat Slott veröövt, dat hör Meenen nah as Symbol för den franzööschen Zentralismus stunn. Nah 2:00 Uhr nachts is en Sprengsatz explodeert, de de in Richtung in 3 Sälen kumplett verneelen dee un in söben annern swoor Verwöstungen anrichten dee. De entstahn Saakschaden wurr up fief Millionen Francs schätzt.^[91] 1979 wurr dat Slott in de List van dat UNESCO-Weltkulturarv upnommen. 1982 deen dat Slott as Kulisse för den Weltwietschapsgipfel van de G7.

Dat Slott hüüd

Cabinet du Billard voa Marie Antoinette. De Siedenstoffe wurrn 2011 nah Vörlagen van Jacques Gondoin van 1779 nee weevt.

Cabinet doré von Marie Antoinette. Der Schrievdisch van Riesener (1783) wurr 2011 van den franzööschen Staat köfft.

Dat Slott mit sien Gordenanlagen, Museen un Parkslötter is för Besöker apen un togliek dat meestbesöchte Slott in Frankriek. Dat tellt dormit to de gröttst Touristenmagneten van dat Land. Rund um den Palast, sien Pleeg un sien Verwalten sünd rund 800 Personen beschäftigt.^[92] Versailles samt sien Museen wurrd van en staatlich Bedrieversellschopp führt. Van 2002 bit 2007 wer de latere franzöösch Kulturministerin Christine Albanel Geschäftsführerin van dat Établissement public de Versailles, hör Amtstiet stunn in de Kritik, wiel Albanel kien kunstwetenschaplich Erfohrung harr un hör tietwies en Utverkoop van dat franzöösch Natschonaldenkmal vörsmeeten wurr.^[93] To Tiet is Jean-Jacques Aillagon Geschäftsführer.

För dat Ankieken van de verscheeden Museen, de Sünnerutstellungen un de Gordenanlagen moot man Inträe betallen. Wegen de weltwiet Bekanntheit van Versailles hörrt dat Slott för völ Frankriek- un Paris-Touristen to dat Plichtprogramm. Jedes Johr wurrn dörsnittlich drei Millionen Besöker tellt.^[94] Gäste mooten ünner Umständen mit lang Töövschlangen an den Kassen, besünner in’n Sömmer un an de Weekenenn‘, reeken.

In de Slottanlaag un de Gordens finnen to Tiet umfangriek Restaureerensarbeiten statt, de bit 2017 andüern sullen. För dat Projekt hett de Regeeren ünner Jacques Chirac 2003 rund 390 Millionen Euro to Verfügung stellt.^[95] In en eersten Afsnitt wurr de restaureerte Speegelsaal in‘n Juni 2007 fardig stellt un de Apenlichkeit övergeven.^[96]

Personen

Dat Slott Versailles weer de Gebortsoort van folgen Persönlichkeiten:

• Louis, Hartog van Burgund (* 1682)
• Philipp V. van Spanien (* 1683)
• Ludwig XV. (* 1710)
• Louis Ferdinand (* 1729)
• Ludwig XVI. (* 1754)
• Ludwig XVIII. (* 1755)
• Karl X. (* 1757)
• Louis Antoine, Hartog van Angoulême (* 1775)
• Ludwig XVII. (* 1785)

Hier sünd ünner annern storven:

• Marie Therese van Frankriek († 1683)
• Maria Anna van Bayern († 1690)
• Maria Adelaide von Savoyen († 1712)
• Ludwig XIV. († 1715)
• Madame de Pompadour († 1764)
• Maria Josepha van Sassen († 1767)
• Maria Leszczyńska († 1768)
• Ludwig XV. († 1774)

Versailles as Vörbild

Völ Slötter un Residenzen van dat 17. un 18. Johrhunnert harrn dat Slott, den Park un de Stadt Versailles as Vörbild. Dorbi wurrn faken – aber nich immer – de Architektur, besünners aber de Levensaart van de franzöösch Könige un dat Konzentreeren van den Hoffstaat an een Oort nahtomaken versöcht. Faken wurr dat Vörbild in nee Formenspraak interpreteert un nee groot Kunstwarken schafft. Bispelen sünd ünner annern:

• Slott Schleißheim
• Palast van Caserta
• Slott Schönbrunn
• Würzborger Residenz
• Slott Ludwigslust
• Slott Ludwigsburg
• Residenzslott Arolsen
• Slott Mannheim
• Slott un Stadt Karlsruhe
• Slott Esterházy (Fertőd)
• Slott Peterhof
• Slott Aranjuez

En Besünnerheit stellt dat Nee Slott Herrenchiemsee dor. Dat kopeert wietgahnd nipp un nau de Middelpartie van de Gordenfront van Versailles, mit de Gesandtentrapp van dat Grand Appartements un de Spegelgalerie in dat Binnere. Herrenchiemsee wurr nich as absolutistische Residenz plaant, sonnern in dat 19. Johrhunnert dör Ludwig II. van Bayern as Hommage an sien Vörbild Ludwig XIV. upricht. In’n Gegensatz to de baben nömmt Bispelen sull dit Slott nich as politisch Middelpunkt van en Herrschapsrebeet, sonnern as privaat Refugium deenen.

Literatur

• Peter Burke: Ludwig XIV. Die Inszenierung des Sonnenkönigs. Wagenbach, Berlin 2005, ISBN 3-8031-2412-3.
• Philippe de Courcillon, Marquis de Dangeau: Journal d’un courtisan à la cour du Roi Soleil, tome 1: 1684–1685. Neeuplaag Paléo Editions. Clermont-Ferrand 2002
• Dirk van der Cruysse: Madame sein ist ein ellendes Handwerck. Eine deutsche Prinzessin am Hof des Sonnenkönigs. Piper, München 2003, ISBN 3-492-22141-6.
• Thomas Höpel: Das Modell Versailles, in: Europäische Geschichte Online, hrsg. van dat Institut für Europäische Geschichte (Mainz), 2011, afropen an’n: 3. November 2011.
• Katharina Krause: Die Maisons de plaisance. Landhäuser in der Île-de-France (1660–1730). Deutscher Kunstverlag, München 1996, ISBN 3-422-06175-4. (togliek Habilitatschoon, Universität Freiburg/B. 1996; hier wurrn de Herleitung van Versailles ut de öllere Bauupgaav van dat Landslott – Villa, Jagdslott – un de grundsätzlichen Neeerungen, de denn mit de ständige Verleggen van de Residenz verbunnen weern, düütlich.)
• Katharina Krause: Wie beschreibt man Architektur? Das Fräulein von Scudery spaziert durch Versailles. Verlag Rombach, Freiburg/B. 2002, ISBN 3-7930-9322-0.
• Pierre-André Lablaude: Die Gärten von Versailles. (Översett van Ferdinand Werner). Wernersche Verlagsgesellschaft, Worms 1995. ISBN 3-88462-117-3
• Nicolas Milovanovic: Les grands appartements de Versailles sous Louis XIV. Catalogue des décors peints. Réunion des Musées Nationaux, Paris 2005, ISBN 2-7118-4963-5.
• Jean-Marie Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, ISBN 3-89508-424-7.
• William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles, ut dat Franzöösche van Lis Künzli. Propyläen, Berlin 2010, ISBN 978-3-549-07362-9.
• Guy Walton: Louis XIV’s Versailles. Viking Books, London 1986, ISBN 0-670-80194-1.
• Nicholas d’Archimbaud: Versailles. Verlag Stiebner, 2001, ISBN 3-8307-0172-1.

Weblinks

Slott Versailles. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Offizielle Website (mehrspraakig)
• Billerfolg nah de Wedderapenmaken dör Kulturministerin Christine Albanel 2007.
• De Grööntüüchgorden van den König (franzöösch, engelsch)
• Historsch Siet över Versailles in dat Johr 1687 (franzöösch)
• Dat Slott Versailles bi dat Google Art Project
• Beschrieven un Afbillen van Slott Versailles, unbekannt Schriever, 1685 (franzöösch)

Enkeld Nahwiesen

1. Rolf Tomann (Hrsg.): Die Kunst des Barock. Könemann, S. 133.
2. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 24
3. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 22
4. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 8
5. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 86
6. Simone Hoog, Daniel Meyer: Versailles – Der große Kunstführer. Edition Art Lys, 1995, S. 9
7. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 25
8. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 45.
9. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 88
10. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 92
11. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 93
12. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 50.
13. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 98
14. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 165.
15. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. Rowohlt Verlag, 2005, S. 76
16. Vgl. Philippe de Courcillon, Marquis de Dangeau: Journal d’un courtisan à la cour du Roi Soleil
17. Nikolaus Pevsner, Hugh Honour, John Fleming: Lexikon der Weltarchitektur. Prestel, 1992, ISBN 3-7913-2095-5, S. 265.
18. afropen an’n 5. Dezember 2018
19. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 94
20. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 60.
21. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 107
22. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles S. 84, 85.
23. Rolf Tomann (Hrsg.) Klassizismus und Romantik. Könemann 2000, S. 84 f.
24. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 53.
25. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 54.
26. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. S. 68.
27. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 230.
28. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 138.
29. Wilfried Hansmann: Die große Gesandtentreppe von Schloss Versailles und ihre Nachwirkungen auf die Treppenhäuser der Schlösser in Pommersfelden und Brühl. In: INSITU 2018/1. ISSN 1866-959X, S. 83–108.
30. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 283
31. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 284
32. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 93.
33. Hermann Boekhoff (Hrsg.): Paläste, Schlösser, Residenzen – Zentren europäischer Geschichte. Karl Müller Verlag Erlangen, 1993. S. 95 f.
34. Daniel Meyer: Versailles – Wegweiser Edition Art Lys, 1995, S. 45
35. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. S. 101
36. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 105.
37. Rolf Tomann (Hrsg.): Die Kunst des Barock. Könemann, S. 138.
38. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. S. 77
39. Daniel Meyer: Versailles – Wegweiser. S. 28.
40. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. S. 60, 61.
41. Hermann Boekhoff (Hrsg.): Paläste, Schlösser, Residenzen – Zentren europäischer Geschichte. S. 92 f.
42. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 151
43. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 202.
44. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 220.
45. Simone Hoog, Daniel Meyer: Versailles – Der große Kunstführer. S. 126
46. Geschichte der ENSP, offizielle Websiet
47. Gérald van der Kamp: Versailles, Electa/Klett-Cotta, Stuttgart 1977/1979, S. 180–182.
48. Gérald van der Kamp: Versailles, Electa/Klett-Cotta, Stuttgart 1977/1979, S. 182–184.
49. Gérald van der Kamp: Versailles, Electa/Klett-Cotta, Stuttgart 1977/1979, S. 184
50. Paplo Schneider: Die komposite Welt des Paterre d'Eau der Gartenanlage von Versailles 1672–1683. Charles Le Brun im Spannungsfeld von Kunst und Wissenschaft. In: Die Gartenkunst 12 (2/2000), S. 257–274.
51. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 32, 33
52. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. Rowohlt Verlag, 2005, S. 81
53. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 146
54. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 126.
55. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. Rowohlt Verlag, 2005, S. 80
56. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp 2002, S. 1135
57. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 68
58. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp 2002, S. 137
59. Hermann Boekhoff (Hrsg.) Paläste, Schlösser, Residenzen – Zentren europäischer Geschichte S. 100 f.
60. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 136
61. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 139
62. Vincent Cronin Ludwig XVI. und Marie Antoinette. List Verlag, 2005. S. 17
63. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. Rowohlt Verlag, 2005, S. 83
64. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 15
65. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 141. Verlag Stiebner, 2001. ISBN 3-8307-0172-1
66. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 71
67. Hans Pleschinski: Madame de Pompadour – Briefe. DTV, 1999, S. 19
68. Chateau Versailles: The courtiers Homepage van dat Slott (engelsch)
69. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 105. Verlag Stiebner, 2001. ISBN 3-8307-0172-1
70. Dirk Van der Cruysee: Madame sein ist ein ellendes Handwerck. Lieselotte von der Pfalz – eine deutsche Prinzessin am Hof des Sonnenkönigs. Piper, 1995. S. 496
71. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 145.
72. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 91
73. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 178–182
74. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 163
75. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 77
76. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 81, 82
77. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 46
78. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 40
79. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 55
80. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 48
81. William Ritchey Newton: Hinter den Fassaden von Versailles. Propyläen 2008, S. 54
82. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 153
83. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. Rowohlt Verlag, 2005, S. 82
84. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 142
85. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 147
86. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles. Könemann, Köln 1996, S. 64
87. Norbert Elias: Die höfische Gesellschaft. Suhrkamp, 2002, S. 148 f.
88. Jean M. Pérouse de Montclos, Robert Polidori: Versailles S. 71 ff.
89. Bernd-Rüdiger Schwesig: Ludwig XIV. S. 44
90. Nicholas d’Archimbaud: Versailles. S. 252.
91. Eine neuere Terrorwelle? In: Die Zeit, Nr. 27/1978
92. Översicht över de Mitarbeiter, afropen an’n 19. Dezember 2018
93. Artikel up Welt.de van‘n 22. August 2007, afropen an’n 19. Dezember 2010
94. Artikel in: Hamburger Abendblatt, 23. Dezember 2003
95. Artikel up abendblatt.de van‘n 23. Dezember 2003, afropen an’n 19. Dezember 2019
96. van de FAZ, van’n 25. Juni 2007, afropen an’n 19. Dezember 2018

Normdaten: GND: 4194431-8 | LCCN: sh85022755 | VIAF: 127977992 | Wikipedia-Personensöök