Dat „Tiedöller vun de Opklärung“ is en Tiedöller, wo dat dor üm güng, mit Hölpe vun de Vernunft dat Denken free to maken vun all Stuurheit, Vörordelen un Ideologien, de ut ole Tieden överkamen weern un de ehre Tied al aflopen weern. Ok scholl allens, wat de Minschen nee rutkregen harrn, nu ok endlich annahmen un bruukt weern. Dat speel sik allens af in de westlichen Länner in dat 17. bit 18. Johrhunnert.
Unner Opklärung versteiht een, wenn sik enkelte Minschen oder ok ganze Sellschoppen na de Freeheit to geistig wieter entwickelt. Dor warrt all Denken kritisch bi unnersöcht, wat sik grünnen deit up den Gloven an Autoritäten. Dor geiht dat dorüm bi, dat een „sien egen Verstand bruken deit“. De opkläärte Minsch schall nich mehr afhängig ween vun dat, wat annere Lüde seggt un meent un ok nich vun de Mode un vun den Tiedgeist, nee, he schall sien Leven un ok sien Denken sülms in’e Hand nehmen un bestimmen.
De moderne Opklärung in Europa versteiht sik as Afkehr vun en christlich- middelöllerhaftig Leven. Dor güng dat in de Renaissance mit los, as Elementen ut dat Heidendom vun de Antike to’n Vörbild maakt wurrn sünd. Renaissance un Reformatschoon staht ganz an’n Anfang vun dat „Tiedöller vun de Opklärung“.
Mit den Romanisten Werner Krauss kann een dat Tiedöller vun de Opklärung updelen in Fröhopklärung, Opklärung un Late Opklärung. De Opklärung an sik is egentlich de Tied üm de Midden vun dat 18. Johrhunnert rüm. Dormols güng dat sünnerlich in Frankriek veel üm de Encyclopédie, wo Voltaire un Diderot an mitschreven hefft un de verscheden Molen verbaden wurrn is. De Enzyklopädie harr sik vörnahmen, allens, wat de Minschheit tostanne bringen konn un allens, wat se bit dorhen weten dö, open un bekannt to maken, so dat jedeen dat för sik bruken konn. Mit de Opklärung sünd ok de Naturwetenschoppen un de Technik oorntlich in Gang kamen.
Opklärung as en Regeern vun de Vernunft harr dat al in’t 17. Johrhunnert geven, as René Descartes un Gottfried Wilhelm Leibniz jem ehre Gedanken upschrieven döen. In düsse Johren weern de Macht vun Frankriek un vun den Adel allerwegens up de Hööchde. Dor hefft se in de Länner, wo düütsch snackt wurrn is, düsse Tied faken minnachtig üm behannelt. Veel duller, so menen de „Düütschen“ dormols, weer dat mit de „düütsche Opklärung“, de eerst later in’e Gangen keem.
Dat Tiedöller vun de Opklärung as Emanzipatschoon vun de Börgerslüde hett sik vun um un bi 1730 bit gegen 1800 hentagen. Vun Ludwig XIV. sien Dood af an hett sik Opklärung to’n groten Deel dormit befaat, allens ut’neen to plücken, wo de Ratschonalismus vun overtüügt weer. So hett dat ok Jean-Jacques Rousseau mit sien „Torüch to de Natur“ maakt. Ok Immanuel Kant hett sik dor nix vun holen, to veel Tovertroen up de Vernunft to setten.
.jpg)
.jpg)
- David Hume: An Enquiry Concerning Human Understanding.
- Johann Joachim Spalding: Betrachtung über die Bestimmung des Menschen. 1748.
- Charles de Secondat, Baron de Montesquieu: De l’esprit des loix. 1748,
- Julien Offray de La Mettrie: L’Homme Machine. 1748 (anonym),
- Denis Diderot: Lettre sur les aveugles à l’usage de ceux qui voient. 1749 (anonym)
- Étienne Bonnot de Condillac: Traité des systèmes. 1749
- Anne Robert Jacques Turgot, baron de l’Aulne: Tableau philosophique des progrés successifs de l’ésprit humain. 1750
- Pierre-Louis Moreau de Maupertuis: Essai de cosmologie. 1750
- Jean-Jacques Rousseau: Discours sur les sciences et les arts. 1750,
- David Hume: An Enquiry Concerning the Principles of Morals. 1751,
- Band 1 der Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers von Denis Diderot und Jean Baptiste le Rond d’Alembert. 1751.
- Gotthold Ephraim Lessing: Emilia Galotti, Bürgerliches Trauerspiel. 1772.
- Nathan der Weise, Dramatisches Gedicht. 1779.
- Ernst Müller (Philosoph) Aufklärung, in: Ernst Müller, Barbara Picht, Falko Schmieder (Ruutgever): Das 20. Jahrhundert in Grundbegriffen. Lexikon zur historischen Semantik in Deutschland, Schwabe Verlag Basel, Berlin
- William Bristow: Enlightenment. In: Edward N. Zalta (Heruutgever): Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
