From Wikipedia, the free encyclopedia
En Middelozeaanschen Rüch (eng.: mid-ocean ridge) is en Bargkeed an’n Grund vun en Ozean, woneem ne’en Seeboden tostannen kummt. De Hööch vun middelozeaansche rüchen kann düchtig wesseln. Deelwies billt se bannig hoge Bargkeden, mitünner sünd se ok blots flach. De längste Bargkeed vun disse Oort is de middelatlantsche Rüch, in de Mitt vun’n Atlantik.
Disse Rüchen un Drempels sitt an de Steden in’n Ozean, woneem de butere, faste Eerdschicht, de Eerdköst tweibreken deit un sik de Seebodden utenanner bewegt. Faken liggt dor een langen Rüch blangen en annern, de ünnerbroken warrt vun lange aver bannig smalle Rinnen in’n Seebodden, de dör Transformstören tostannen kamt. Dor bewegt sik Deelen vun de Eerdköst sietwärts an’nanner vörbi. De Rüchen tosamen mit de Rinnen sünd Resultaten vun de Platentektonik. De faste Eer, de as Lithosphäar (Eerdköst mit den böversten Eerdmantel) betekent warrt, is in Platen ünnerdeelt, de sik gegenenanner bewegen doot.
Vun’n Eerdmantel ut stiggt hitt Magma in de ünnere Eerdköst op. Dat Magma entsteiht dör de Bewegung vun de Platten: Dör dat Tweirieten warrt de Druck in de Lithosphäär sieter, wat dorför sorgt, dat dat hitte Material lichter smölten kann un sik partielle Smölt billt. Dat Magma sammelt sik eerst in Magmakamern un wannert to’n Deel wieter na baven, woneem sik dat as fasten magmaatschen Steen aflagert. De Oort vun’n Steen hangt dorbi vun de Deep af: Över den Peridotit vun’n Eerdmantel verklaamt dat Magma to en plutonitischen Gabbro, wieter na baven hen billt sik Gangstenen, de as Diabas betekent warrt un toletzt folgt de vulkanitische Basalt. Disse Basalt hett en sünnere Tosamensetten, vun wegen dat dat Magma, worut de entsteiht, ut den böversten Mantel kummt. Man seggt dorto mid ocean ridge basalt oder MORB.
Wenn Seewater in de Eerdköst indringen deit, gifft dat en hydrothermale Zirkulatschoon, bi de dat Water op 400-500 °C ophitt warrt, wodör sik Mineralen ut de ozeaanschen Köst lösen doot. Op’n Weg torüch köhlt dat Water wedder un scheedt sulfidischen Ierzmudd af. Op disse Oort entstaht hydrothermale Lagersteden. Dorvun kummt to’n Bispeel dat Kopperierz vun Zypern, dat al siet dat Öllerdom afboet warrt.
Dör de Bewegung vun de Lithosphärenplaten warrt jümmer wedder frisch Magma na baven föddert, woneem dat verklaamt, wiel de Ränner sik wieter vun’nanner wegbewegt. So warrt jümmer ne’en Seebodden billt, de as jungen Deel vun de Platen vun den Rüch wegtransporteert warrt (seafloor spreading). Dat Öller vun de Stenen nimmt also jümmer wieter to, je wieter man vun’n Rüch weggeiht. Wenn dat Magma hooch kamen is un verklamt, nimmt dat dorbi de magneetsche Signatur vun dat Eerdmagnetfeld an, sobald de Temperatur ünner den Curie-Punkt fallt. In de Eerdhistorie hett sik dat Magnetfeld aver mehrfack ümdreiht, so dat ok de Seebodden in’n Wessel mol de een un mol de ümdreihte Richt vun’t Magnetfeld wiesen deit. Dat Opdecken vun disse magneetsche Striepens vun’n Seebodden gellt vundaag as Dörbrook för de Theorie vun de Platentektonik, vun wegen dat dormit to’n eersten mol nawiest worrn is, dat de Seebodden sik över de Johrmillionen bewegen deit.
Middelozeaansche Rüchen wiest sünnere Egenschoppen op, de dorvun afhangt, wo gau de Platen sik ut’neen bewegt. Ünnerscheedt warrt twüschen Rüchen, de gau un de langsom ut’neen gaht. Gifft ok Wetenschopplers, de glöövt, dat bannig langsome Rüchen noch’n egenen Tyyp dorstellt. De Gakkelrüch is de Rüch, de na’t hüütige Weten mit 6 bit 13 mm in’t Johr de langsomste is.
En middelozeaanschen Rüch is dör aktive Transformstören in verschede Segmenten deelt, de gegen’nanner verschaven sünd, un jeed en eenheitliche Bewegung opwiest. Twüschen de divergeeren Platengrenz (woneem de Platen uteneen gaht) gifft dat also konservative Platengrenzen (woneem de Platen sietlich anenanner vörbischrammt). Disse Stören künnt teemlich lütt wesen, in eenige Fäll aver ok mehr as hunnert Kilometer lang wesen. In’n Pazifik gifft dat butendem de Sünnerheit vun so nöömte overlapping spreading zones, also vun Rüchsegmenten, de toenanner parallel versett sünd un sik mitünner ok översnieden doot. Dorbi kamt Mikroplaten tostannen mit Dörmetern twüschen 100 un 200 km[1].
Wo veel Transformstören sik utbillt, hangt vun de Snelligkeit af, mit de de Rüch apengeiht. Je langsomer dat aflöpt, ümso mehr Stören billt sik. In’n Atlantik leegt de Transformstören to’n Bispeel blots ruchweg 50 km utenanner, wiel se in’n Pazifik mehrere hunnert Kilometer Afstand hebbt, vun wegen dat de Vörgang dor veel gauer aflöpt
Ok de Topografie vun middelozeaansche Rüchen hangt vun de Snelligkeit vun’t Apengahn af. Gaue Rüchen sünd flach un shet eher gliekmatig ut. Bi en siete Snelligkeit künnt de Rüchen teemlich piel hoochgahn, sünd unregelematig formt un wiest längs de Mitt en Rift op, dat een bit eenige Kilometer deep wesen kann. Op den middelatlantischen Rüch sünd op en Deelstück vun 800 km Läng eenige hunnert lütte Seamounts unnen worrn, de faken blots ruchweg 60&nb sp;m hooch sünd[2]. Faken sünd ok de beiden Flanken vun den Rüch ünnerscheedlich hooch. Wenn de Platen bannig langsom uteneen drieven doot, sünd keen groten Transformstören mehr to finnen. Bi disse Oort vun Rüchen is beoabcht worrn, dat nich alleen fletig Magma ut den Eerdmantel opstiggt, man deelwies ok faste Steenblöck[3].
Tyypsch för middelozeaansche Rüchen sünd de Feller mit hydrothermale Deepseeborns, wo ok de so nöömten Swarten un Witten Smökers to hören doot. Disse Feller billt en egen Biotop mit vele Ornen, de tomeist blots in dit System leven doot.
De Thermalborns entstaht dör de Warms vun de noch hitten jungen Köst un later ok dör den Exothermen cheemschen Vörgang vun’t Serpentiniseeren. Dorbi ritt de ne’e Köst bi’t Afköhlen an de Böverflach in, un Seewater kann dör de Spleten in grote Mengden in den Steen opnahmen warrn. De Olivin dor binnen warrt dorbi in Serpentinit ümwannelt[4].
In disse hitten Rebeden ahn Licht is de Chemosynthees vun to’n Bispeel Methan un Swevelwaterstoff de Grundlaag vun’t Nehren – anners as an de Böverflach vun de Eer, woneem dat de Fotosynthees mit Help vun’t Sünnlicht is.
Rüchen künnt mit Help vun Meetvermethoden as de Seismik un de Geomagnetik bit in grote Deep ünnersöcht warrn.
Dat so nöömte MELT Experiment (Mantle Electromagnetic and Tomography Experiment), dat 1995 an’n Oostpazifischen Rüch losgahn is, hett den Rüch twüschen de Pazifischen Plaat un de Nazca-Plaat ünnersöcht. Dorbii is en asymmetrisch Rebeet funnen worrn, dat mehrere hunnert Kilometer lang is un deekwies fletigen Steen in Deepen bit to 200 km wiest. Ünner de Pazifischen Plaat, de vergleken mit de Nazca-Plaat en mehr as dubbelt so grote Snelligkeit opwiest, leeg dat gröttere Rebeet mit en 250 km gegen 100 km ünner de Nazca-Plaat[5][6].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
