Ferdinand I. (HRR)

Ferdinand I. (* 10. März 1503 in Alcalá de Henares bi Madrid; † 25. Juli 1564 in Wien) ut dat Huus Habsborg weer vun 1558 bit 1564 Kaiser vun dat Hillige Röömsche Riek. Al vun 1521 af an weer he Erzhartog vun Öösterriek un 1526/27 is he König vun Böhmen, Kroatien un Ungarn wurrn. To’n Röömsch-düütschen König is he al 1531 wählt wurrn. Dor leev sien Broder noch. Dat weer Kaiser Karl V..

Ferdinand I. up en Bild vun Hans Bocksberger

Ferdinand hett lang in’n Schadden vun sien Broder stahn, man he hett doch en bannige Rull in dat Riek speelt, ok ehr dat he Kaiser wurrn is. As dat Arv vun dat Huus Habsborg 1521 updeelt wurrn is, hett he de Arvlannen kregen, wieldes sien Broder Karl V. Spanien un de Nedderlannen kregen hett. In de Gemarken, wo he regeern dö, hett Ferdinand Behörden upboot, de denn de Grundlaag vun de Verwaltung for de Johrhunnerte dornah wurrn sünd. He hett Böhmen un Ungarn arvt. In Ungarn konn he nich veel beschicken, vunwegen dat dor dat Osmaansche Riek siene Hannen na utreckt harr un ok allerhand Kräfte in Ungarn em piesacken un targen döen, man dor weer denn doch al de Grundlaag for de latere Herrschop vun de Habsborgers in de Länner langs den Donaustroom mit leggt. In dat Hillige Riek weer he faken den Kaiser sien Stellvertreder, wenn de mol wedder lang unnerwegens weer. Dat de Augsborger Religionsfreden tostanne kamen is, dor hett Ferdinand en sunnerliche Rull bi speelt.

Leven

Ferdinand is dat veerte Kind vun Philipp I. un Johanna vun Kastilien ween. In Alcalá de Henares is he boren as Enkelsöhn vun Ferdinand II. vun Aragon un Isabella I. vun Kastilien, un ok vun Maximilian I. un Maria vun Burgund. Sien Broder un Vorweser as Kaiser weer Karl V.. As leevsten Enkel vun Ferdinand II. vun Aragon is he an den Hoff in Spanien uptagen wurrn, nadem sien Vadder sturven weer un siene Mudder mall wurrn weer. Ferdinand II. woll, dat he den spaanschen Throon arven scholl, man he harr sik in sien Testament dor nich bitieden to ütert, un so is dor nix vun wurrn. As sien ehrgiezigen Broder Karl 1517 na Spanien keem, hett he dat Land glieks in’e Hand kregen. Dor hefft sik de beiden Bröder dat eerste Mol bi sehn. Ferdinand möss denn 1518 in de Nedderlannen gahn. Dor hett siene Tant Margarete em wieter uptagen. Dor hett he ok wat vun Erasmus vun Rotterdam un sien Humanismus bi mitkregen. Siene Tant harr sik dat vornahmen, Ferdinand scholl an Karl siene Stäe bi de Kaiserwahl vun 1519 upträen, man dor is nix vun wurrn.

Kinner

Siene Fro Anna vun Böhmen un Ungarn (1503–1547) hett 15 Kinner kregen. Dor hefft dree Söhns un negen Döchter vun den Vadder overleevt.

1. Elisabeth (1526–1545) ∞ 1543 Sigismund II. August (1520–1572) König vun Polen
2. Maximilian (II.) (1527–1576), Kaiser vun dat Hillige Röömsche Riek ∞ 1548 Maria vun Spanien (1528–1603)
3. Anna (1528–1590) ∞ 1546 Albrecht V. (1528–1579) Hartog vun Bayern
4. Ferdinand (II.) (1529–1595), Erzhartog vun Öösterriek-Tirol
   1. ∞ 1557 Philippine Welser (1527–1580)
   2. ∞ 1582 Anna Katharina Gonzaga (1529–1595)
5. Maria (1531–1581) ∞ 1546 Wilhelm (Jülich-Kleve-Berg) Hartog vun Jülich, Kleve un Berg
6. Magdalena (1532–1590), Nonne in Hall in Tirol
7. Katharina (1533–1572)
   1. ∞ 1549 Francesco III. Gonzaga (1533–1550) Hartog vun Mantua-Montferrat
   2. ∞ 1553 Sigismund II. August (1520–1572) König vun Polen
8. Eleonore (1534–1594) ∞ 1561 Guglielmo Gonzaga (1538–1587) Hartog vun Mantua un Montferrat
9. Margarethe (1536–1566), Nonne in Hall in Tirol
10. Johann (1538–1539)
11. Barbara (1539–1572) ∞ 1565 Alfonso II. d’Este (1533–1597) Hartog vun Ferrara, Modena un Reggio
12. Karl (II.) (1540–1590), Erzhartog vun Binneröösterriek ∞ 1571 Maria Anna vun Bayern (1551–1608)
13. Ursula (1541–1543)
14. Helena (1543–1574), Nonne in Hall in Tirol
15. Johanna (1547–1578) ∞ 1565 Francesco I. de’ Medici (1541–1587) Groothartog vun Toskana

Siene Fro is bi de Geboort vun de jungste Dochter Johanna sturven. Se hett Kindbettfever harrt.

Literatur

Monographien:

• Franz-Bernhard von Bucholtz: Geschichte der Regierung Ferdinands I, 9 Bände, Schaumburg, Wien 1831–1838.
• Paula Sutter Fichtner: Ferdinand I. Wider Türken und Glaubensspaltung, Styria, Graz 1986, ISBN 3-222-11670-9.
• Tibor Simanyi: Er schuf das Reich: Ferdinand von Habsburg, Amalthea, Wien 1987, ISBN 3-85002-224-2.
• Ernst Laubach: Ferdinand I. als Kaiser. Politik und Herrscherauffassung des Nachfolgers Karls V, Aschendorff, Mönster 2001, ISBN 3-402-05165-6.
• Alfred Kohler: Ferdinand I. 1503–1564. Fürst, König und Kaiser, C. H. Beck, München 2003, ISBN 3-406-50278-4.

In Kompendien:

• Bernhard Sicken: Ferdinand I., in: Anton Schindling, Walter Ziegler (Rutg.): Die Kaiser der Neuzeit, München, 1990, S. 55-78.
• Richard Reifenscheid: Die Habsburger in Lebensbildern, Piper Verlag 2007, ISBN 978-3-492-24753-5.

Spezielleres:

• Karl Oberleitner: Österreichs Finanzen und Kriegswesen unter Ferdinand I. vom Jahre 1522 bis 1564, Hof- u. Staatsdruckerei, Wien 1859.
• Winfried Eberhard: Monarchie und Widerstand. Zur ständischen Oppositionsbildung im Herrschaftssystem Ferdinands I. in Böhmen, Oldenbourg, München 1985, ISBN 3-486-51881-X.
• Anita Ziegerhofer: Ferdinand I. und die steirischen Stände. Dargestellt anhand der Landtage von 1542 bis 1556, dbv, Graz 1996, ISBN 3-7041-9062-4.

Weblenken

Ferdinand I. (HRR). Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Bi’n Wikiborn gifft dat Originalschriften över dat Thema oder vun den Schriever: Ferdinand I..

• Biografie auf der Seite der Residenzen-Kommission

Vörgänger	Amt	Nafolger
Karl V.	Röömsch-düütschen Kaiser 1558-1564	Maximilian II.

Kaisers vun dat Hillige Röömsche Riek vun de Reformatschoon af an

Maximilian I.  | Karl V.  | Ferdinand I. | Maximilian II. | Rudolf II. | Matthias | Ferdinand II. | Ferdinand III. | Leopold I. | Joseph I. | Karl VI. | Karl VII.  | Franz I. Stephan | Joseph II. | Leopold II. | Franz II.