From Wikipedia, the free encyclopedia
Platon (an griego: Πλάτων, trasl. Plátōn, "amplo",[1] Atenas, 428/427 – Atenas, 348/347 a.C.) fui un filósofo i matemático de la Grécia Antiga, outor de dibersos diálogos filosóficos i fundador de la Academie an Atenas, la purmeira anstituiçon de eiducaçon superior de l mundo oucidental. Juntamente cun Sócrates, l sou mentor, i Aristóteles, sou aluno, Platon ajudou a custruir ls aliçaces de la filosofie natural, de la ciéncia i de la filosofie oucidental.[2] Acradita-se que l sou nome berdadeiro tenga sido Arístocles[3]; sendo Platon ua alcunha, probabelmente relacionada cul sou porte atlético ó la sue capacidade anteletual de tratar de defrentes temas, antre eilhes la ética, la política, la metafísica i la teorie de l coincimiento.
 |
Esta páigina ó cacho fui traduzida outomaticamente i percisa de ser rebista por un falante natibo de mirandés. Se sabes bien mirandés ajuda la Biquipédia rebendo este artigo. Apuis de la rebison apaga esta marca. Oubrigado! |
| Platon Πλάτων | |
|---|---|
 | |
| Nacimiento | 428/427 a.C. Atenas, Grécia Antiga |
| Muorte | 348/347 a.C. Atenas |
| Acupaçon | Filósofo |
| Anfluéncias | Lhista
|
| Anfluenciados | Lhista
|
| Scuola/tradiçon | Platonismo |
| Percipales antrisses | Retórica, Arte, Lhiteratura, Eipistemologie, Justícia, Birtude, Política, Eiducaçon, Melitarismo, Filosofie |
La sofisticaçon de Platon cumo scritor ye especialmente eibidente an sous diálogos socráticos; son le atribuídas trinta i cinco diálogos i treze cartas, ambora ls studiosos modernos téngan colocado an dúbeda l'outenticidade de, pul menos, alguas destas obras.[4] Estas obras tamien fúrun publicadas an dibersas épocas i de las mais bariadas maneiras, l que lhebou a defrentes cumbençones ne l que diç respeito a la nomenclatura i referenciaçon de ls testos.
Ambora nun eisista qualquiera dúbeda de que Platon lhecionou na Academie fundada por el, la funçon pedagógica de ls sous diálogos — se ye qu'algua eisistia — nun ye coincida cun certeza. Ls diálogos, zde la época de l própio Platon, éran ousados cumo ferramienta d'ansino ne ls tópicos mais bariados, cumo filosofie, lhógica, retórica, matemática, antre outros.
Platon naciu an Atenas, probabelmente an 427 a.C., cerca dun anho passado la muorte de l stadista Péricles, i morriu an 347 a.C..
Einicialmente, Platon entusiasmou-se cula filosofie de Crátilo, un seguidor de Heráclito. Mas, por buolta de ls 20 anhos, ancuontrou l filósofo Sócrates i tornou-se sou çcípulo até la muorte deste. Pouco depuis de 399 a.C., Platon stubo an Mégara cun alguns outros çcípulos de Sócrates, hospedando-se na casa de Euclides. An 388 a.C., quando yá cuntaba quarenta anhos, Platon biajou pa la Magna Grécia cul antuito de coincer mais d'acerca quemunidades pitagóricas. Nesta ocasion, bieno a coincer Arquitas de Tarento. Inda durante essa biaige, Dionísio I cumbidou Platon para ir a Siracusa, na Sicília[5]. Ne l'ampeço, Dionísio dou lhibardade para Platon se spressar, mas quando se sentiu oufendido por alguas de las sues declaraçones, Dionísio bendiu Platon ne l mercado de scrabos; mas alguns filósofos juntórun l denheiro, cumprórun Platon i l mandórun de regresso pa la Grécia.
Yá na Grécia, Platon fondou la Academie. L'anstituiçon debrebe adquiriu prestígio, a eilha acorrendo muitos moços an busca d'anstruçon i até mesmo homes eilustres, a fin de debater eideias. An 367 a.C., Dionísio I morriu, i Platon retornou a Siracusa a fin de, mais ua beç, tentar amplementar las sues eideias políticas na corte de Dionísio II. Inda assi, l zeio de l filósofo fui outra beç frustrado. An 361 a.C. boltou pula radadeira beç a Siracusa cul mesmo oubjetibo i pula terceira beç fracassou. De regresso a Atenas an 360 a.C., Platon permaneciu na direçon de la Academie até a la sue muorte, an 347 a.C.
An lhinhas gerales, Platon zambolbiu la noçon de que l'home stá an cuntato permanente cun dous tipos de rialidade: l'anteligible i la sensible. La purmeira ye la rialidade eimutable, eigual a si mesma. La segunda son todas las cousas que ne ls afetan ls sentidos, son rialidades dependentes, mutables i son eimaiges de las rialidades anteligibles. Tal cuncepçon de Platon tamien ye coincida por Teorie de las Eideias ó Teorie de las Formas. Fui zambolbida cumo heipótese ne l diálogo Fédon i custitui ua maneira de garantir la possibelidade de l coincimiento i fornecer ua anteligibelidade relatiba als fenómenos.
Para Platon, l mundo cuncreto percebido puls sentidos ye ua pálida reproduçon de l "Mundo de las Eideias". Cada oubjeto cuncreto qu'eisiste participa, junto cun todos ls outros oubjetos de la sue catadorie dua eideia purfeita. Ua detreminada caneta, por eisemplo, terá detreminados atributos (quelor, formato, tamanho, etc.). Outra caneta terá outros atributos, sendo eilha tamien ua caneta, tanto quanto l'outra. Aqueilho que faç cun que las dues séian canetas ye, para Platon, la eideia de caneta, purfeita, que sgota todas las possibelidades de ser caneta. L'ontologie de Platon diç, anton, qu'algo ye na medida an que participa de la eideia desse oubjeto. Ne l causo de la caneta ye eirrelebante, mas l foco de Platon son cousas cumo l ser houmano, l bien ó la justícia, por eisemplo.
L porblema que Platon se propone resulber ye la tenson antre Heráclito i Parménides: pa l purmeiro, l ser ye la mudança, todo stá an custante mobimiento i la permanéncia ye ua eiluson; pa l segundo, l mobimiento ye que ye ua iluson, pus algo que ye nun puode deixar de ser i algo que nó ye, nun puode passar a ser; assi, nun hai mudança.
Por eisemplo, l que faç cun que detreminada arble seia eilha mesma, zde l stágio de semiente até morrer, i l que faç cun qu'eilha seia tan arble quanto outra d'outra spece, cun caratelísticas tan defrentes? Hai eiqui ua mudança, tanto de l'arble an relaçon la si mesma (cul passar de l tiempo, eilha crece) quanto de l'arble an relaçon l'outra. Para Heráclito, l'arble stá siempre an mudança i nunca ye la mesma, mas para Parménides, eilha nunca muda, ye siempre la mesma, la sue mudança ye ua mera eiluson.
Platon resolbe esse porblema cun sue Teorie de las Eideias. L qu'hai de permanente nun oubjeto ye l'eideia; mais percisamente, la participaçon desse oubjeto na sue eideia correspondente. I la mudança ocorre porque esse oubjeto nun ye ua eideia, mas ua repersentaçon ancumpleta de l'eideia desse oubjeto. Ne l'eisemplo de l'arble, l que faç cun que seia siempre ua arble (i nun outra cousa), la çpeito de la sue defrença daquilo qu'era quando mais moço i d'outras arbles d'outras speces (i mesmo de las arbles de la mesma spece) ye la sue participaçon na eideia d'arble; i sue mudança debe-se al fato de ser solo ua pálida repersentaçon de la eideia d'arble.
Platon tamien eilaborou ua teorie gnosiológica, ó seia, ua teorie que splica cumo se puode coincer las cousas, ua teorie de l coincimiento. Segundo el, al ber un oubjeto repetidas bezes, ua pessona bai-se recordando, als poucos, de l'eideia daquele oubjeto que biu ne l "Mundo de las Eideias". Para splicar cumo se dá esso, Platon recorre a un mito (ó ua metáfora) segundo la qual, antes de nacer, l'alma de cada pessona bebia nua streilha, adonde se lhocalizan las Eideias. Quando ua pessona nace, la sue alma ye "atirada" pa la Tierra, i l'ampato qu'ocorre faç cun que se squeça de l que bibeu na streilha. Mas, al ber un oubjeto aparecer de defrentes formas (cumo las defrentes arbles qu'eisisten), l'alma recorda-se de la eideia daquele oubjeto que fui bisto na streilha. Tal recordaçon, an Platon, chama-se anamnesis.
Ua de las cundiçones pa l'indagaçon ó ambestigaçon acerca de las eideias ye que nun stamos an stado de cumpleta eignoráncia subre eilhas. Porque, se assi fusse, nun teríamos l zeio de percurá-las. Delantre esso, ye ua cundiçon neçaira para tal ambestigaçon que téngamos na nuossa alma algua spece de coincimiento ó lhembrança de l nuosso cuntato culas eideias (cuntato esse ocorrido antes de l nuosso própio nacimiento) i ne ls recordemos de las eideias al bé-las reproduzidas palidamente nas cousas.
Deste modo, to la ciéncia platónica ye ua remeniscéncia.[6] L'ambestigaçon de las eideias supone que las almas preisistiran nua region debina adonde cuntemplában las eideias. Podemos tomar cumo eisemplo l Mito de la Parelha Alada, de l diálogo Fedro de Platon. Neste diálogo, Platon cumpa la raça houmana a carros alados. Todo l que fazemos de buono, dá fuorças a las nuossas asas. Todo l que fazemos de mal, anfraquece las nuossas asas. Al lhongo de l tiempo fazimos tantas cousas erradas que las nuossas asas perdírun las fuorças i, sin eilhas para nos aguantarmos, caímos ne l "Mundo Sensíbel", adonde bibemos até hoije. A partir deste momiento, fumos cundenados a ber solo las selombras de l "Mundo de las Eideias".
Ne l Simpósio (tamien coincido cumo L Banquete), de Platon, Sócrates rebela que fui la sacerdotisa Diotima de Mantinea que l'ampeçou ne ls coincimientos i na genealogie de l'amor. Las eideias de Diotima stan na ourige de l cunceito socrático-platónico de l'amor.
Platon nun buscaba las berdadeiras eissencias de la forma física cumo buscában Demócrito i seguidores. Sob l'anfluéncia de Sócrates, Platon buscaba la berdade eissencial de las cousas. Platon nun poderie buscar l'eissencia de l coincimiento nas cousas, pus estas son corrutibles, ó seia, barian, mudan, aparecen i zaparecen. Cumo l filósofo busca la berdade plena, debe buscá-l'an algo stable, nas berdadeiras causas, pus lhogicamente la berdade nun puode bariar i, se hai ua berdade eissencial pa ls homes, esta berdade debe baler para todas las pessonas. Lhougo, la berdade debe ser buscada an algo superior.
Tal cumo l sou mestre Sócrates, Platon busca çcubrir las berdades eissenciales de las cousas. Las cousas dében tener un outro fundamiento, para alhá de l físico, i la forma de buscar estas rialidades ben de l coincimiento, nun de las cousas mas de l para alhá de las cousas. Esta busca racional ye cuntemplatiba. Esto senefica buscar la berdade ne l'anterior de l própio home, nun meramente cumo sujeito particular, mas cumo partecipante de las berdades eissenciales de l ser.
L coincimiento ye l coincimiento de l própio home, mas siempre ressaltando l'home nun anquanto cuorpo, mas anquanto alma. L coincimiento cuntido na alma era l'eissencia daquilo qu'eisistia ne l mundo sensible. Antoce, an Platon, tamien la técnica i l mundo sensible son secundairos. L'alma houmana anquanto purfeita participa de l mundo purfeito de las eideias, mas este formalismo solo ye reconhecible na spriéncia sensible. Tamien l coincimiento tenie fines morales, esto ye, lhiebar l'home a la bondade i a la felicidade. Por esso, la forma de coincimiento era un reconhecimiento que fazerie l'home dar-se cunta de las berdades que siempre possuíra i que l lhiebában la çcernir melhor las aparéncias de berdades de las própias berdades. L'oubtençon de l'outoconhecimiento era un camino árduo i metódico.
Quanto al mundo material, l'home poderie tener solamente la doxa (oupenion) i la téchne (técnica) — que permitie la sue subrebibéncia —, al passo que, ne l "Mundo de las Eideias", l'home puode tener la épisthéme (l coincimiento berdadeiro, l coincimiento filosófico). Platon nun defendia que todas las pessonas tubíssen eigual acesso a la rezon. Anque todos tenéren l'alma purfeita, nin todos chegarian a la cuntemplaçon absoluta de l mundo de las eideias.
"Ls males nun cessaran pa ls houmanos anquanto la raça de ls puros i outénticos filósofos nó chegar al poder, ó que ls xefes de las cidades, por ua debina grácia, se pongan berdadeiramente a filosofar." (Platon, Carta Sétima, 326b).
Esta afirmaçon de Platon debe ser cumprendida cun base na teorie de l coincimiento i lhembrando que l coincimiento para Platon ten fines morales. To l porjeto político platónico fui traçado a partir de la cumbiçon de que la cidade-stado eideal deberie ser oubrigatoriamente gobernada por alguien dotado dua rigorosa formaçon filosófica.
Platon acraditaba qu'eisistian trés speces de birtudes baseadas na alma que corresponderian als testamientos de la pólis:
L'home para Platon era debedido an cuorpo i alma. L cuorpo era la matéria i l'alma era l'eimaterial i l debino que l'home possuía. Anquanto l cuorpo stá an custante mudança d'aparéncia, l'alma nunca muda. Quando nacemos yá tenemos l'alma purfeita, solo nun tenemos cuncéncia desso. Las berdades eissenciales stan anscritas na alma eternamente, mas, al nacermos, squecemo-las, pus l'alma ye apresionada ne l cuorpo.
Para Platon l'alma ye debeda an trés partes:
Platon acraditaba que l'alma depuis de la muorte rencarnaba noutro cuorpo, mas l'alma que se acupaba cula filosofie i cul Bien, esta era prebilegiada cula muorte de l cuorpo. L'esta alma era cuncedido l prebilégio de passar l resto de ls sous tiempos an cumpanha de ls diuses.
Atrabeç de la relaçon de la sue alma cula "Alma de l Mundo", l'home ten acesso al "Mundo de las Eideias" i aspira al coincimiento i a las eideias de l Bien i de la Justícia. A partir de la cuntemplaçon de l "Mundo de las Eideias", l Demiurgo, tal cumo Platon çcrebiu ne l Timeu, ourganizou l mundo sensible. Nun se trata dua criaçon ex nihilo, esto ye, de l nada, cumo ne l causo de l Dius judaico-crestiano, pus l Demiurgo nun criou la matéria (Timeu, 53b) nin ye la fuonte de la racionalidade de las eideias por el cuntempladas. L'açon de l'home restringe-se al mundo material; ne l "Mundo de las Eideias" l'home nun puode trasformar nada, pus l que yá ye purfeito, nun puode ser mais purfeito.
Platon screbiu, percipalmente, na forma de diálogos. Ls scritos, cunsidrados outénticos, son ls seguintes (por orde cronológica):
Hai, na Antiguidade, dues classeficaçones de las obras de Platon: la trilógica, de Aristófanes de Bizáncio, i la tetralógica, de Trasilo. Segundo Diógenes Laércio, las 9 tetralogies son:
Muitos diálogos nun ancluídos nas tetralogies de Trasilo circulórun cul nome de Platon, inda que fússen cunsidrados spúrios (notheuomenoi), mesmo na Antiguidade. Ls marcados cun (1) nin siempre son atribuídos la Platon, i ls marcado cun (2) son cunsidrados apócrifos. Ls que nun stan marcados son de sue outoria cierta . L critério pa l'atribuiçon ye bariado, mas giralmente son cunsidradas obras de Platon las que son citadas por Cícero ó Aristóteles, ó referidas pul própio outor an outros testos.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
